ZabiTƏ teymurlu
Yüklə 1,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Zabitə Teymurlu 76 III FƏSİL AZƏRBAYCAN DİLİ DİALEKTLƏRİNDƏ ƏLAMƏT, KEYFİYYƏT VƏ HƏRƏKƏT BİLDİRƏN SÖZLƏR 3.1. Əlamət və keyfiyyət bildirən sözlər Əşyanın əlamətini və ya keyfiyyətini bildirən nitq hissəsi sifət adlanır. Sifətlər konkret lüğəvi mənasına görə də əlamət və keyfiy- yət bildirdiyi kimi, ümumiləşmiş qrammatik mənasına görə də əla- mət və keyfiyyət bildirir. Əlamət dedikdə əşyanın zahiri görkəmi, keyfiyyət dedikdə isə onun daxili xüsusiyyəti nəzərdə tutulur. Əş- yanın həcmi, zahiri görkəmi onun əlamətidir. Əşyanın daxili xüsu- siyyəti, yəni dadı, xasiyyəti, vərdişi, mənəvi cəhətləri onun keyfiy- yətidir. Ümumiyyətlə, Azərbaycan dilinin dialekt leksikasının mühüm hissəsini türk mənşəli sözlər təşkil edir və bu qəbildən olan sözləri aşkar etmək əhəmiyyət kəsb edir. Həmçinin Azərbaycan dili dialekt- lərində ərəb, fars dillərindən alınma əlamət və keyfiyyət bildirən sözlər də aşkar edilib. Azərbaycan dilinin Hamamlı şivəsində “na- haq” mənasında işlənən ərəb mənşəli nafilə sözünə digər oğuz qru- pu türk dillərindən türk ədəbi dilində də “boş, faydasız, işə yarama- yan; boş yerə” yaxın mənalarına təsadüf edilib. Azərbaycan dili dia- lektlərində və türk ədəbi dilində eyni mənanı (axmaq, sərsəri) ifadə edən ərəb mənşəli avdal, budala sözləri bu gün hər iki dildə fərqli mənalarda işlənir. Əlamət və keyfiyyət bildirən türk mənşəli ortaq sözlər cərgə- sindən dənsiz, xırsız sözlərini nümunə göstərə bilərik. Bu sözlər hər iki dildə, yəni türk və Azərbaycan dillərində yaxın mənalı söz kimi qeydə alınıb. Azərbaycan dili dialektlərində və türk ədəbi dilində ortaq iş- lənən bəzi əlamət və keyfiyyət bildirən sözlər Azərbaycan ədəbi dilində fərqli məna ifadə edə bilir. Məsələn, Azərbaycan dilinin Qa- zax dialektində təsadüf etdiyimiz alçax sözü “sadə” mənasında işlə- nən keyfiyyət bildirən sifətdir. Bu sifət türk ədəbi dilində də eyni |