‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

Korreksion pcdagogikaning aso siy vazifalari. 
T u rli k a teg o riy ali 
a n o m a l bolalarni rivojlantirish, o ‘qitish va tarb iy a la sh n in g u m u m i y
q o n u n iy a t l a r i m avjud. K o rr e k s io n p e d a g o g ik a n in g a s o s i ni a n o m a l
bolalarni h a r to m o n la m a , fiziologik va psixologik o ‘rganish tashkil etib, 
un in g vazifalari sirasiga quyidagilar kiradi:
1
) rivojlanishida turli k a m c h ilik la r boMgan bo lan in g n u q s o n la rin i 
tuzatish va k o rr e k sio n -k o m p e n sa to rli im k o n iya tla rini an iq la s h ;
2
) d iffe re n s a ts iy a li o ‘q i tis h va t a r b i y a l a s h n i a m a l g a o s h i r i s h
m a q s a d id a a n o m a l bolalarning m u a m m o la r in i hal etish;
3) a n o m a l bolalarni aniqlash va hisobga olish;
4) rivojlanish anomaliyasini e rta diagnostika qilish m e to d la rin i ilmiy 
jih a td a n ishlab chiqish;
1 Н о в о т о р ц е в а H .B . К о р р е к ц и о н н а я
п е д а г о г и к а и с п е ц и а л ь н а я п с и х о л о г и я . 
С л о в ар ь . — М о с к в а, П ед аго ги к а, 1999.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

5) b o la l a r d a rivojlanish n u q s o n la rin i tu z a ti s h , y o ‘q o t i s h yoki 
kam aytirish b o ‘yicha ch o ra -ta d b irla rn i ishlab chiqish;
6
) a n o m a l bolalikning old in i olish b o ‘yicha p rofilaktik c h o r a - 
t a d b irla r tizim in i ishlab chiqish;
7) a n o m a l bolani rivojlantirish va uni ijtimoiylashtirish jarayonining 
s am aradorligini oshirish.
K o rre k s io n pedagogikaning kategoriyalari. K orreksion pedagogika 
quyidagi pedagogik kategoriyalarga ega:
1. A n o m a l bolalarni o ‘qitish va rivojlantirish ularni ijtim oiy hayot 
va m e h n a t g a t a y y o rla sh , u l a r d a bilim , k o ‘n i k m a va m a l a k a la r n i 
shakllantirishga y o ‘naltirilgan maqsadli jarayondir. A n o m a l bolalar 
u c h u n t a ’lim tiz im i va m e t o d l a r in i t a n l a s h d a b o l a n i n g yoshi va 
n u q s o n n i n g kelib chiqishi vaqti hisobga olinadi. Eshitish yoki k o ‘rish 
q obiliyatini y o ‘qotish vaqti alo h id a aham iyatga ega.
A n o m al bolaning rivojlanishi normal boladan k o ‘ra k o ‘proq darajada 
o ‘qitishga b o g ‘liq. S h u n in g u c h u n anom al b o lalar o ‘qitilm asa yoki 
o ‘qitish kech boshlansa uning rivojlanishiga jiddiy z a ra r yetkaziladi, 
psixik funksiyalarning shakllanishi o rtda qoladi, norm al tengdoshlaridan 
o r t d a q o lis h i da ra ja si o s h a d i , n u q s o n la r o ‘t a j i d d i y b o ‘lsa aqliy 
rivojlanishi im koniyatlari yuzaga chiqm ay qolishi m u m k in .
M a x s u s d i d a k tik a n in g m a rk a z iy m u a m m o s i m e h n a t t a ’limi va 
tarbiyasini tashkil etish masalasi hisoblanadi. Maxsus m a k ta b la rd a uni 
tashkil etish a lo h id a a h a m iy a tg a ega. B inobarin, ushbu ja r a y o n d a
o ‘q u v c h ila r ijtimoiy hayot, shuningdek, im koniyat darajasida kasbiy 
faoliyatga tayyorlash buzilgan funksiyalarini tiklash, sh u n in g d e k , aqliy 
va jis m o n iy rivojlanish nu q so n larin in g darajasini pasaytirishga yordam
beradi.
2. A n o m a l bolalarni tarbivalash — korreksion pedagogikaning asosiy 
tu s h u n c h a s i b o ‘lib, uning m aq sa d va vazifasi n u q s o n n in g darajasi va 
tuzilishiga m o s keladigan m e to d h am d a vositalar y o rd a m id a a n o m al 
b o lalarni faol ijtimoiy hayot va m eh n atg a tayyorlash, u la rd a fuqarolik 
sifatlarini shakllan tirish d an iborat. A nom al bolalarni tarbiyalash oila 
va t a ’lim m uassasasi o ‘rtasidagi yaqin aloqa, b ir-b irla rin i q o ‘llab- 
q uvvatlash, bir-biriga y o rd a m ko'rsatish, talab c h an lik h a m d a oqilona 
m e h rib o n lik asosida am alga oshiriladi.
T a r b i y a v i y i s h l a r a n o m a l b o l a l a r n i n g i n d i v i d u a l va y o s h
xususiyatlarini inobatga olish asosida ularda mustaqillik, o ‘ziga xizmat
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ko'rsatish, m ehnat k o ‘nikmalari, xulq madaniyati, shuningdek, ijtimoiy 
m uhitda yashash va ishlash ko'nikinalarini shakllantirishga y o ‘naltiriladi. 
A n o m a l bolani tarbiyalash atrofdagilarning uning psixik yoki jis m o n iy
kam chiliklariga ehtiyotkorlik bilan m u n o s a b a td a b o ‘lishni talab etadi. 
B u n d a y bolalard a o p tim iz m va ish o n c h n i tarb iy a la sh , q o b iliy a tin i 
shakllantirish yoki uning o 'r n in i bosuvchi im ko n iy a tn i rivojlantirish, 
ijobiy sifatlarini tarbiyalash h a m d a h arakatlari va x u lqini t a n q i d i y
baholash qobiliyatini rivojlantirish j u d a m uhim .
3. Korreksiva (y u n o n c h a tu zatish ) b o laning psixik va jis m o n iy
rivojlanishidagi nuqsonlarni tuzatish, y o ‘qotish va pasaytirishni n a z a rd a
tutadi.
4. Korreksion-tarbivaviv ishlar kategoriya sifatida shaxsning a n o m a l 
rivojlanishi xususiyatlariga k o ‘ra u m u m iy pedagogik t a ’sir k o ‘rsatish 
ch o ra-tad b irla ri tizim idan iborat. K orreksion—tarbiyaviy m a sa la la rid a
s i n f va s i n f d a n t a s h q a r i i s h l a r n i n g b a r c h a t u r va s h a k l l a r i d a n
foydalaniladi. Korreksion —tarbiyaviy ishlar a n o m a l b o lalarn i o ‘qitish 
jarayonida am alga oshiriladi va m e h n a t tarbiyasini sam a ra li tashkil 
etish u ch u n katta im koniya tla r yaratadi. M e h n a t t a ’limi j a r a y o n i d a
fa q a t k asb iy m a la k a la r i e m a s , b a lk i o ‘z is h l a r i n i r e j a l a s h t i r i s h
k o ‘nikm alari, og‘zaki k o ‘rsatm alarga am al qilish m alaka si, ish n in g
s if a ti n i t a n q i d i y b a h o l a s h va b o s h q a m a l a k a l a r i t a r b i y a l a n a d i .
K a m c h il i k l a r i n i tu z a tis h y o r d a m i d a a n o m a l b o l a l a r n i n g n o r m a l
rivojlangan bolalar bilan aloqalari u c h u n sharoitlar yaratish m u h im d ir. 
Bir q a t o r hollarda anom al b o lalar u c h u n davolash -k o rre k sio n ta d b irla r 
(d a v o la s h j i s m o n iy m a s h q l a r i, m a s a la , a r tik u l y a r va n a f a s o lis h
gimnastikasi, d o ri-d a rm o n la r q abul qilish va boshqalar) ni tashkil etish 
z a ru r boMadi.
5. Kom pensatsiva (y u n o n c h a «com pensatio» — o ‘rn ini toMdirish, 
t e n g l a s h t i r i s h )
o r g a n i z m n i n g
b u z i l g a n
y o k i 
r i v o j l a n m a g a n
funksiyalarining o 'rn in i toMdirish yoki qayta qurishdir. K o m p e n s a ts iy a
jarayoni oliy nerv faoliyatining za h ira im koniyatlariga ta y a n a d i.
6
. Iitim o iv reabilitatsiva ( y u n o n c h a « rehabilitas» — la y o q a t i ,
qobiliyatini tiklash) tibbiy-pedagogik m a z m u n id a a n o m a l b o la n in g
psixofiziologik imkoniyatlari darajasida ijtimoiy m u h itd a ishtirok etishi 
u c h u n sharoit yaratish, uni ijtimoiy hayoti va m e h n a tig a jalb etish n i 
anglatadi. Bu korreksion pedagogika nazariyasi va a m a liy o tid a asosiy 
vazifa hisoblanadi.
Reabilitatsiya nuqsonlarini y o ‘qotish va yum shatishga y o ‘naltirilgan
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

maxsus tibbiy vositalar ham da maxsus t a ’lim, tarbiya va kasbiy tayyorlash 
yordam ida amalga oshiriladi. Reabilitatsiya jarayonida kasallik oqibatida 
buzilgan funksiyalarning o ‘rni t o ‘ldiriladi. R eabilitatsiya vazifalari 
anom al bolalarning turli kategoriyalari uchun maxsus o ‘quv muassasalari 
tizim ida hal etilib, u nda o ‘quv jarayonini tashkil etish xususiyatlari 
bolalarning a n o m a l rivojlanishi xususiyatlariga q arab belgilanadi.
7. litimoiv adaptatsiva (y unonc ha «adapto» — moslashish) — anomal 
bolalarning individual va guruhli xulqlarini ja m o a tc h ilik qoidalari va 
qadriyatlari tizimiga mos kelishini t a ’minlash. A n o m a l b o lalar uchun 
i j ti m o i y m u n o s a b a t l a r n i t a s h k i l e tis h q i y in , s o d i r b o ‘l a y o tg a n
o ‘zgarishlarga mos ravishda javob qaytarish qobiliyati past, shu bois 
m u rak k a b talablarni bajarishga ularning layoqati yetm aydi. Ijtimoiy 
adaptatsiya bolalarga ijtimoiy foydali m eh n atd a faol ishtirok etish uchun 
im koniyat yaratadi.
8
. Oilaviv tarbiva reabilitatsiyani samarali tashkil etish omili. Oila 
va m a k ta b n in g h am k o rlik d ag i h arak atlari a n o m a l b o la n i ijtimoiy 
faoliyatga jalb etish, uning m ehnat qobiliyatlarini aniqlash va imkoniyat 
darajasida kasb k o 'n ik m alarn i shakllantirishni t a ’minlaydi.