Yosh fiziologiyasi va gigienasi fanining vazifasi, mazmuni, ahamiyati va tarixi

Trombotsitlar-qon plastinkalari qonning eng shaqlli elementlari orasida eng maydasidir. Ularning diametri 2-4 shaqli ortmaydi. Ular qo`shiqda hosil bo`ladi.

1mm³ qonda 300000 dan 400000 qon plastikalari bo`ladi.

Trombotsitlar ham yoshga qarab o`zgarib boradi. Katta odamlarda 1mm<sup>3</sup> qonda 200-400 ming, 1 yoshgacha bolalarda 160-330 ming, 1 yoshdan 2 yoshgacha 140-370 ming, 2-3 yoshda 150-300 ming, 3-4 yoshda 356-370 ming trombotsitlar bo`ladi. Trombotsitlar qonning ivishida muhim rol’ o`ynaydi. Mushaqlarning harakati bilan bog`liq jismoniy ish bajarilganda trombotsitlar miqdori ortadi. Bu hodisani miogen trombotsitoz deb ataladi.

Qon ivishi katta biologik ahamiyatga ega bo`lib, organizm jaroxatlanganda qon yo`qotishdan saqlaydi. Organizm jarohatlanganda qon chiqqan trombotsitlar yoriladi va ulardan chiqqan maxsus modda serotanik qon tomirlarini torayishini ta`minlaydi.

Immunitet-organizmning yuqumli kasallik yuqtirmaslik holati tushuniladi. Bunday hodisani ikki yo`z yil mo`qaddam Angliyada provintsiyalik doktor Eduard Jenner birinchi bo`lib ko`zatgan va mikroblarga qarshi ko`rashish

uchun yordam berishini ajoyib yo`lini topgan. U birinchi bo`lib, chechak kasalligiga qarshi ko`rash chorasini topdi (u Tonni degan bolada tajriba o`tkazdi). Jenner har bir kasal tarqatuvchi mikroblar qonga tushganda, shu mikroblarga qarshi qon plazmasida antitelalar maxsus globulen, gruppasiga kiruvchi oqsil kompleksi hosil bo`lishini aniqladi, Antitelalar juda ham spetsifik bo`lib, nihoyatda tanlab ta`sir ko`rsatadi.

Hayotda tug`ma va hayotda orttirilgan imunitet bo`ladi. Tug`ma immunitet odamlarga hayvonlar o`rtasida tarqalgan kasalliklarni yo`qtirmaydigan bo`lishini ta`minlaydi.

Odatda odam yuqumli kasallik bilan og`rib o`tgandan keyin yoki ehtiyotdan zardob yoki vaktsinalar emlangandan keyin ana shunday imunitet paydo bo`ladi. Shuning uchun bolalarning ma`lum yoshlarida turli xil yuqumli kasalliklarni oldini olish uchun ana shunday zardoblardan foydalaniladi. (m-n: Silga qarshi 5-7 kunda, poliomelitga karshi 5-6 oyligida, qizamiqqa qarshi 10 oyligida, chechakka qarshi 1-1,5 oyligida va hokazo.

Qon aylanish jarayonining doimiyligi, organizmning hayotiyligini belgilovchi faktordir. Yurakning ishlashi, qon tomir devorlarining elastik bo`lishi, skelet mushaqlarning kisqarishi, bosimning farq. qilib turishi qonning harakatga keltiruvchi faktorlardir. Bir butun organizm va organlar faoliyati qon aylanish funktsiyasi bilan bog`liqdir. Qon aylanish orqali yurak va qon tomirlar faoliyati ta`minlanib turadi.

Yurakdan qon olib ketuvchi qon tomirlarini arteri qon tomirlari, yurakka qon olib keluvchi qon tomirlarini vena qon tomirlari deyiladi.

Qon qon tomirlarida harakatlanar eqan, murakkab yo`lni katta va kichiq qon aylanish doirasini bosib o`tadi.

Yurak mushaqlarining qisqarishi qon harakatini boshlab beradigan turtki bo`ladi. Natijada qonning tomirlardan to`qqimalarga borishi va yurakka kaytib kelishi arteriyalardan kapilyarlarga, kapilyardan venalarga, venalardan yurak bo`lmalariga o`tishda bosimning pasayishiga bog`liqdir.