‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I
Yüklə 7,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
FALSAFANING MOHIYATI,
JAMIYAT HAYOTI VA INSON MA’NAVIY KAMOLOTIDAGI 0 ‘RNI Falsafa, falsafiy tafakkur to ‘g‘risida so‘z ketganda uning ikki jih a tin i e ’tiborga olm oq kerak. Falsafa, bir to m o n d a n , o ‘z mohiyatini anglab, ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, m a’naviy-madaniy munosabatlar ichida yashayotgan, m a’lum bilimlarni o ‘rganib, ulardan hayotiy yo'llanm a bo'ladigan yangi um um iy xulosalar qilishga intilayotgan barcha sog‘lom fikrli kishilarga xos bo'lgan tafakkur salohiyatidir. Inson hayot saboqlarini anglab, olgan bilimlari, orttirgan tajribasi yakunlarini muayyan e ’tiqod, m an faatlar, qadriyatlarga tayanib qilgan xulosalari ham falsafiy um um lashm alar hisoblanadi. Bu o ‘rinda 0 ‘rta asrda yashagan buyuk arab faylasufi A1 Kindiyning quyidagi fikrlari ustida to ‘xtab o ‘tmoq joizdir. Bir kuni shogirdlari A1 Kindiydan, ustoz, b a’zi odam lar falsafa kerak emas deydilar, ularga qanday javob berish kerak, deb so‘ragan ekanlar. A1 Kindiy ularga, kimki falsafa kerak emas desa, unga, nima uchun kerak emas, deb savol beringlar. Shunda muxoliflaringiz juda ko‘p dalillarni keltirib, ularni bir-biri bilan bog'lab, umumlashtirib, sizga javob berishga harakat qiladilar, shuning o ‘zi falsafadir, degan ekan. A1 Kindiyning, fa ls a fa n in g dushmanlari ham falsafaga muhtojdirlar“, degan teran fikrida ham xuddi shu m a’no bor. Inson borki, u falsafani fan sifatida o ‘rganmagan b o ‘lsa ham, albatta, o ‘ylaydi, fikrlaydi, o ‘tgan avlodlardan qolgan merosni, o ‘z bilimlarini, jamiyatdagi vaziyatni muayyan e ’tiqod, manfaat, bilim va q ad riy atlarg a tay an ib qiyosiy ta h lil etad i, u larn i umumlashtirib, istiqlol bilan bog‘liq bo'lgan xulosalar qilishga intiladi. Inson o ‘z o ‘tmishini o'ylab, qilgan ishlarini, jam iyatda b o ‘lgan va b o ‘lay o tg an ja ra y o n la rn i m uayyan v aziy atlar, qadriyatlar, g‘oyalar, mafkuralar bilan bog‘lab xursand b o ‘lishi, achinishi, qayg'urishi, afsuslanishi ham hayotdagi yutuqlari, mag'lubiyatlari, yo‘l qo ‘ygan xatolarini vijdon va iymon mezonlari asosida falsafiy tahlil etishining natijasidir. Bu ham ruhiy tahlil falsafasidir. Inson o ‘z m o h iy atin i, jam iy atd ag i b u rch i, m as’uliyati, manfaatlarini o'ylaganida ham, falsafiy fikrlar girdobida b o ‘ladi. Din ham olamni falsafiy tahlil etishning o ‘ziga xos yo'lidir. Xalq maqollari, donolarning hikm atli fikrlari, hadislardagi axloqiy, huquqiy o ‘gitlar minglab yillar davom ida shakllangan hayot tajribasi saboqlarini um um lashtirishdan kelib chiqqan falsafiy xulosalardir. K o ‘pni k o 'rg an keksalarning yoshlarga qilgan nasihatlari ham o ‘ziga xos falsafiy o ‘gitlardir. Bunday xulosalar bir-biriga mos kelishi yoki butunlay qaram a-qarshi b o ‘lishi esa, insonning tafakkuriga t a ’sir etayotgan e ’tiq o d la r, g ‘oyalar, mafkuralar, manfaatlar, qadriyatlam ing mohiyati, aqliy, ilmiy, axloqiy salohiyatining darajasi bilan belgilanadi. Ikkinchi tom onidan — falsafa eng qadimgi fandir. Bu fan insoniyatning hayot saboqlari asosida shakllangan barcha bilimlarni u m u m lashtirib , olam ni yaxlit anglashga, u bilan m uayyan m unosabatlarga kirishishiga im kon beradigan: m etodologik, gnoseologik, aksiologik, ijtimoiy, tarbiyaviy ahamiyatga ega bo‘lgan nazariy qarashlar, ilmiy kategoriyalar, qonunlar tizimini o ‘z ichiga oladi. Falsafani fan sifatida o'rganish esa, jam iyat a ’zolariga insoniyatning tafakkuri va madaniyati, bilimi rivojlanishi jarayonida minglab yillar davomida shakllangan ilmiy, nazariy, axloqiy meros va qadriyatlarga tayanib fikrlash, m a’naviy kamol topishga, jamiyat ijtimoiy rivojlanishi istiqbolini oldindan ko‘ra bilishga imkon beradi. Falsafa fan sifatida insonning m ohiyatini anglashi, bilimlari, hayotiy tajribasi yakunlarini bir-biri bilan bog‘lab, umumlashtirib olamni yaxlit tushunishiga, hayotiy yo'llanm a bo ‘ladigan teran xulosalar qilishiga imkon beradigan nazariy bilimlar, kategoriyalar, qonunlar tizimini o ‘z ichiga oladi. H ar bir fan m a’lum bir sohalar b o ‘yicha bilim beradi. Lekin, hozirgi fanlarning birortasi ham borliqning m ohiyatini yaxlit anglashga imkon bermaydi. Tabiatshunoslik, jamiyatshunoslik, ruhshunoslik fanlari rivojlangani sari olamning um um iy m anza- rasini bir-biri bilan bog'langan holda yaxlit tushunishga, yangi falsafiy xulosalar qilishga ehtiyoj kuchayib boraveradi. Bujarayonda falsafaning o ‘zi ham m ustaqil rivojlanib, borliqning um um iy mohiyatini bilish borasidagi ahamiyati kengayadi. Bu bilan aniq fanlarning bir-biri bilan bog‘lanib rivojlanishiga sharoit yaratiladi. Falsafani fan sifatida bilgan, o ‘rgangan odam larning fikrlash doirasi va imkoniyati bu fanni bilmaganlaming xulosalariga nisbatan to ‘g ‘riroq va teranroq bo'ladi. Shu sababli ham barcha davrlarda yashagan olimlar o ‘z faoliyatida falsafiy bilimlarni o ‘rganishga harakat qilganlar, shu yo‘l bilan barcha fanlar qatori, falsafaning ham rivojlanishiga imkon yaratganlar. Fan va amaliyot qancha tez 9 va keng ko‘lamda rivojlanib borsa, ularni bir-biri bilan bog‘lab umumlashtirish, shu asosda olamning yaxlit manzarasini bilishga intilish ham kuchayib boradi. Arastuning Yüklə 7,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|