Yer po`stidagi tektonik harakatlar

Orografik omillar
Orografik omillarni relef omillari deb ham ataladi. Bu omil bilvosita ta`sir etib, o`simlikka to`g`ridan-to`g`ri ta`sir etmaydi, balki boshqa omillar — iqlim omili orqali ta`sir ko`rsatadi. Orografik omillarga joyning dengiz sathidan balandligi, o`ziga xosligi, yonbag`irliligi kiradi. Orografik omillarning ta`siri yer yuzasining balandligiga qarab o`zgarib boradi. O`rta Osiyoda dengiz sathidan ko`tarilish darajasiga qarab o`simliklar mintaqalari navbat bilan almashinadi. O`rta Osiyo sharoitida o`simliklarning mintaqalar bo`ylab pastdan yuqoriga qarab ko`tarilib borishini va bu yerda bo`ladigan o`zgarishlarning qonuniyatini akademik Q. 3. Zokirov aniqlagan. O`rta Osiyoda cho`l, adir, tog`, yaylov mintaqalari mavjud.
Dengiz sathidan ko`tarilishi bilan har yuz metrda harorat 0,5 °S ga o`zgarib boradi. Shunga ko`ra o`simliklar qoplami ham o`zgarib boradi. Shu bilan birga yer yuzasining ekspozitsiyasi va tomonlari ham o`simliklar qoplamiga, qoplamdagi turlar tarkibiga ta`sir ko`rsatadi. Bir xil balandlikdagi shimoliy va janubiy tomonlarda o`simliklarning morfologik, biologik, fiziologik, ekologik xususiyatlari ham farq qiladi. O`simliklar qoplami va turlarning tarqalishida joyning yonbag`irligi va qiyalik darajasi ham katta rol o`ynaydi. Janubiy yonbag`irlarga quyosh nuri ko`p va tez tushishi natijasida turlar son jihatidan kam, o`simliklar qoplamining zichlik darajasi past bo`ladi. Tog` mintaqasining shimoliy yon bag`rida, asosan, o`rmon hosil qiladigan daraxtlar va butalar ko`p o`sadi. Daraxt va butalarning qalin o`sishi joyning mikroiqlimini o`zgartiradi, ya`ni nam uzoq vaqt saqlanadi, tuproq unumdorligi yuqori bo`ladi, chirindilar miqdori boshqa tur o`simlikning o`sishi uchun qulay muhit yaratadi. Janubiy yonbag`irlarda yorug`sevar, issiqsevar turlar ko`proq o`sadi.
Orografik omillar mintaqalikni keltirib chiqaradi. Shuning uchun ham har bir mintaqa ikkita bosqichdan iborat, ya`ni pastki va balandgi mintaqalardan iborat bo`ladi. Misol uchun, pastki tog` mintaqasi va yuqorigi tog` mintaqasi mavjuddir. O`simliklarning mintaqalar bo`ylab tarqalishi hayotiy shakllariga ham ta`sir ko`rsatadi. Relefning o`simliklar qoplamiga ta`sir ko`rsatish darajasiga qarab 3 gruppaga bo`linadi.
1.