‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

X o ‘sh, jam iyatn in g m a ’naviy hayoti nim a?
Jamiyatning ma’naviy hayoti deyilganda, odatda, jamiyatni
tashkil etuvchi kishilarning ongi, tafakkuri, dunyoqarashlari,
xotirasi, aqli va farosatlari, ma’naviy-ruhiy dunyolaridan tortib
ilm-fan, ta ’lim-tarbiya, san’at va adabiyot, axloq, din, siyosat va
huquq, ilmiy va diniy tashkilotlar, muassasalar, maktablar, litseylar,
kolledjlar, oliy o ‘quv yurtlari, akademiyalar, muzeylar, teatrlar,
ommaviy axborot vositalari, nashriyotlar va tahririyatlarda xizmat
qiladigan xodimlarning aqliy-ijodiy intellektual boyliklarining jarni
tushuniladi. 
Jam iyatning m a ’naviy hayoti, bir jih a td a n , jam iyat 
m oddiy hayotining in ’ikosi b o ‘lsa, boshqa jih a td a n , u o ‘ziga xos 
q o n u n iy atlarg a, xususiyatlarga, m o hiyatga ega b o ‘lgan nisbiy 
m ustaqil hodisadir. Jam iyatning m a ’naviy hayoti m oddiy hayotsiz, 
m oddiy hayoti esa m a ’naviy hayotsiz m avjud b o ‘la olm aydi. 
M a’naviy hayotning ravnaq topishi yoki inqirozga yuz tutishi 
m oddiy hayotning ravnaq topishi yoki inqirozga yuz tutishiga olib 
keladi va aksincha.
Jam iyatning m a ’naviy hayoti m a ’naviy ishlab chiqarish orqali 
yuzaga keladi. Boshqacha aytganda, u m a ’naviy ishlab chiqarishning 
m ahsulidir. M a ’naviy ishlab chiqarish orqali jam iy at m a ’naviy 
hayotini tashkil etuvchi ilm -fan, diniy, axloqiy, siyosiy, huquqiy, 
badiiy-estetik qadriyatlar, m a ’naviy n e ’m atlar yaratiladi. K eng 
m a ’no da olinganda, jam iyatning m a ’naviy hayoti — m a ’naviyat 
va m a ’rifatni tashkil qiladi. Jam iyat m a ’naviy hayotining m a ’lum
qismi jam iyat m oddiy hayotining in ’ikosi sifatida, ularda jam iyat 
a ’zolari: kishilar, etnik va ijtim oiy guruhlar, sinflar va ijtim oiy 
qatlam lam ing ta saw u rlari, tu shu n ch alari, qarashlari, g ‘oyalari, 
m a n fa a t va m a q sa d la ri ifo d a la n a d i. S h u j i h a td a n falsafiy
ad ab iy o tla rd a ja m iy a tn in g m a ’naviy h ay o tin i „ijtim o iy o n g “ 
tu s h u n c h a s i b ila n a tash q ab u l q ilin g a n b o ‘lsa h a m , aslid a, 
jam iy atn in g m a ’naviy hayoti bilan ja m iy atn in g ijtim oiy ongi bir 
narsa, y a ’ni ekvivalent h o d isalar em as. U la r b ir nisbatdagina 
shu n day b o ‘lishi m um kin. H aq iq atd a, ja m iy atn in g real hayotiga 
o id h a r q a n d a y ijtim o iy h o d is a y o k i v o q e a m o d d iy lik va 
m a ’naviylikning birligidan iborat b o ‘ladi, u la rd a m oddiylik va 
m a ’naviylikni b ir-b irid an ajratib b o 'lm ay d i.
165

---

Z ero, jam iyatning real ijtim oiy hayotida m oddiy hayot ham , 
m a ’naviy hayot ham o ‘z o 'rn id a belgilovchi va asosiy rol o ‘ynaydi.
Bir bu tun/jam iyat hayotining negizi — m oddiy va m a ’naviy 
ishlab chiqarishining birligi asosida, jam iyat m oddiy va m a ’naviy 
hayoti vujudga keladi va rivojlanadi. Bunda ishlab chiqarish jarayoni, 
ishlab 
chiqaruvchi kuchlar va ishlab chiqarish m unosabatlari, 
m ehnatni tashkil etish, ijodiy va oqilona ish yuritish, fan-texnika va 
texnologiyani amaliyotga joriy etish m a’naviyat va m a’rifatsiz yuzaga 
kelm aydi./B undan xulosa qilish m um kinki, jam iyatning m oddiy 
hayoti m a ’naviy hayotisiz, m a ’naviy hayoti esa, m oddiy hayotisiz 
mavjud b o im a y d i, ular jam iyat rivojlanishida bir-birlariga ta ’sir va 
aks ta ’sir qilishib, nihoyatda m urakkab jarayonlarda kechadi.
S huning u ch u n jam iy atn in g m oddiy hayotiga ,,asosiy“ va 
,,belgilovchi“ deb qarash bir tom o n lam a qarash b o ‘lib, m a ’naviy 
hayotning jam iyat hayoti va taraqqiyotidagi o ‘m i va roli kamsitilishga 
va m a’lum darajada unga e ’tiborsiz m unosabatda b o ‘lishga olib keldi. 
Bunga misol qilib sobiq ittifoq davri siyosatini ko ‘rsatish m um kin.
Respublikam iz tarixining yaqin kechm ishida jam iyat m a ’naviy 
hay oti 
so h alarid a, bu q arash d an kelib ch iq q an h o ld a q a to r 
kam chiliklarga y o ‘l q o ‘yildi: xalqim izning haqiqiy tarixi o 'rg an il- 
m adi; din, milliy axloq va m a ’naviyat butunlay in ko r qilindi; 
milliy a n ’ana va qadriyatlar poym ol etildi. Shukurlar b o is in k i, 
mustaqillikka erishishim izning birinchi qadam idan boshlab bunday 
x ato liklarni tuzatish ga, y a ’ni d in n in g u m u m in so n iy qadriyat, 
m a ’naviyat va m adaniyatning m uhim tarkibiy qismi ekanligi e ’tiro f 
etilib, milliy a n ’ana va qadriyatlami tiklashga kirishdik. Prezidentimiz 
I.A. K arim ov o ‘zlarining birinchi risolalaridayoq jam iyatim izni 
yangilash va rivojlantirishning m a ’naviy negizlarini ko'rsatib berib: