Yurtimiz allomalarining islom ilmlariga qo‘shgan hissalari

Burxoniddin Al- Marg’uloniy
. Buning sababi shundaki har bir tarixiy davr, mamlakat o`ziga xos xususiyatlarga ega bo`lishi bilan birga umumiylik, takrorlanish belgilariga ham egadir. Mana shu umumiylikni aniqlash zarurati muammoviy uslubni talab qiladi.
Siyosiy va huquqiy ta`limotlar tarixini yoritishda qiyosiy tarixiy tadqiq qilish uslubi ham ishlatiladi. Bu uslub ta`limotlarga xos umumiy va xususiy belgilarni chuqurroq anglash imkoniyatini beradi. Masalan, ma`rifatparvarlik yo`nalishiga xos ta`limotlarning bir-biriga taqqoslab tahlil qilsak, ularning barichasi ilm-fan, inson erkinligining ulug`laganligini, qoloqlik,cheklanmagan mustabid hokimiyatning qattiq tanqid ostiga olganligini ko`ramiz. Bu yo`nalishdagi mutafakkirlar turli mamlakatlarda, turli davrlarda yashagan va ijod qilgan. Bu xol ularning ta`limotlariga xos xususiyatlarni belgilaydi.
Ta`limotga baxo berishda mutafakkirning dunyoqarashiga, uning o`z zamoni, ijtimoiy-siyosiy tuzumiga bo`lgan munosabati, g`oyaviy siyosiy hayrixoxligi kabi sub`ektiv hususiyatlarga ham ahamiyat berish zarur.
Manbalar xazinasiga ko’plab xorijlik nufuzli mehmonlar tashrif buyurishadi. Ulardan ayrimlari bo’lim faoliyati bilan qiziqib, kelajakda Manbalar xazinasi bilan hamkorlik qilish istagini bildirib o’tdilar
Chunki xazinada saqlanayotgan nodir asarlar, jumladan, Hazrati Usmon mushafi, yurtdoshimiz Burhoniddin Marg’inoniyning fiqh sohasiga oid “Hidoya” asari va boshqa turli sohalarga oid qadimiy, nodir qo’lyozma kitoblar ularda katta qiziqish uyg’onishiga sabab bo’lmoqda.
Bundan tashqari, keng ommaga tanishtirish maqsadida bo’limda saqlanayotgan ajdodlarimizning qo’lyozma asarlari hamda yangi nashr kitoblar haqidagi ma’lumotlar “O’zbekiston” teleradiokanali “Ma’naviyat”dasturi hamda Toshkent islom universiteti “Ziyo” studiyasi tomonidan efirga uzatiladigan ma’naviy-ma’rifiy ko’rsatuvlarda namoyish etilmoqda hamda ularning ijodkorlari bilan muntazam hamkorlik o’rnatilgan.
Manbalar xazinasida qo’lyozma va eski bosma kitoblarni aholidan qabul qilish hamda baholash bo’yicha maxsus Ekspert baholash hay’ati faoliyat olib boradi. Ekspert baholash hay’ati tomonidan xazinaga aholidan kelib tushgan kitoblarning nomlari, yozilgan sanasi, ilmiy ahamiyati aniqlanadi va ularga narxlar belgilanadi. Shundan so’ng ushbu narxlar bo’yicha kitoblar aholidan sotib olinadi.
Hozirda aholidan qo’lyozma va toshbosma kitoblarni sotib olish ko’lamini kengaytirish, yangi nashr kitoblarning elektron qidiruv dasturini tuzish va amaliyotga tadbiq etish, elchixonalar hamda tegishli davlat muassasalaridan Manbalar xazinasiga kerakli bo’lgan adabiyotlar olishni yo’lga qo’yish, universitetning xalqaro aloqalar bo’limi bilan hamkorlikda jahondagi mavjud qo’lyozma fondlari bilan aloqa o’rnatish borasida rejali ishlar olib borilmoqda.
Shuningdek, qo’lyozma va toshbosma kitoblarni ilmiy nazoratdan o’tkazish, tavsif qilish hamda katalogini tuzish muntazam davom ettirilmoqda. Bo’lim tomonidan 2009 yilda “qo’lyozmalarning qisqacha katalogi” nashrdan chiqarilgan bo’lib, unda 200 ta qo’lyozma kitob tarkibidagi 400 ga yaqin asarning qisqacha tavsifi ya’ni asarning nomi, muallifi, qisqacha mazmuni, hajmi, qog’ozi, ko’chirilgan davri, xattotning ismi, xat turi va hokazolar haqidagi ma’lumotlar berilgan. 2010 yilda xazinamizga aholidan 40 ga yaqin qo’lyozma va toshbosma asar nusxalari sotib olindi. Shu tariqa xazinani boyitish ishi muntazam olib borilmoqda, bu esa qisqacha katalogni to’ldirib, qayta tuzishga ehtiyoj paydo qildi, ayni vaqtda bo’lim xodimlari bu ishni tugallamoqda. Shuni ham bildirish lozimki, 234 taga yaqin qo’lyozmalarni o’rganish davomida ularning tarkibida 480 taga yaqin asar mavjudligi aniqlandi.
Al-Hidoya
“Al-Hidoya” asari shayxul islom Burhoniddin Ali ibn Abu Bakr ibn Abdul-Jalil al-Farg’oniy al-Marg’inoniy (1123-1197/1711-1782) ning qalamiga mansub bo’lib, hanafiy mazhabi bo’yicha yozilgan muhim fiqhiy manbalardan biri sifatida Markaziy Osiyo, Afg’oniston, Hindiston, Turkiya hamda Misr Arab Respublikasi kabi mamlakatlarda keng tarqalgan. Bu asar muhim ilmiy ahamiyatga ega bo’lgani bois undan “muxtasar” ya’ni “qisqartirilgan” asarlar yaratilgan va unga ko’plab sharh va hoshiyalar yozilgan.
Al-Hidoya
“Al-Hidoya” asari shayxul islom Burhoniddin Ali ibn Abu Bakr ibn Abdul-Jalil al-Farg’oniy al-Marg’inoniy (1123-1197/1711-1782) ning qalamiga mansub bo’lib, hanafiy mazhabi bo’yicha yozilgan muhim fiqhiy manbalardan biri sifatida Markaziy Osiyo, Afg’oniston, Hindiston, Turkiya hamda Misr Arab Respublikasi kabi mamlakatlarda keng tarqalgan. Bu asar muhim ilmiy ahamiyatga ega bo’lgani bois undan “muxtasar” ya’ni “qisqartirilgan” asarlar yaratilgan va unga ko’plab sharh va hoshiyalar yozilgan.
Toshkent islom universiteti Manbalar xazinasida “Al-Hidoya”ning qo’lyozmalaridan biri 48-raqam ostida saqlanmoqda. U arab tilida. Ushbu qo’lyozma nusxa 2003 yil avgust oyida O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov tomonidan Toshkent islom universiteti Manbalar xazinasiga tuhfa qilingan.
“Hidoya”ning ushbu nusxasi XIII asrga oid bo’lib, qadimiy va to’liq saqlangan nodir qo’lyozmalar qatoriga kiradi. Qo’lyozma qalin sharq qog’oziga mayda nasx xatida qora siyoh bilan ko’chirilgan bo’lib, asarning dastlabki sahifasiga
“Din, haq va millat hujjati bo’lgan shayxul islom Burhoniddin Marg’inoniyning hanafiy fiqhiga oid al-Hidoya asari mazmunidagi yozuv bitilgan”. Qo’lyozmadagi kitob, fasl nomlari qizil siyoh bilan ajratib ko’rsatilgan. Asosiy matn jadvalga olingan. Shuningdek, qo’lyozmaning ko’pgina sahifalari hoshiyasida turli kotiblar tomonidan yozilgan sharhlar, ayrim tushunarsiz so’zlarga berilgan izohlar va to’ldirishlar mavjud. Sahifalar poygirlar bilan belgilangan
Asar 406 varaqdan iborat, har bir sahifaga 25 qatordan matn joylashtirilgan. Matn o’lchami12x17,5sm. Asar o’lchami17,5x2
Имом Исмоил ал-Бухорий асарлари
Ал адба ал муфрад
Ал жомеъ ас сахих
Тасаввуф
таълимоти
намоендалари
Нажмиддин кубро
Ахмад Яссавий
Бахоуддин
Накшбанд
”Bidoyat al-muntahiy”,
“Kifoyat al Muntahiy
Hidoya” asari mavjud.
(1178 Samar
2000 yil 910 yillig
i keng nishonlandi
Kit al faroiz.
(Farzlar kitobi.)
BURHONIDDIN AL-MARG’INONIYNING. ASARLARI
O`zbekistonning ijtimoiy va siyosiy fikriga xos xususiyatlardan yana biri shundaki, unda axloq masalalari etakchi o`rin egallaydi. Uning namoyondalari ezgulik, yaxshilikni bilishga intildilar, axloqiy qonun va tamoyillarga amal qilish insonning oliy ma`naviy burchi deb bildilar.
Forobiy, Imom Motrudiy, Imom Al-Samarqandiy, Burxoniddin
Marg`inoniy o`z qarashlarini maxsus falsafiy va huquqiy asarlarda
ifodalagan bo`lsalar, yassaviy, Alisher Navoiy, Mashrab
, Furqat, Muqimiy va boshqalar badiiy ijodda namoyon qildilar.