Z. A. Nazarova, Yo. S. Karieva, G. M. Tureeva, N. S. Fayzullaeva, Sh. F. Iskandarova

Epidermis (Epidermis) terining eng yuqori ko‘pqatlamli yassi qotib qolgan pardasi bo‘lib, u doimo yangilanib turadi. Epidermis gematoksilin-eozin bilan bo‘yalganida 4 (kaft va tovon terisida - 5) qatlamdan tashkil topganligi ko‘rinadi: shoxli, yaltiroq, donachali, tikansifat, bazal qatlamlardir (4-rasm).
Katta yoshdagi odam epidermisining umumiy maydoni 1,5-2 m² ni massasi esa 0,5 kg ga yaqin miqdorni tashkil qiladi. Epidermisning qalinligi tananing turli joylarida bir xil emas. Epidermisning qalinligi 0,15 mmga yaqin. Eng baquvvat epidermis kaftlarda va oyoq tagida (0,5-1,5 mm), tananing yon tomonlari yuzasida u yupqaroq va qovoqlarda (bu erda teri osti qavat bo‘lmaydi) juda yupqa bo‘ladi.
Epidermisning tashqi yuzasi o‘ziga xos relefni tashkil etuvchi ko‘plab burmalar, ajinlar, egatchalar va valiklarga ega. Epidermis relefi yupqa qatlam (area cutanea) tuzilishiga bog‘liq, ushbu qatlam uchburchak, romb yoki to‘rtburchak shakldagi o‘ziga xos betakror rasm hosil qiladi. Bu rasm hattoki bir tuxumli egizaklarda ham o‘ta individual (o‘ziga xos) bo‘lib, butun umr davomida saqlanadi va daktiloskopiya asosida yotadi.

4-rasm. Epidermisni tuzilishi.

Epidermis qatlamlaridan eng pastkisi – bazal qatlamda (Stratum basale) asta-sekin, yuza tomon harakatlanishiga ko‘ra qotib qoluvchi yangi hujayralar paydo bo‘lishining doimiy jarayoni boradi. Bazal qatlamda bir qavatda 1-2 katta bazofil yadroli prizmatik hujayralar joylashgan, ular bo‘linishi natijasida yangi hujayralar paydo bo‘ladi. Teri sirtiga ko‘tarilishida hujayralar yadrolarini yo‘qotadilar va oqsil bilan to‘lishi natijasida qalinlashib boradilar va muguz qatlamida nobut bo‘ladilar. 20-25 yoshli inson terisining hujayralari 21-28 kunda teri sirtiga chiqadi, bu davr hujayrani yashash davri deb yuritiladi. Inson organizmini qarishida ushbu davr 30-40 kungacha uzayadi va epidermisning qarishi kuzatiladi.

Bazal qatlami hujayralari sitoplazmasida, yadroning ustida teri pigmenti – melanin granulalari joylashgan. Terining rangi uning miqdoriga bog‘liq. Ultrabinafsha nurlantirish melanin paydo bo‘lishini kuchaytiradi (quyoshda qorayish, sepkillar, pigment dog‘lari). Bazal qatlamda, shuningdek faol ravishda oqsillar (keratin), polisaxaridlar va lipidlar sintezi jarayoni bo‘lib o‘tadi. Bazal qatlami boshqa qatlamlar bilan yarimdesmos bilan tutashadi, epidermisning boshqa qatlamlardagi hujayralari desmosomalar – elektron mikroskop orqali ko‘rinadigan hujayralararo ko‘priklar yordamida bir-biriga tutashadi.
Bazal qatlam ustida joylashgan tikansimon qatlam (Stratum spinosum) 4-12 qator katta yadroli va tikansimon sitoplazmatik o‘simtalari bor poligonal hujayralardan tashkil topgan. Bu qatlamda terining muhim immunologik himoya vazifasini bajaruvchi pankreatik (Langergans) hujayralari mavjud. Langergans hujayralari ko‘chib yurishi mumkin, fagotsitlarning (makrofaglar) qator xossalariga ega bo‘lib, terining immunologik reaksiyalari vaqtida o‘ziga xos «front chizig‘i» bo‘lib xizmat qiladi.