Zarifa Qurbonova eksperimental psixologiya

Sezgirlikni tajriba asosida o`rganishning ahamiyati

qanday? 

Tashqi olam haqidagi bilimlar asosi sezgilardir. Sezgi tashqi olamdagi

predmetlarning sezgi a`zolariga bevosita ta`sir etish bilan ularning xossalarini inson 
miyasida aks ettirilishidir. Sezgi qo`zg`atuvchining maxsus energiyasiga aylantirilishi
natijasidir. 
Afferent tizim organizmning umumiy holatini ma`lum darajada aks ettirish 

imkoniyatiga ega. eksperimental yo`l bilan bilinar-bilinmas sezgirlikni vujudga

keltiradigan qo`zg`atuvchining minimal kuchini aniqlash mumkin. Bu minimal 
intensivlikni psixofizika asoschisi G.T.Fexner sezgi a`zolari sezgirligining absolyut
chegarasi bilan sezgi a`zolari sezgirligi o`rtasida teskari proportsional aloqa mavjud: 
chegara qanchalik kichik bo`lsa, sezgirlik shuncha yuqori bo`ladi, deb ta`riflaydi.
Buni quyidagi, formula bilan izohlanadi;


RL

E
1


bu erda E - sezgirlik, RL - sezgirlikning absolyut chegarasi. 

Inson sezgi a`zolari
yordamida qo`zg`atuvchilar o`rtasidagi farqni ham ajrata oladi. qo`zg`atuvchining 
ikkita kuchi o`rtasidagi bilinadigan farq sezgirlikning farq qilish chegarasi, deb
ataladi. Farq qilish chegarasi DL bilan belgilanadi, u qanchalik yuqori bo`lsa, chegara 
shunchalik past bo`ladi.

DL

Ed
1


Nemis fiziologi e.Veber X1X asrda eksperimental yo`l bilan farq qilish 

chegarasining kuchi nisbiyligi, qo`shimcha minimal qo`zg`atuvchi

R

dastlabki 

qo`zg`atuvchining kuchiga nisbatan doimiy mikdor ekanligini isbotladi.

Const


R

R



Fexner sezgirlik intensivligining o`zgarishi fizik qo`zg`atuvchining kuchiga 

bog`liqligini quyidagicha ifodalaydi:

r

c

Ed
log

.


? 

---

30

bu erda Ed q farq qilish sezgirligi, s- konstanta , r - qo`zg`atuvchining kuchini ( R )
sezgirlikning absolyut chegarasiga nisbati ( RL ) ya`ni


RL

R

r


G.Fexner psixofizik qonunni quyidagicha ifodalaydi. sezgirlik kuchi

qo`zg`atuvchining absolyut qiymatiga emas, balki qo`zg`atuvchi kuchininng 
logarifmiga proportsionaldir.

Sezgi qonuniyatlarini kuzatish orqali ham o`rganish

mumkinmi?

G.Fexner absolyut va farq qilish chegaralarini o`lchashning bir necha

metodlarini taklif kildi.
Bunday metodlardan biri minimal o`zgaruvchilar yoki chegara metodi deb 

yuritiladi.

Bu metodning mohiyati uning nomidan ko`rinib turibdiki, oldindan 

tayyorlangan qo`zg`atuvchilar shunday berib boriladiki, ular bir-biridan minimal

darajada farq qilishini aniqlash mumkin bo`ladi. Qo`zg`atuvchi goh ortib, goh 
kamayib boruvchi tartibda beriladi. Har bir turkum qo`zg`atuvchilar tartibi
javoblarning o`zgarishi bilan belgilanadi. («ha», «yo`q», «ko`ryapman», 
«ko`rmayapman»). Odatda sezgirlikni o`lchash kamayib boruvchi qo`zg`atuvchilar
berib borishdan boshlanadi. Qo`zg`atuvchining ta`siri sezilmay kolguncha davom 
ettiriladi. Ortib boruvchi qator uchun ham shunday tartibda o`tkaziladi. Tajribaning
har bir qismi 6 martadan 15 tagacha takrorlanadi. Sezgirlikning absolyut chegarasi 
sifatida ularning o`rtacha arifmetik qiymati (M) olinadi.

N

EL

RL


bu erda RL - o`rtacha sezgirlikning absolyut chegarasi, L - har bir o`suvchi va

kamayuvchi qo`zg`atuvchilar qatorining chegara qiymati, N - qo`zg`atuvchilar 
qatorining umumiy soni. Tekshiriluvchilar javoblarining variativligi o`rtacha
kvadratik chetlanish(

)yordamida aniqlanadi o`rtacha xatolar quyidagicha 

aniqlanadi.

1




N

d

RL


bu erda - RL - dan o`rtacha arifmetik chetlanish, N - tanlanmalar soni.

Sezgirlik chegaralarini o`rganishda ko`proq qaysi metodga

asoslaniladi? 

Sezgirlikning 

absolyut

chegarasini 
aniqlash
maqsadida 
doimiy
qo`zg`atuvchilar yoki konstant metodidan ham foydalaniladi. Bu metodni 

boshlashdan avval chegara zonasining diapazonini aniqlab olish kerak. CHegara

zonasi, tekshiriluvchi qo`zg`atuvchini sezadigan yoki sezmay qoladigan intensivligi 
zonasidir. Bu zona teng bir-xil toq bo`lgan intervallarga bo`linib olinadi. (5 dan 9
gacha). SHuning uchun ham qo`zg`atuvchilarning barcha kuchlari o`rtasidagi farq 
doimo bir xildir.
Sezgirlikning farq qilish chegarasini aniqlash maqsadida ham minimal 

o`zgaruvchilar metodidan foydalaniladi. Farq qilish chegarasini aniqlash maqsadida

dastlab etalon qo`zg`atuvchini ajratib olish kerak. Dastlab etalon qo`zg`atuvchi,