11-13 Oktyabr 2012-ci il,
Bakı, AzŠrbaycan
TÜRKÝYE YAZARLAR
BÝRLÝÐÝ
AZéRBAYCAN
YAZIÇILAR BÝRLÝYÝ
Çaõ ÖyrŠtim ÝþlŠtmŠlŠri
QAFQAZ UNÝVERSÝTETÝ
Az
TéHSÝL NAZÝRLÝYÝ
Šrbaycan Respublikası
II BEYNéLXALQ TÜRK XALQLARI
UŞAQ éDéBİYYATI KONQRESİ
TEZİSLéR
Gümüş Sponsorlar:
Qızıl Sponsorlar:
AZERSUN HOLDÝNQ
AZéRBAYCAN AMER KA
Ý
ALYANSI
KAYNAK KÜLTÜR
YAYIN GRUBU
T.C.BAŞBAKANLIK
TİKA
TÜRK İŞBİRLİĞİ VE KOORDİNASYON
AJANSI BAŞKANLIĞI
ULDUZ
ŞOKALAD FABRİKİ
"BAKCELL"
T E Z İ S L é R
11-13 Oktyabr 2012-ci il, Bakı, Azərbaycan
T E Z İ S L é R
HƏMSƏDRLƏR
Prof. Misir Mərdanov
Azərbaycan Respublikasının təhsil
naziri
Prof.Dr. Ahmet Saniç
Qafqaz Universitetinin
rektoru
Anar
Azərbaycan Yazıçılar
Birliyinin sədri
İbrahim Ülvi Yavuz
Türkiye Yazarlar Birliği Yönetim
Kurulu Genel Başkanı
TƏŞKİLAT KOMİTƏSİ
Prof. Dr. Ömer Okumuş (sədr)
Prof. Dr. Niftalı Qocayev
Prof. Dr. Cihan Bulut
Dos. Erdal Karaman
Dr. Kənan Bəşirov
Dr.Muharrem Kaplan
Dr.Səriyyə Gündoğdu
Dr.Seyran Qayıbov
Dr.Bayram Gündoğdu
Nilay Eker
Səadət İmanova
Seher Durmaz
Tuba Alım
Zəminə Ziyayeva
Cəmil Məmmədov
ELMİ HEYƏT
Prof. Ömer Okumuş –
Qafqaz Universiteti
Anar – Azərbaycan Yazıçılar
Birliyinin sədri
D. Mehmet Doğan – Türkiyə
Yazıçılar Birliyinin sədri
Sultan Omurəliyev -
Qırğızıstan Yazıçılar
Birliyinin sədri
Dr. Reşit Haylamaz - Kaynak
nəşriyyat və poliqrafiya
mərkəzi müdiri
Prof. Nazan Bekiroğlu
Prof. Zahid Qaralov
Prof. Əjdər Ağayev
Prof. Qara Namazov
Prof. Rəfael Hüseynov
Prof. Yavuz Akpınar
Prof. Cüneyd Okay
Prof. Akif Hüseynli
Prof. Cihan Okuyucu
Prof. Məhərrəm Qasımlı
Prof. Şahin Xəlili
Prof. M. Muhsin Kalkışım
Prof. Tölegen Tebegenov
(Qazağıstan)
Dos. Erdal Karaman
Dos. Məmmədəli Babaşlı
Dos. Hüseyin Özcan
Dos. Taceddin Şimşek
Dr. Səriyyə Gündoğdu
Dr. Bayram Gündoğdu
Dr. Kənan Bəşirov
Dr. Muharrem Kaplan
Dr. Seyran Qayıbov
KATİBLƏR
Nilay Eker, Səadət İmanova
Kitab, Qafqaz Universiteti Dizayn və Nəşriyyat
şöbəsində yığılaraq çapa hazırlanmışdır.
ISBN: 978-9952-468-08-3
Copyright
©
Qafqaz University, Baku, 2012
Xırdalan şəhəri, H. Əliyev küçəsi 120, Abşeron, AZ0101, Bakı, Azərbaycan
Tel: (+994 12) 448 28 62/66, Fax: (+994 12) 448 28 61/67;
e-mail: info@qu.edu.az; www.qu.edu.az
iii
İ Ç İ N D Ə K İ L Ə R
ELEKBER SALAHZADE’NİN ÇOCUK ŞİİRLERİ
Ali Şamil, Ganimet Seferov
1
MAVİSEL YENER’İN MASAL VE HİKAYELERİNDE ÇOCUK DÜNYASI
Ayvaz Morkoç
1
MİRZƏ ƏLƏKBƏR SABİRİN UŞAQ ŞEİRLƏRİNİN TƏHLİLİ
Aynur Vəliyeva
2
UŞAQ ƏDƏBİYYATINDA İDEFONLARDAN İSTİFADƏ (REPREZENTASİYANI
GÜCLƏNDİRƏN AMİL KİMİ) (problemin psixolinqvistik müstəvidə təhlilinə dair)
Aytən Hacıyeva
3
ÇOCUK EDEBİYATINDA VE ÇOCUKLARIN GELİŞİMİNDE
GÖRSEL İLETİŞİMİN ROLÜ
Arzu Məmmədova
4
UŞAQ ŞEİRLƏRİNİN QAVRANILMASI VƏ TƏHLİLİ PROBLEMLƏRİ
Bilal Həsənli
5
M. ƏLƏKBƏR SABİRİN İLLƏRİ MƏLUM OLMAYAN UŞAQ
ŞEİRLƏRİNİN FORMA VƏ MƏZMUN XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Bayram Gündoğdu, Səriyyə Gündoğdu
6
ÇOCUK EDEBİYATININ BİR UZANTISI OLARAK OSMANLI DÖNEMİ
OKUL DERGİLERİ NUMUNE-İ TERAKKİ VE DEBİSTAN-İ HİRED
Cüneyd Okay
6
MÜASİR TÜRK UŞAQ ŞEİRİNİN JANR XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Cəmil Məmmədov
7
UŞAQ ƏDƏBİYYATINDA SƏY GÖSTƏRMƏK VƏ ÇALIŞQANLIĞIN
ƏKSİ MƏSƏLƏSİNƏ DAİR
Ejder Ağayev, İbrahim Kurt
8
ŞİİRLERİNDE MASAL TADI, MASALLARINDA ŞİİR LEZZETİ
OLAN BIR MASALCI: BESTAMİ YAZGAN
Elif Konar Özkan, Ümit Yaşar Özkan
9
ПРОБЛЕМЫ И PЕРСПЕКТИВЫ AЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ
DЕТСКОЙ LИТЕРАТУРЫ XXI VЕКА
Ellada Gərayzadə
9
TOFİQ FİKRƏTİN UŞAQ ŞEİRLƏRİNİN MÖVZU DAİRƏSİ
Elman Quliyev
11
RƏSUL RZANIN UŞAQ ŞEİRLƏRİNDƏ İNSAN ŞƏXSİYYƏTİNİN TƏRBİYƏSİ
Etrabe Gül
12
iv
XIX ƏSRİN SONU, XX ƏSRIN ƏVVƏLLƏRİNDƏ AZƏRBAYCAN
UŞAQ ƏDƏBİYYATINDA QAYNAQLAR
Füzuli Əsgərli
12
MAKEDONYA TÜRKLERİNİN ÇOCUK EDEBİYATI
ÜZERİNE BİR İNCELEME
Fatima Hocin
14
ÇOCUK VE ÇOCUK EDEBİYATI KAVRAMLARI
Gıyasettin Aytaş
14
ÇOCUK EDEBİYATI ŞİİRLE YENİLENİYOR
Gökhan Akçiçek
15
TARİXİLİK VƏ UŞAQ ƏDƏBİYYATININ TİPOLOGİYASI
Gülşən Əliyeva-Kəngərli
15
UŞAQ ƏDƏBİYYATINDA SOSİAL HƏYATIN TƏZAHÜRLƏRI
Hüseyn Xəlilov
16
UŞAQ FOLKLORU–BEŞİKDƏN BAŞLAYAN ƏDƏBİYYAT
Xuraman Kərimova
17
NİZAMİ MURADOĞLUNUN ƏSƏRLƏRİNDƏ “UŞAQ DÜNYASI”
DÜNYA MODELİ KİMİ
Xəlil Ağaverdi
18
XX ƏSR ŞƏKİ ƏDƏBİ MÜHİTİ VƏ UŞAQ ƏDƏBİYYATININ
İNKİŞAF MEYLLƏRİ
Kamil Adışirinov
18
KAZAK ÇOCUK EDEBİYATI YAZARI ŞAKEN KUMISBAY’IN
ESERLERİNDEKİ ÖĞRETİCİ UNSURLAR
Lazzat Urakova
19
YAZARIN VE ÇOCUK İMGESİNİN ORTAK METNİ:
AĞAÇKAKANLAR MASALI
Mehmet Narlı
19
AZERBAYCAN'DA SOVYET DÖNEMİ ÖNCESİNDE ÇIKAN
ÖNEMLİ BİR ÇOCUK DERGİSİ: REHBER
Muharrem Kaplan
20
AZERBAYCAN ÇOCUK EDEBİYATINDA KAHRAMANLIK
MOTİFİ: KAYNAKLARI VE ÖZELLİKLERİ
Mehmet Turmuş
21
ÇOCUK KİTAPLARININ EĞİTSEL ÖZELLİKLERİ VE
ÇOCUĞUN EĞİTİMİNE KATKISI
Mehmet OKUTAN
21
ABDULLA ŞAİQİN ŞEİRLƏRİNDƏ TƏRBİYƏ MOTİVLƏRİ
Məmmədəli Babaşlı
22
v
UŞAQ ƏDƏBİYYATI ƏSƏRLƏRİNİN TƏHLİLİ
Mətanət Fərzəliyeva
23
Y.V.ÇƏMƏNZƏMİNLİNİN ƏDƏBİ FƏALİYYƏTİNDƏ
AİLƏ-UŞAQ MÜNASİBƏTLƏRİ
Minaxanım Nuriyeva (Təkləli)
25
“DEBİSTAN” VE “ÇOCUK BAHÇESİ” DERGİLERİNİN
ŞEKİL BAKIMINDAN MUKAYESESİ
Müfide Nilay Eker
26
“DƏBİSTAN” VƏ “RƏHBƏR” UŞAQ DƏRGİLƏRİNDƏ
MƏNƏVİ-ƏXLAQİ MÖVZULAR
Mehmet Rıhtım, Fəridə Əliyeva
26
ARKADAŞIM DERGİSİ: ZAMAN GAZETESİNİN İLAVE ÇOCUK DERGİSİ
Mehmet Özer
27
ŞEYH GÂLİB’İN ŞİİR DÜNYÂSINDA ÇOCUK
M. Muhsin KALKIŞIM
28
UŞAQ OYUN VƏ TAMAŞALARININ UŞAQ ƏDƏBİYYATINDA
TƏZAHÜRÜ PROBLEMİ
Məleykə Məmmədova
29
AZƏRBAYCAN KLASSİK UŞAQ ƏDƏBİYYATI NÜMUNƏSI
“KİTABÜN-NƏSAYEH”
Möhsün Nağısoylu
29
QURANİ-KƏRİMDƏ UŞAQ TƏRBİYƏSİ VƏ MİLLİ-MƏNƏVİ DƏYƏRLƏR
Nazilə Abdullazadə
31
BALACALARIN YARADICILIQ İSTEDADINA QAYĞI İLƏ YANAŞAQ
Nərminə Əliyeva
32
1918-1920-Cİ İLLƏRDƏ AZƏRBAYCAN UŞAQ ƏDƏBİYYATINDA
MİLLİ İSTİQLAL MÖVZUSU
Nigar İsmayılova
32
UŞAQ ƏDƏBİYYATINDA TÜRK XALQLARININ ORTAQ DƏYƏRLƏRİ
Nizami Adışirinov
33
ÇOCUK EDEBİYATINDA İNSANÎ BİR DEĞER OLARAK
HAYVAN SEVGİSİNİN İŞLENMESİ ZARURETİ
Nazan Bekiroğlu
34
ÇOCUK EDEBİYATI VE MİLLÎ EDEBİYAT HAREKETİ
Nâzım H. POLAT
35
MAKEDONYA TÜRK ÇOCUK EDEBİYATINDA BİR DÜNYA
KLASİĞİ NECATİ ZEKERİYA (11.11.1928 – 10.6.1988)
Nazlı Rânâ Gürel
36
ÇOCUK EDEBİYATININ GEREKLİLİĞİ
Nurdan Damla
38
vi
UŞAQ ŞEİRLƏRİNİN TƏHLİLİ PRİNSİPLƏRİ
Pirali Əliyev
38
“ANAMIN NAĞILLARI”NDA KAYBOLMAYA YÜZ TUTAN
MİLLİ-MANEVİ DEĞERLER
Pervane Bayram
41
TÜRKMEN-TÜRK ATASÖZLERİNDE ÇOCUK-ÇAGA MOTİFİ VE İŞLENİŞİ
Ramazan Çakır
41
ƏHMƏD CƏMİLİN UŞAQ ŞEİRLƏRİNİN DİLİ VƏ ÜSLUB XÜSUSİYYƏTLƏRİ
Pakizə Zakirova
42
UŞAQ ƏDƏBİYYATINA ELMİ YANAŞMA
Ramil Əliyev
44
AZƏRBAYCAN UŞAQ HEKAYƏLƏRİ: MÖVZU VƏ MƏZMUN
XÜSUSİYYƏTLƏRİ (1970-1980-Cİ İLLƏR UŞAQ NƏSRİ ƏSASINDA)
Rövşən Məmmədov
44
FOLKLOR VE ÇOCUK ŞİİRİ
Rakhmatulla Barakaev
45
AZƏRBAYCAN UŞAQ ƏDƏBİYYATI: AXTARIŞLAR, PERSPEKTİVLƏR
Rafiq Yusifoğlu
46
MAKEDONYA’DAN UZANAN ÇOCUK VE GENÇLİK ELİ: SEVİNÇ DERGİSİ
(ŞEKİL, MUHTEVA VE YAZAR KADROSU AÇISINDAN İNCELEME)
Salih Okumuş, Duygu Güner
47
MANASTIRLI MEHMET RIFAT’IN “HİKÂYAT-İ MÜNTAHABE”
ADLI ESERİNDE ÇOCUK EĞİTİMİ
Salih Okumuş, Yavuz Selim Uğurlu
48
ÇOCUKLARA YÖNELİK ÇIKARILAN BİR DERGİ: MAVİ KIRLANGIÇ
(ŞEKİL, MUHTEVA VE YAZAR KADROSU AÇISINDAN İNCELEME)
Salih Okumuş, Zabit Yön
49
NÂBÎ’NİN HAYRİYYE’Sİ İLE SÜMBÜLZÂDE VEHBÎ’NİN LUTFİYYESİ’NİN
ŞEKİL VE İÇERİK BAKIMINDAN MUKAYESESİ
Salih SAVAŞ
50
YENİ NƏSLİN YETİŞMƏSİNDƏ "TUMURCUQ" QƏZETİNİN ROLU
Səməd Məlikzadə
51
İLYAS EFENDİYEV’İN ÇOCUK HİKÂYELERİ VE TOPLUMSAL DEĞERLER
Sedat Adıgüzel
52
BIBLIOTHERAPHY CAN BE A HEALING AND
WELL BEING TOOL IN SCHOOLS
Sefa Bulut
53
NÂBÎ'NİN HAYRİYYE'SİNDE BELLİ BAŞLI KAYNAKLARDAN
İSTİFADE YOLLARI
Səadət İmanova
54
vii
“MƏZƏLİ” JURNALINDA "UŞAQ" MÖVZUSUNUN TƏCƏSSÜMÜ
Seyran Qayıbov, Tünzalə Əliyeva
55
ŞEYHÎ’NİN HAR-NÂMESİ’NE ÇOCUK EDEBİYATI AÇISINDAN BİR BAKIŞ
Setter Durmaz
56
ÇOCUK ŞİİRİ Mİ DİDAKTİK MANZUME MI?
Tacettin Şimşek
56
BALKANLARDA TÜRK ÇOCUK HİKAYESİNİN DİĞER EDEBİ
TÜRLER İÇİNDEKİ YERİ
Tuba Işınsu İsen Durmuş
57
FOLKLOR UŞAQ ŞEİRİNİN QAYNAQLARINDAN BİRİ KİMİ
Təyyar Salamoğlu
58
ƏDƏBİYYATIN UŞAQLARIN MƏNƏVİ İNKIŞAFINDA ROLUNA
DAİR ƏHMƏD BƏY AĞAOĞLUNUN FİKİRLƏRİ
Tural Mirzəliyev
58
AZERBAYCAN “MEKTEB MECMUASI”NDAKİ (1911-1925)
ÇOCUK HİKÂYELERİNDE SOSYAL HAYATIN YANSIMALARI
Ümit Pektaş
59
GÖKHAN AKÇİÇEK’İN ŞİİRLERİNDE BİR İYİLİK ALANI OLARAK DOĞA
Volkan Odabaş
60
AZƏRBAYCAN UŞAQ ŞEİRİ ÜÇ DÖNƏMDƏ - XX ƏSRİN BİRİNCİ
İYİRMİ İLİNDƏ, SOVET DÖNƏMİ ƏRƏFƏSINDƏ VƏ HAZIRKI
MÜSTƏQİLLİK DÖVRÜNDƏ
Vaqif Aslanov
61
AZƏRBAYCAN UŞAQ ƏDƏBİYATI NƏŞR EDƏN NƏŞRİYYATLAR VƏ
ONLARIN FƏALİYYƏTİNİN TƏHLİLİ
Vüsalə Musalı
63
TÜRK ÇOCUK EDEBİYATINA KATKISI AÇISINDAN
YAVRUTÜRK DERGİSİ
Yeliz Okay
65
DİNÎ DUYARLIĞIN ÇOCUK EDEBİYATINA YANSIMASI:
HASAN DEMİR ÖRNEĞİ
Yasin Mahmut Yakar
66
AZƏRBAYCAN UŞAQ ƏDƏBİYYATININ TƏŞƏKKÜL PROBLEMİ VƏ
İLKİN İNKİŞAF MƏRHƏLƏSİNİN ƏSAS KANALLARI
Yaqub Babayev
66
ELÇİNİN VƏ Ə. ƏYLİSLİNİN ƏSƏRLƏRİNDƏ KƏND
UŞAQLARININ OBRAZLARI
Zahid Xəlilov
68
viii
AZƏRBAYCAN UŞAQ DRAMATURGİYASI NÜMUNƏLƏRİNİN
SƏHNƏ TƏCƏSSÜMÜ
Zəminə Axundova
68
UŞAQ NƏSRİNDƏ TƏHKİYƏ ÜSLUBU VƏ MÜASİRLİK
Zakirə Əliyeva
70
MUTLU, SAĞLIKLI VE BAŞARILI ÇOCUK MASAL İKLİMİNDE BÜYÜR
Zeki Gürel
70
TƏNZİMAT ƏDƏBİYYATI ƏNƏNƏLƏRİ VƏ MODERN TÜRK UŞAQ
ŞEİRİNİN MÖVZU DAİRƏSİ
Yunusova Günel Kamil qızı
72
1
ELEKBER SALAHZADE’NİN ÇOCUK ŞİİRLERİ
Ali Şamil, Ganimet Seferov
AMEA Folklor İnstitutu,
Azərbaycan
Azerbaycan'da çocuk edebiyatının tarihi eski çağlara dayanır. Folklor bu bakım-
dan oldukça önemlidir. 20. yüzyılda milli dilde okul kitaplarının basılması, çocuk
medyasının meydana gelmesi çocuk edebiyatına dikkati artırıyor.
Sovyetler Birliği dönemindeyse çocuk edebiyatı ideolojik önem taşıyor. Büyü-
mekte olan nesli Komünizm ruhunda eğitmek için çocuk edebiyatına özel önem
veriliyor.
Stalin’in ölümüyle Sovyetler Birliğinin politik yaşamında bir yumuşama du-
yuldu. Şu kendini edebiyatta da göstermeye başladı. Genç yazarlar Sovyet slogan-
cılığından uzaklaşarak insanın iç dünyasına inmeye çalıştılar. Buna göre de onlara
60’lı yılların edebiyatçıları adı verildi. Azerbaycan'da da şu cereyanın öncüllerin-
den biri şair Elekber Salahzade oldu.
O büyükler için şiirler yazmağın yanı sıra çocuklar için de önemli şiirler yaz-
maya başladı. Elekber Salahzade de geleneğe dayanarak çocuklar için ilginç şiirler
yazmaya başladı. Onun “Şekil”, “Kelebek”, “Sakız”, “İkizler”, “Horuz” vb. şiirleri
çocukların sevimlisine çevrildi.
Şair şiirlerinde alletrasyondan başarıyla yararlanarak çocukların kolay hafıza-
sında kalan şiirler yazmakla yetinmedi, çocuklar için poemalar (uzun şiirler) de
yarattı. Şu uzun şiirlerin bir kısmı Türk masalları esasında yazıldı. Onun “Ördeğin
seyahati”, “Tilki, çakal ve çakal tilki nağılı”, “Karsız kış”, “Ayı”, “Kabak”, “Dağa
çıkan bağa”, “Bulut karı nağılı” vb. uzun şiirleri az zamanda çocuklar tarafından
sevildi ve onlardan tiyatrolar hazırlandı.
Şairin çocuk şiirleri 1996 yılında “Yanıltmaclı (tekerlemeli) alfabe” adlı kitap-
ta toplandı ve “Gençlik” yayın evinde basıldı.
MAVİSEL YENER’İN MASAL VE HİKAYELERİNDE
ÇOCUK DÜNYASI
Yrd. Doç. Dr. Ayvaz Morkoç
Celal Bayar Üniversitesi,
Türkiye
1962 yılında Ankara’da dünyaya gelen Mavisel Yener, Ege Üniversitesi Diş
Hekimliği Fakültesi mezunudur. Diş hekimliğini ve edebiyatçılığı birlikte yürüten
Yener, evli ve iki çocuk annesidir. İlk ürünleri 1978 yılından itibaren gazete ve
dergilerde yayımlanmaktadır. Hemen tamamı çocuk ve gençler için kaleme alınmış
şiir, hikâye, masal, tiyatro oyunu ve roman türlerinde 60’tan fazla kitaba sahiptir.
«II BEYNƏLXALQ TÜRK XALQLARI UŞAQ ƏDƏBİYYATI KONQRESİ»
2
Çocuklara yönelik kaleme aldığı eserleriyle Türk çocuk edebiyatı dünyasında
kendine özgü bir yer edinmeye başladığı görülmektedir. Çocuk edebiyatı alanın-
daki çalışmalarını günümüzde de ısrarla sürdüren Mavisel Yener’in, eserleri ara-
cılığıyla çocuk psikolojisine ve çocuğun iç dünyasına nüfuz edebilen belli sayıdaki
edebiyatçılardan biri olduğu söylenebilir.
Bu tebliğimizde çocuk edebiyatı sahasında başarılı ve verimli çalışmalarıyla
dikkat çeken Mavisel Yener’in bilhassa masal ve hikâyelerinde çocuk dünyasına
nasıl bir bakış açısıyla yaklaştığı incelenecektir. Eserlerinde çocukların iç dün-
yalarını, duygu ve düşüncelerini nasıl ele aldığı irdelenecek ve değerlendirmelerde
bulunulacaktır.
MİRZƏ ƏLƏKBƏR SABİRİN UŞAQ ŞEİRLƏRİNİN TƏHLİLİ
Aynur Vəliyeva
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti,
Azərbaycan
Uşaq psixikasının inkişafında, eləcə də hərtərəfli şəxsiyyət kimi formalaşma-
sında bədii ədəbiyyatın rolu çox böyükdür. Bədii ədəbiyyatdan düzgün istifadə
etməklə uşaqların psixoloji və yaş xususiyyətlərini bilmək vacibdir. Məhz uşağın
milli-mənəvi cəhətdən inkişafında uşaq ədəbiyyatının rolunu da xüsusi ilə qeyd
etmək lazımdır.
Azərbaycan xalqının milli xüsusiyyətlərinə dərindən bələd olan, şəxsiyyətin
formalaşması, dəyişdirilməsi, inkişafı və daxili imkanlarının üzə çıxarılmasında
tərbiyənin rolunu yüksək qiymətləndirilən, uşaq psixologiyasına dərindən yiyələn-
miş, milli maarifçilərimizdən biri, XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında realizmin və
demokratik ideyaların inkişafında müstəsna rolu olan, böyük xalq şairi, görkəmli
mütəfəkkir, uşaq şeirlərinin görkəmli nümayəndələrinin biri də M.Ə.Sabirdir.
Azərbaycan-türk ədəbiyyatının poeziya kəhkaşanında parlaq ulduzlar çoxdur. Bu
ulduzlar arasında Mirzə Ələkbər Sabirin gur işığı və istisi aydın seçilir. Mirzə
Ələkbər Sabir Türk-müsəlman dünyasında satirik şeirin qüdrətli nümayəndəsidir.
150 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidenti
Cənab İlham Əliyevin verdiyi sərəncam tarixi keçmişimizdən miras qalan xalqı-
mızın müdrik simalarına, onların ədəbi, fəlsəfi, pedaqoji irsinə, milli-mənəvi dəyər-
lərimizə göstərilən qayğının parlaq təzahürüdür. Sərəncamda deyilir: “... Mirzə
Ələkbər Sabir çoxəsrlik poeziyamızın parlaq ənənələrini layiqincə yaşatmaqla bə-
rabər, ədəbiyyatımızı kefiyyətcə yeni mərhələyə yüksəldərək onu ictimai məfkurə
baxımından daha da zənginləşdirən söz ustası kimi geniş şöhrət tapmışdır. “Molla
Nəsrəddin” jurnalı ətrafında formalaşmış yaratdığı əsərlərin başlıca mövzusunu
mənəvi saflığa, mədəni yüksəlişə və mariflənməyə çağırış təşkil etmişdir”.
TEZİSLƏR Bakı, 11-13 oktyabr 2012-ci il
3
UŞAQ ƏDƏBİYYATINDA İDEFONLARDAN İSTİFADƏ
(REPREZENTASİYANI GÜCLƏNDİRƏN AMİL KİMİ)
(problemin psixolinqvistik müstəvidə təhlilinə dair)
Dos. Aytən Hacıyeva
Azərbaycan Dillər Universiteti,
Azərbaycan
Məlumdur ki, akustik və vizual tərtibat informasiyanın mənimsənilməsi pro-
sesini asanlaşdırır. Uşaq təfəkkürü kimi incə və həssas qavrayış modeli üçün bu
qəbildən əlavə tərtibatın önəmi danılmazdır. Belə ki, balansı gözlənilən akustik və
ya vizual tərtibat bu və ya digər informasiyanın, hər hansı bir mətnin (məs: şeir,
nağıl, tapmaca və s.) qavranılması və təxəyyüldə canlandırılaraq mənimsənilməsi
prosesini asanlaşdırır. Eyni zamanda bu faktorlar uşaq təfəkkürünün inkişafını
doğru məcrada stimullaşdırır. Belə ki, aparılmış çoxsaylı tədqiqatlar nağıl dinləyən
uşaqların təfəkkür inkişafının səviyyəsinin həmin nağılların,sadəcə, çizgi film nüs-
xələrini izləmiş həmyaşıdları ilə müqayisədə daha üstün durumda olduğunu ortaya
qoymuşdur. Belə ki, “dinləyən uşaq” beynində yaratdığı repzentasiya modelinə öz
təfəkkür aktivlərini cəlb edir. Bundan fərqli olaraq, yalnız cizgi filmlər izləməklə
yetinən uşaqlar isə hazır reprezentasiya “qəlib”ini mənimsəməklə kifayətlənirlər.
Bu mənada, uşaq ədəbiyyatının ontogenez prosesinin düzgün məcrada istiqamət-
lənməsi işində yardımçı ola biləcəyi şübhə doğurmur.
İdefonlar mahiyyəti etibarı ilə öz denotatlarına (yəni, işarə etdikləri əşya, var-
lıq və hadisələrə) sıx bağlı olduğundan, onların uşaq şeirlərində, xüsusilə azyaşlı və
məktəbəqədərki yaş qrupuna daxil olan uşaqlara ünvanlanan şeir, nağıl və tapma-
calarda istifadəsi arzuediləndir. Belə ki, ideofonlardan istifadə uşaqların assosia-
tivliyə və ümumiləşdirməyə meylli təfəkkürlərinin yeni məlumat blokun üçün
(daha dəqiq desək, yeni məlumatın qavranılması üçün) “açılması”na şərait yarada
bilər. Başqa sözlə desək, uşaq təfəkkürü ideofonların köməyi ilə ətraf aləmi onun
(ətraf aləmin özünün) “səsləri” ilə tanıyıb öyrənməklə yanaşı, yeni informasiya və
ya mətn parçasını daha asanlıqla qavrayır.
Təqdim olunmuş araşdırma çərçivəsində biz, Azərbaycan və eləcə də digər türk
dillərində yaranaraq nəsildən – nəsilə ötürülən folklor nümunələrinin müvafiq
janrlarında və eləcə də müx-təlif müəlliflər tərəfindən qələmə alınmış uşaq ədəbiy-
yatı nümunələri əsasında ideofonların bədii təsvir və psixoloji reprezentasiya po-
tensialını dəyərləndirməyə çalışacağıq. Uşaq ədəbiyyatında işlədilən və idefonik
mənşəyə dayanan sözlərin özlərini, biz, aşağıdakı qruplar üzrə təhlil etməyi məq-
sədəuygun hesab edirik:
I. Təhkiyə gücünün artırılması sayəsində, azyaşlının bədii təxəyyülün inkişa-
Dostları ilə paylaş: |