‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

chizma. Ко ‘rgazmali m etodlaming turlari
Ushbu m etodlarda n foydalanish zaruriyati k o ‘rsatmalilik tamoyiliga 
a m a l qilish m aqsadga m uvofiq ekanligida k o ‘rinadi. Inson miyasining 
30 foiz hajm ini k o 'ris h n i, faqat 3 foizigina eshitishni t a ’m inlovchi 
n ey ro n la r tashkil etadi. Pedagogik-psixologik y o ‘nalishda olib borilgan 
t a d q i q o t l a r n a t i j a l a r i d a n m a ’l u m b o M a d ik i, s h a x s t o m o n i d a n
o ‘zlashtirilayotgan bilim larning 85 foizi ko'rish retseptorlari yo rd a m id a 
o ‘zlashtiriladi. D em ak, o ‘zbek xalqi tom onidan k o ‘p bora qo'llaniladigan 
«Yuz m arta e s h itg an d a n bir m arta k o ‘rgan yaxshi» maqoli ilmiy asosga 
ega ekan.
N am ovish m e to d i o ‘rganilayotgan obyekt harakat d inam ikasini 
o ch ib berishda q o ‘I keladi va ayni c h o g ‘da predm etning tashqi ko ‘rinishi 
va ichki tuzilishi h aqida t o ‘laqonli m a ’lumot berishda keng q o ‘llaniladi. 
Tabiiy obyektlarni nam oyish qilishda o d a td a uning tashqi k o ‘rinishi 
( s h a k l i ,
h a j m i ,
m i q d o r i ,
r a n g i , q i s m l a r i ,
u l a r n i n g o ‘z a r o
m u n o sa b a tla ri)g a e ’t ib o r qaratiladi, so'ngra ichki tuzilishi yoki alo h id a 
x u s u s i y a t l a r i n i o ‘rg a n is h g a o 't i l a d i . K o ‘rsa tish k o ‘p h o l a t l a r d a
o ‘rg a n ila y o tg a n o b y e k t la r n in g s ubyekti yoki ch izm a si y o r d a m i d a
k u z a ti l a d i . T a j r i b a l a r n a m o y is h i esa s i n f ta x ta s ig a c h iz is h y oki 
o 'q itu v c h in in g m axsus jih o z la r yo rd a m id a k o ‘rsatib berishi hisobiga 
am a lg a o s h ad i, b u n d a ushbu tajriba asosida yotuvchi ta m o y illa rn i 
tu sh u n ish osonlashadi.
P redm etlar, hodisa yoki jarayonlarni tabiiy holatda nam oyish qilish 
y a n a d a k o ‘p ro q didaktik sam ara beradi, biroq, bunday nam o y ish n i 
a m a lg a oshirish h a r d o im h am m u m k in b o ‘laverm aydi. S hu bois 
o ‘qitu v ch ila r tabiiy p re d m e tla rn i nam oyish qilishda s u n ’iy m u h itg a
m u ro jaa t qilishadi (m asa la n , h ayvonlar bilan hayvonot b o g 'id a, turli 
o 's im lik la r bilan esa issiqxonalarda tanishish) yoki s u n ’iy ravishda 
yaratilgan o b y e k tla r (m ak e t, m odel, mulyaj, skelet va b o s h q a la r)d a n
foydalaniladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bu m etod y o rd a m id a o ‘qituvchi o ‘q u vchilarni m u sta q il ravishda 
obyektlarni o ‘rganish, zaruriy o ‘lchov ishlarini olib borish, aloq ad o rlik n i 
o ‘rnatish, sh u n in g d ek , h o disalarning m o h iy a tin i anglab y etishga bir 
s o ‘z bilan aytganda faol bilish jarayoniga y o ‘naltirishi lozim. N a m o y i s h
sa m a ra si k o ‘p j i h a t d a n o ‘q i t u v c h i n i n g bilish j a r a y o n i m o h i y a t a n
0
‘quvchilarning yoshiga m os h o ld a t o ‘g ‘ri tan lan ish i h a m d a m u m k i n
q a d a r ularning diqqatin i nam oyish etilayotgan p r e d m e t n in g m u h i m
jihatlariga yo'naltirishiga b o g ‘liqdir.
Tasvir (illvustratsiva) m e to d i n a m o y ish m e to d ig a c h a m b a r c h a s
b o g ‘liq b o ‘lsada, d id a k tik a d a alo h id a o ‘rganiladi. Illyustratsiya n a rsa , 
hodisalar va ja ra y o n la rn i u larning ram ziy ko 'rin ish lari — c h i z m a , p o rt, 
rasm , fotosurat, yassi m o d e lla r va b o s h q a la r y o rd a m id a k o ‘rsa tish n i 
ta q o z o etadi.
Namoyish va tasvir m etodlari o ‘zaro b o g ‘liqlikda bir-birini toMdirgan 
h olda qoMlaniladi. Agar hodisa va jara y o n n i o ‘quvchi yaxlit h o ld a q abul 
qilishi zarur b o ‘lsa n a m o y is h d a n foydalanish, aga r h o d is a m o h i y a ti
h a m d a uning unsurlari o ‘rtasidagi b o g ‘Ianishlarni anglash t a la b etilsa 
illyustratsiyaga m u ro jaa t qilinadi.
Tasvirning s am arasi k o ‘p in c h a o 'q it u v c h i t o m o n i d a n k o ‘rsa tu v
te x n o l o g iy a s i q a y d a r a j a d a o ‘z l a s h t i r i l g a n l i g i g a b o g ‘liq b o M ad i. 
K o'rsatm alardan foydalanishning bilish jarayonidagi didaktik a h a m iy a ti 
o ‘rg a n ila y o tg a n o b y e k t m o h i y a t i n i to M a q o n li y o r i t a o l i s h i b i l a n
belgilanadi. Aslida illyustratsiyalar o ld in d an tayyorlanib, dars j a r a y o n i d a
za ru r o ‘rinlarda kerakli h a jm d a k o ‘rsatiIadi, aks h o ld a u la r s o n i n i n g
oshib ketishi 
0
‘quvchilarni h odisa m o h iy atin i a n g la s h d a c h a l g ‘itadi. 
Ayrim hollarda ta r q a t m a m ate ria ila r (fotosurat, jad v al, tabiiy o b y e k t l a r
va boshqalar) yoki texnik v o sitalar x iz m a tid a n fo y d a la n ish g a t o ‘g ‘ri 
keladi.
K o'rgazm ali m e to d la rd a n fo y d a la n ish d a s a m a r a d o rlik k a erishish 
u c h u n quyidagi shartlarga a m a l qilish m a q sa d g a m uvofiqdir:
— ko ‘rgazm alilikning o ‘q u v c h ila r yoshi va rivojlanish d ara ja sig a
m os kelishi;
— nam oyish etilay o tg an o b y e k tla r b a r c h a o ‘q u v c h ila r g a y axshi 
k o 'rin ib turishi;
— n a m o y is h d a u n i n g b o s h l a n g ‘ich b o s q i c h i va a so siy j a r a y o n
(holat)larning ajralib turishi;
— tajribalar nam oyishi m a k e t, jih o z , q u r o lla r yoki tajriba s x e m a sin i 
chizib k o ‘rsatish asosida tashkil etilishi;
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— 
namoyish va illyustratsiya o ‘quv m aterialining m azm uni bilan 
u yg‘un b o ‘la olishi lozim.
A m aliy ishlar m e to d la ri o ‘quvchilar t o m o n i d a n o 'z lashtirilgan 
n azariy bilim lar y o rd a m id a ularda amaliy k o 'n i k m a va malakalarni 
hosil qilishda alohida ah a m iy a t kasb etadi.