Yazılmışdır: 1932 İlk nəşri: 1934 İlk səhnə quruluşu: 1934 Şərqin böyük dahilərindən Firdovsinin min illiyinə ithaf
Yüklə 0,86 Mb.
|
|
Çox alçaldın, imdi sənindir sıra,
Səyavuş
Xayır, saqın! Onu asmış olsalar, Zəhərlənər leşə qonan qarğalar. Məncə layiq ona bir dəmir qəfəs, İbrət alsın, görüb keçdikcə hər kəs. Çinli
Altay! Sən bu yurda yeni can verdin, Zülmün qaba heykəlini devirdin. Yalçın
Alqış sənə, alqış doğduğun soya! Alqış bəslədiyin böyük duyğuya! Altay
Siz çox inlədiniz zəncir altında; (Valiyə işarətlə) O zövqü dadmalı bizim şaşqın da.
PƏRDƏ
II SƏHNƏ Keçən səhnə... Axşamüstü... Qarşıdakı pərdələr qalxmış, dar ağacı üzərinə iri fanar qoyulmuş, dışarıda gözəl geyinmiş türk, moğol, çin qızları və dəliqanlıları coşğun bir sevinclə rəqs edirlər. Firəngiz nədimələri ilə bərabər iri, açıq pəncərədən onlara tamaşa eləyir. Səyavuş (Gəlir). Gözün aydın! Firəngiz Nə var? Səyavuş
İştə əmcəniz! Firəngiz Gərşivəzmi? (qapıya doğru irəlilər, içəri girən Gərşivəzə) Xoş gəldiniz! Gərşivəz (Qucaqlayıb alnından öpər). Firəngiz! Firəngiz Babam neçin bizi anıb gəlmədi? Gərşivəz Bu gün bayram olduğunu bilmədi. Zərər yox, o gəlməz, siz gedərsiniz. (ətrafı süzər) Nə xoş mənzərələr, nə parlaq dəniz!? Səyavuş
Dənizsiz bir ölkə çıxılmaz qəfəs, Havasız bir məhbəs, alınmaz nəfəs. Gərşivəz İştə həp erkəklər, yosma gəlinlər
Səyavuş
Əvət, şanlı bir gün, uğurlu bayram. Firəngiz Xalq üçün qurtuluş günü - bu bayram. Bəhram
Bir il əvvəl üsyan qopardı burda, Səyavuş tazə ruh verdi bu yurda. Gərşivəz Duydum şöhrətini bütün ellərdə,
Səyavuş
Mən bu yurda yeni vardığım zaman, Sarmışdı hər yeri aclıq və üsyan. Xain məmurlara cəza verildi, Qarğaşalıq bitdi, köylər dirildi. Bunu görən qonşu çinlilər belə, Yığın-yığın əlbir oldu bizimlə. Gərşivəz Eşq olsun, əzizim, böyük məharət!
(əlini sıxar, şübhəli baxışla) Çin xalqına çox da inanmaq olmaz,
Səyavuş
Xayır, həpsi Çin xaqanıncan qaçan, Yoxsul əkinçilər... Gərşivəz Hiylədir, inan! Onlar yabançıdır bizə, unutma! Hər azğını türkə bərabər tutma! Səyavuş
(sərt və kəskin) Mən bu düşüncəyə qarşıyam... Gərşivəz Saqın!
Qızlar yemək və şərab gətirir. Bu sırada dışarıdan gurultulu səslər eşidilir. Yalçın
Yetər, verilsin cəza, O vicdansız xırsıza! Altay
Xain qaçsa hər yana, Qurtuluş yoxdur ona. Altay və Yalçın camaatla bərabər yaxaladıqları Vali və Müşaviri gətirirlər. Səyavuş Nə olmuş? Altay Bu alçaq həriflər dəmin Qaçmaq istəyirmiş... Yalçın
(Valini üstdən aşağı süzərək) Zavallı miskin! Səyavuş Durun!
Altay Bu xainlər asılsın gərək! Camaat Asılsın, asılsın! Altay
(Valiyə) Oh, quduz köpək! Vali (Səyavuşun ayaqlarına qapanır). Bir il cəza kafi deyilmi? Səyavuş
Əsla! Gərşivəz Səyavuş! Onları mənə bağışla. Səyavuş
Zalim bağışlansa daha çox azar, Məzlum üçün qazar ən dərin məzar. Gərşivəz (Səyavuşa) Onun cəzasını burax bizlərə! Firəngiz Əmcəmin sözünü salmayın yerə! Səyavuş Düşün, yaralanmış kinli bir ilan Sağ qalarsa... Yalçın
Xayır, buna yox imkan. Altay
Bağlayın qolunu bu azğınların!
Xaqan hüzuruna gedərlər yarın. Qanun qarşısında rəzil olarlar, Umulmaz, amansız cəza bularlar. Altay
Xayır, inanmayın! Firəngiz (Səyavuşa) Susdur Altayı! Səyavuş Haydı!
Yalçın Gəl, xaqan da bunların tayı. Altay Səyavuş da şah nəsli, xaqan nəsli. Onun hər kəslə var başqa bir dili. Gedirlər. Gərşivəz (Səyavuşun əlini sıxaraq) Var ol, xalq içində qırmadın məni,
Nədimələr qədəhləri doldurur. Firəngiz (Özü doldurduğu böyük qədəhi Gərşivəzə verir). Yorğunsunuz, gözəl şərabdan için! Səyavuş
(nədiməyə) Çin elçisi nerdə, çağır da gəlsin. Birinci nədimə (qapıya doğru baxır) Gəldilər. Səyavuş
Buyurun! Eyicə geyinmiş Kosa Bəhramla bərabər gəlir, otururlar. Firəngiz (Gərşivəzi Kosaya tanıdaraq) İştə əmcəmiz. Kosa
(Gərşivəzə) Məmnun etdi bizi böylə gəlməniz. Səyavuş (qədəhi qaldırır) Var olsun Gərşivəz!.. Bəhram
(içərək) Yaşa, min yaşa! Gərşivəz Çox təşəkkür!.. Rəqqasə girir. O kim?
Firəngiz (gülümsəyərək) Canlı bir əda! Kosa O, Çin sarayında eşsiz bir inci, Həm oynamaqda, həm səsdə birinci! Gərşivəz (Firəngizə baxaraq) Nəşəmizə yeni bir nəşə qatsın. Firəngiz (rəqqasəyə) Şaqraq səsin duyğuları oynatsın. Gərşivəz bir də içər. Rəqqasə (həm şərqi söylər, həm də rəqs eylər) Doğurdu anam məni matəmli bir düyündə,
Rəqqasə çəkilir, Gərşivəz dərin ah çəkir. Səyavuş “Ah” neçindir? Gərşivəz Bunu o cəllada sor! (Əlini şiddətlə masaya vurub qalxır). Xayır, bu heç vicdanıma sığmıyor. Səyavuş Nə oldu? Gərşivəz Heç!..
Səyavuş Kimə qarşıdır bu kin? Firəngiz Vali içinmidir? Gərşivəz Sormayın! Səyavuş
Neçin? Gərşivəz Çünki Vali onun yanında bir heç! Səyavuş O kim? Daha qorxunc insanmı? Gərşivəz Vaz keç! Alov dalğaları yaxar beynimi, Heç bir qüvvət susduramaz kinimi. Səyavuş
Yorğunsunuz, bir az yatın, dincəlin. (Yan odaya götürür). Gərşivəz (qolunu Səyavuşun boynuna keçirir) Bilinmədi əfsus qiymətin sənin. Firəngiz (Bəhrama) Daim onda böylə gülünc hallar var, Bir qədəh içdimi, qiyamət qopar. Bəhram
Xayır, bu coşğunluq səbəbsiz deyil. Həpsi çıxır. Kosa ilə rəqqasə qalır. Kosa (təlaş ilə qıza yaxlaşır) Tam fürsətdir! Hanı o zəhri-qatil? Rəqqasə
Yolda düşürmüşəm... Kosa
Yalan söyləmə! Rəqqasə
(Ciblərini göstərir) Yoxdur inan! Kosa
Çıxar, həzyan eyləmə! (Ciblərini arar və boğazını yaxalar, bu sırada Firəngiz qapı arasından görünür, dinləyir). Rəqqasə (Bükülü bir kağız çıxarır). Buyur! Südabənin bu hiyləsində
Kosa
(kağızı açır, gülərək) Bu bir zəhər ki, ilk öncə güldürür, Güldürür, güldürür, sonra öldürür. Səyavuşa məxsus qədəh iştə bu! Bizdən ona dadlı, sürəkli uyğu!.. Rəqqasə
(həyəcanlı) Həp o, həp Südabə!.. Kosa (Dalıb gedən rəqqasənin qolundan tutar, odadan çıxarmaq istər). Gəl, yetər sükut! Rəqqasə (zəhərli qədəhi alıb yerə çırpar) Parçalanmalıdır bu qanlı tabut... Kosa
(kinli) Səyavuşa səndəmi aşiq oldun? Rəqqasə Sən nəsən? İştə bir duyğusuz odun! Kosa (Cibindən kiçik bir xəncər çıxarır). Bax, bu xəncər daha zəhərli, kəskin! Rəqqasə
(əlindən xəncəri qaparaq) Sən canavar südüyləmi bəsləndin!? Kosa Xəncəri ver mənə!.. Rəqqasə (ətrafa) Zavallı şaşqın!
Kosa
Ver deyirəm... (Xəncəri almaq istər.) Rəqqasə Xayır!
(Xəncəri arxaya atır.) Kosa
(qızı yaxalar, boğar) Ver!
Rəqqasə (acı fəryad ilə) Burax, burax! Kosa
Xəncəri ver, yoxsa... Firəngiz (Xəncəri yerdən alıb Kosanın böyrünə saplar). Al, iştə, alçaq! Kosa (yıxılaraq) Ah, mən... ölsəm belə... sizə... aman yox... Firəngiz Sus!
(içəridəkilərlə bərabər gəlir) Nə olmuş? Firəngiz Bunda əsla vicdan yox.
Rəqqasə
Südabə göndərmiş, səninçin gəlmiş. Səyavuş
Heç şübhə yox ki, var gizli bir səbəb. Rəqqasə
Qədəh də, xəncər də zəhərlidir həp.
Pozmaq istəyirkən şən həyatını, Firəngizdən aldı mükafatını. Səyavuş
(rəqqasəni süzərək) Bu qız da şıbhəsiz yoldaşdır ona. Rəqqasə Fəqət yoldaşlığım varmadı sona, Biz səni öldürməkçin gəlmişkən, Nədənsə həp fikrim dəyişdi birdən. Səyavuş
Söylə, neçin dəyişdi? Rəqqasə
Heç sormayın! Çırpınan qəlbimə yara vurmayın! Mən çocuqkən saraylara satıldım, Ruzgar kimi eldən-elə atıldım. Öc izlərkən, birdən sənə tuş oldum, Fəqət məzlumlara yardımçı buldum. (cənazəyə baxar, kinli) Qıymaq istəyirkən bu miskin sənə, Mane oldum iştə!.. Bəhram
Afərin sənə! Firəngiz Qız məhv olmuşdu mən yetişməsəydim. (Rəqqasəni qucaqlar, öpər.) İnan, səni bütün ruhumla sevdim.
(Nədimələrə) Alın, rahatlansın, o çox üzüldü,
Səyavuş
(yanındakılara) Alın cənazəni!.. Qaldırırlar. Nə dəhşət!? Əgər Cahandakı bütün kinlər, fitnələr, Bütün ehtiraslar olsa həp gəbə, Bir afət doğardı, o da Südabə! Gərşivəz (dərin ah çəkir) Doğrusu, çox uğursuzmuş talein. Bilməm nə gündə sən cahana gəldin? Zülmətlə nur qarışdığı andamı? Xeyir ilə şər barışdığı andamı? Sanma bir Südabə azmışdır yolu, Əfrasiyab ondan daha qorxulu! Səyavuş
Mən nə etdim ona? Tühaf müəmma!? Gərşivəz Deyir ki, göz tikmiş taxtü-tacıma. Firəngiz Səyavuşmu? Gərşivəz Əvət! Səyavuş
Çirkin iftira! Gərşivəz Deyir: “Qarşı durur o qanunlara”! Səyavuş
Hanki qanunlara? Gərşivəz Kim bilir!? Firəngiz Əsla!..
Gərşivəz Xayır, bu şübhələr sıxmasın sizi,
Səyavuş
Gedib görmədikcə Əfrasiyabı, Qalxmaz ortadan bu fitnə dolabı. Firəngiz Saqın, getmə, ona bir şübhə gəlsə,
Səyavuş
Ən kiçik bir ləkə ölümdür mana. (sinirli və coşğun) Kimə inanmalı!? İştə hər diyar
PƏRDƏ
BEŞİNCİ PƏRDƏ Dağ ətəyində bir ova... İki-üç çadır qurulmuş, ikindi çağı, buludlu hava, ətraf qayalıqdır. Çadır önündə Vali, Müşavir və Tosun əsgəri qiyafədə olaraq qonuşurlar. Əsgərlərdən kimi növbət bəkləyir, kimi ətrafı süzərək dolaşır. Vali
(Kinli addımlarla gəzinir). Oh, Səyavuş, Səyavuş! Bilməm nə sandın məni? Bir gün didib parçalar dəmir biləklər səni. Müşavir
Gərşivəz olmasaydı, hər ikimiz bitmişdik, Gedər-gəlməz diyarə ziyarətə getmişdik. Vali
İnan ki, sağ qaldıqca böylə vətən xaini, Sönməz Əfrasiyabın alov püskürən kini. Müşavir
Deyirlər ki, qorxudan Çinə qaçmış... Tosun
Həp yalan. Vali
Xayır, o qorxaq deyil. Müşavir
Fəqət, xain bir insan. Tosun
(ətrafa) Bütün bu uydurmalar Gərşivəzin hiyləsi! (onlara) Xain deyil Səyavuş... Muşavir Sus bə, şeytan köləsi! Vali (ətrafdakı əsgərlərə) Haydı, baxın yollara, o sapqın nerdə olsa, Burdan keçər şübhəsiz, həmən alın ortaya! Müşavir
Buludlara uçsa da, qurtuluş yoxdur ona. (Üç-dörd nəfərlə uzaqlaşır). Tosun (ətrafa) Maraqlıdır tülkülər saldırırsa aslana. Bu sırada göy gurlar, şimşək çaxar. Vali
Kişnər də yıldırımlar, qılınc çəkər buludlar, Göylər səltənətində qovğamı, şənlikmi var!? Rübabə
(Qiyafətini dəyişdirmiş olduğu halda, tacir qiyafətli pişxidmətlə gəlir. Acı fəryad ilə) Ah, aman! Tosun Dur, nə olmuş? Rübabə Dəhşət aldı cahanı. Şaşırmış bir yolçuyuq, yoxdur səfər imkanı. Pişxidmət Biz nerdəyik? Bu yollar çıxır hankı bir yana? Tosun
O yol Çinə, bax bu da Əfrasiyab yurduna. Boru çalınır, Gərşivəz bir neçə cəngavərlə gəlir. Rübabə
Gələn kimdir? Tosun
Gərşivəz! (arxadaşlarına) Hazır olun, salam.. dur! (Təzim için qılınc çəkərlər) Pişxidmət (təmənna edər, Rübabəni Gərşivəzə təqdim ilə) Əfəndim! Qadıncığaz sizi görmək istəyir. Gərşivəz Nerdənsiniz, kimsiniz? Rübabə
Keykavusdan elçiyiz, İştə məktubumuz var. Gərşivəz Öyləmi? Xoş gəldiniz. (Bir tərəfə çəkilib məktubu oxur.) “Ey könlümün sevinci, çəlik qollu Səyavuş!
İmza: baban Keykavus”. (iblis qəhqəhəsilə) Bax, bunu çox bəyəndim.
İkram edin bunlara! Tosun (soyuq)
Buyursunlar, əfəndim! (Hər ikisini çadıra aparır, ətrafda boru çalınır). Əfrasiyab (Piranla bərabər gəlir). Bu çadırlar burda neçin qurulmuş? Piran
Yol çox uzaq, bəlli, əsgər yorulmuş. Əfrasiyab Saqın, fürsət bulub Səyavuş qaçar,
Gərşivəz Hər tərəfdən iştə tutulmuş yolu,
Əfrasiyab Hər kim o sapqını əsir edərsə,
Piran
Səyavuşa sapqın demək doğrumu? (Çin yoluna baxır, heyrətlə) O kim, Səyavuşmu? Gerçəkdən omu? Əfrasiyab Tam özüdür, iştə! Rəzil, ədəbsiz! Gərşivəz Sağ-solunda Bəhram ilə Firəngiz! Əfrasiyab Haydı, bir az rahatlansın çadırda,
Piran
Heç bir zaman, Zaval yoxdur doğruya. Gedirlər. Gərşivəz (alayçı gülüşlə, ətrafa) Er-gec sərab olar o dadlı röya. Sevin, sevin!.. Əvət, uzaq deyildir, O başbuq olacaq, sən də baş vəzir. Əfrasiyab Məncə, suçlu deyil o şanlı əsgər. Gərşivəz Aldatmasın səni gözəl nəğmələr.
Əfrasiyab Xayır, Səyavuşda heç bir hiylə yox. Gərşivəz (kinayəli) Sazın tellərində əfsanələr çox! Əfrasiyab Yetər, yetər, artıq usandıq, yetər! Gərşivəz Hər halda ot kökü üstündə bitər. Əfrasiyab İnanmam, o xain deyildir, xayır. Gərşivəz (məktubu verir) İştə oxu! Bu hər sirri anladır. Əfrasiyab (oxuyaraq sarsılır) “... Çəlik qollu Səyavuş Sən bir yandan hücum et, ... Hər tədarük görülmüş. Çin xaqanı bir yandan, Tus ilə Zal oğlu da Saldıracaq İrandan. Alt-üst edin Turanı, Orduları əzilsin. Əfrasiyab hüzura Qolları bağlı gəlsin!” Nə dəhşət?! Gərşivəz Nə cəsarət!
Əfrasiyab Çəkilməz bu xəyanət! (Tosuna) Çağır gəlsin, o sapqın cavab versin. Tosun
İtaət! (Çadıra girir). Əfrasiyab (Gərşivəzə) Bir az suçlu çıxdımı? Həbsə alınsın həmən,
(Məktubu əlində bürüşdürür). İlk görüşdə mən sənin haqq sözünə baxmadım,
Səyavuşu gətirirlər. Firəngiz Ah, sevgili babaciyim! Əfrasiyab Yaxlaşma! (sərt və kəskin tövr ilə ona və Səyavuşa) Sən də, o da düşmənsiniz tacıma. Firəngiz Bizmi!?
Əfrasiyab Əvət, yapdığınız haqsızlıq, Qanunsuzluq deyildir əfvə layıq. Gəl, yaxın gəl! Səyavuş
Əfrasiyab İştə məktub var sana, Baban çağırmış səni, yenə əski yurduna. Səyavuş
Xayır, istəməm, xayır, İran bir cənnət olsa, O yurda sanma bir də Səyavuş ayaq basa. Hind ormanlarındakı qaplanlara qoşulsam, Himalayın başında qartallara eş olsam, Nildəki timsahların atılsam qucağına. Mümkün... Amma tutulmam hörümçəklər ağına. Südabələr bəsləyən uğursuz bir ölkənin, Uğramam hüduduna, bundan əmin ol, əmin! Əfrasiyab Öylə isə ən güclü ordu verəyim sana,
Səyavuş
Xayır, o alçalsa da, mən alçalmaq istəməm, Axıtsa da qanımı, mən öc almaq istəməm. Əfrasiyab (istehzalı gülüşlə) Aranızda, şübhəsiz, qırılmayan tellər var, Bu məktubu al oxu, bax gör nələr sayıqlar!? (Məktubu Səyavuşa verir, Səyavuş gözdən keçirir). Gərşivəz
Bizim şanlı qəhrəman siyasətdən də anlar, Həmən cavab bulur da işin içindən çıxar. Səyavuş
İştə mənim için ölüm fitvası!
Əfrasiyab Yazan Südabəmi? Səyavuş
Xayır, Keykavus. Gərşivəz Gizli tədbirlərin heç oldu, əfsus! Səyavuş
(sinirli) Gərşivəz! Səndəmi dil açdın mana? Səndəmi, səndəmi küsdün vicdana? Əfrasiyab Sus, mənim qardaşım təhqir edilməz!
Səyavuş
Haqlısınız, əvət, anladım işi, Sadəlik də abdallığın bir eşi. (Gərşivəzə) Düşün, əgər xain olsaydım, əsla,
Əfrasiyab Yetər, çox şımardı, həmən susdurun!
Firəngiz (babası önündə diz çökərək) Mərhəmət! Səyavuş (onu yaxalamaq istəyənlərə) Durun! Firəngiz Lütf edin, acıyın, o xain deyil! Səyavuş
Üzülmə, yalvarma! Əfrasiyab (qızının qolundan tutub itələr) Çəkil!
Səyavuş Oh, səfil! Lənət o günə ki, sığındım sana, Nifrət güvəndiyim qanlı xaqana! Mən atıb da gəldim Kəyan tacını, (Firəngizi göstərir) Şərəf bildim onun izdivacını.
(Vali ilə Müşaviri göstərir) Haqq tanımaz zalımlardan öc aldım,
(həyəcanla) Ah, babam da, sən də məzlum cəlladı!.. Əfrasiyab Dəf edin, görməsin onu gözlərim. Səyavuş
Bu siz, bu mən!.. Bitdi artıq sözlərim. (Səyavuşu əsgərlər aparırlar). Firəngiz (babasına) Ah, səndə mərhəmət, vicdan yoxmudur?
Gedirlər. Bəhram İştə boynum, iştə qılınc, xaqanım! Qurtar onu, sənə halaldır qanım. Əfrasiyab Xainin cəzası ölümdür ancaq! Piran
Saqın, öylə şanlı bir gəncə qıymaq Qəlbindən yaralar bütün dünyanı, Anıldıqca ağlar qoyar Turanı. Dəliqanlı (Təlaş ilə gəlir). Dəhşət!.. O kimsəyi saya almayır. Əfrasiyab Səyavuşmu? Dəliqanlı Əvət, təslim olmayır. Gərşivəz İştə, o dönmüş bir dəli qaplana, Saldırır da sağa-sola, hər yana. Coşğun musiqi... Çarpışma və gurultu səsi... Səyavuş sıyırma qılınc gəlir. Önündə qaçan Valiyə, Müşavirə hücum edir, başqa cəngavərlər onun ətrafını sarar, qılınc-nizə şaqırtısı ortadığı çınladır. Bəhram da silah çəkib Səyavuşa yardım edir. Əfrasiyab Acımayın, vurun, həmən susdurun! Səyavuş Al, bu sənin! (Valini yaralar) Gərşivəz (ətrafdakılara) Hücum!
Piran Ah, aman, durun! Gərşivəz Bax böylə! (Arxadan vurur.) Səyavuş
(Yıxılır). Uğursuz, alçaq! Əfrasiyab Xainlərin budur cəzası ancaq! Gərşivəz Nəhayət, qırıldı zəfər şəhpəri! Səyavuş Səndən şərəflidir ov köpəkləri!.. Əfrasiyab Yazıq!.. Keykavusa etmədin imdad! Səyavuş Keykavus bir cəllad, sən də bir cəllad!.. (Susur, qolları yanına düşür).
PƏRDƏ
SON Yüklə 0,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|