Zarmed universiteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

ZARMED UNIVERSITETI
SIRTQI TA`LIM FAKULTETI
4-14 MTS 22 GURUH TALABASI
Otamurodova Shohida
“BADIIY TAFAKKURNI O’STIRISH ASOSLARI” FANIDAN TAYYORLAGAN
KURS ISHI

MAVZU: Maktabgacha ta’lim tashkilotlari mashg’ulotlarida musiqa va tasviriy san’at vositasida bolalarning mustaqil fikrlash qobiliyatlarini shakllantirish


ILMIY RAHBAR: _______________________________________

Kurs ishi kafedradan dastlabki himoyadan o’tdi

__________ sonli bayonnomasi “____” _______________ 2023 yil

BUXORO-2023


Reja:
1.1 Bolalar bog'chasida musiqiy ta'lim: fon, kategorik tahlil
1.2 Maktabgacha yoshdagi bola musiqiy faoliyat sub'ekti sifatida
2. O'yin faoliyati jarayonida maktabgacha yoshdagi bolalarni musiqiy tarbiyalash 2.1 Pedagogik jarayonda o'yin faoliyati: mohiyati, mazmuni xususiyatlari; o'yin turlari va shakllari
2.2 Musiqiy-pedagogik jarayonda o'yin faoliyatining o'ziga xos xususiyatlari
2.3 Har xil turdagi o'yin faoliyatida maktabgacha yoshdagi bolalarni musiqiy tarbiyalash bo'yicha ishlarni tashkil etish Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati

1. Maktabgacha ta`lim tashkilotlarida tasviriy faoliyat vositasida

bolalarning qobiliyatlari va ijodkorligini rivojlantirish.
2. Tasviriy faoliyatning turlari.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar

KIRISH
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 29 dekabrdagi

“2017-2021 yillarda maktabgacha ta`lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g`risida”gi PQ-2707-sonli qarori ijrosini ta`minlashda bolalarni maktab ta`limiga tayyorlash darajasini tubdan yaxshilash, ta`lim-tarbiya jarayoniga zamonaviy ta`lim dasturlarini tatbiq etish, malakali pedagog kadrlar bilan ta`minlash, bolalarni har tomonlama intellektual, ahloqiy, estetik va jismoniy rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish, ta`lim tashkilotlarining moddiy texnika bazasini, Maktabgacha ta`lim tizimini yanada takomillashtirish bo’yicha 2017-2021 yillarga mo’ljallangan dasturida belgilangan vazifalarni amalga oshirish chora-tadbirlari rejasi ishlab chiqildi. Maktabgacha ta`limning vazifasi bolalarni xalqning boy milliy, madaniy-tarixiy merosi va ma`naviy axloqiy jihatdan tarbiyalash:
bolalarda milliy vatanparvarlik hislarini shakllantirish, maktabgacha yoshdagi bolalarda bilim olish ehtiyojini, o’qishga intilish moyilliklarini shakllantirib, ularni muntazam ravishda ta`lim jarayoniga tayyorlash, bolalarning tafakkurini rivojlantirish, o’zining fikrini mustakil va erkin ifodalash malakalarini shakllantirish, bolalarning jismoniy va ruhiy sog`ligini ta`minlashdan iborat.
Asosiy maqsadlardan yana biri zamonaviy tasviriy san`at orqali bolalardagi qobiliyat hamda imkoniyatlarni aniqlab, ularni to’g`ri shakllantirish va yuzaga chiqarishdir.
Tasviriy san`atning o’ziga xos murakkabliklarini tushunib, uning nozik qirralarini maktabgacha yoshdagi bolalarga ulashish mahoratiga ega bo’la oladigan tarbiyachilarni etishtirib chiqarish vazifasi turibdi.
Maktabgacha ta`lim tashkilotlarida tasviriy faoliyat vositasida bolalarning estetik qobiliyatlarini shakllantirishda tarbiyachining o’rnibeqiyos. U chuqur bilim va yuqori malakaga ega bo’lishi, buning uchun muntazzam ravishda o’z ustida ishlashi, o’zining ilmiy nazariy saviyasini tinimsiz ko’tarishi, ilg`or tajribalarga tayanishi kerak.
Davlat umumilliy dasturi ta`lim tizimini tubdan isloh qilish, uni ham shaklan, ham mazmunan zamon talablariga moslashtirish, ta`lim sifat-samaradorligini uzluksiz takomillashtirib borishga yo’naltirildi.
Tasviriy faoliyati bo’yicha maktabgacha ta`lim tashkilotsi dasturi va maktabda tasviriy san`at dasturi bolalarda tevarak atrofga nisbatan, san`at bolalarda estetik munosabatni tarbiyalash ijodiy qobiliyat va tasvirlashlarini rivojlantirishni ko’zda tutadi. Maktabgacha ta`lim tashkilotsi mashg`ulotlarida, maktabda muvaffaqiyatli o’qib ketishlari uchun zarur bo’lgan vazifalar xal etiladi. Rasm, applikatsiya, loy ishlari jarayonida bolalar da fikr yuritishning analiz, sintez, takrorlash, konkretlashtirish kabilar shakllanadi. Shuningdek bu jarayonlarda bolalar jamoada ishlashga, o’z harakatini o’rtoqlarining harakatiga bo’ysundirishga o’rganadilar. Bolalar maktabgacha ta`lim tashkilotsida tasviriy faoliyati mashg`ulotlari bolalarda, o’quvfaoliyatida zarur bo’lgan malaka ko’nikmalarni shakllantiradi.
Maktabgacha ta`lim tashkilotlarining tasviriy faoliyat birlamchi yo’nalishi maktabgacha yoshdagi bolalarni badiiy-estetik tarbiyalash hisoblanadi.
Bu yo’nalishning samarasi estetik yo’nalishning barcha vositalarini (teatr, musiqa, badiiy adabiyot, rasm chizish, applikatsiya va boshq.) kompleks tarzda qo’llanilgandagina aniq bo’ladi. Maktabgacha ta`lim tashkilotlarida o’tiladigan “Tasviriy faoliyat” mashg`ulotlari bolalarga beriladigan estetik tarbiya masalalarini echishda katta ahamiyatga ega. Chunki tasviriy faoliyat o’z xususiyatiga ko’ra badiiy faoliyat hisoblanadi. Badiiy faoliyat mashg`ulotlarining barcha turlari bolalarda go’zallikni bilish uchun, borliqqa emotsional-estetik munosabatni rivojlantirish uchun keng imkoniyatlarni ochib beradi.
Musiqa odamlarda ma’naviy zavq va zavq keltiradi. Insonga mehnat, ilm-fan, san'at beradigan zavq, zavq-shavq bo'lmasa, uning hayoti qashshoq va ma'nosiz bo'lib chiqadi. Musiqa odamlarni tinchlantirish va tasalli berishga qodir, ruhiy stressni engillashtiradi, stressni engishga yordam beradi, inson salomatligi manbalaridan biriga aylanadi va ruhiy kasalliklarni davolashda profilaktika vositasiga aylanadi. Ko'pincha, hamma odamlar musiqa tinglash zaruratini his qilishadi, ular buni yaxshi ko'rishadi, bu ularning hayotida mavjud, ammo, afsuski, bu asosan radio va televidenie repertuaridir. Musiqiy asarlarning maqsadi o'yin-kulgi va dam olish bilan bog'liq, musiqa, ularning fikricha, ish kunidan keyin dam olishga yordam beradi, hissiy holatni to'g'rilaydi. Maktabgacha tarbiya o'qituvchilarining vazifasi, agar iloji bo'lsa, axborot muhitining bolalarga ta'sirini tartibga solish, ularning kiruvchi ekran va atrof-muhit ma'lumotlariga tanqidiy munosabatini shakllantirishdir. Yosh shaxsda voqelikka estetik baho berishda mustaqillikni shakllantirish muhim ahamiyatga ega. Musiqaning tarbiyaviy rolining ta’siri, shuningdek, uning ijtimoiy ta’sir yo‘nalishi va tabiati bizga musiqaning ijtimoiy ahamiyatini, uning ma’naviy-madaniy qadriyatlar tizimidagi o‘rnini belgilovchi eng muhim mezon bo‘lib tuyuladi.
Maktabgacha ta'lim muassasasida tasviriy faoliyat bo'yicha ishlarni rejalashtirishda asosiy printsip, bu tasviriy faoliyatni ta'lim-tarbiyaviy ishning eng muhim bo'limlaridan biri sifatida qarash hisoblanadi. Tasviriy faoliyat bo'yicha ishni ma'lum bir vaqtga rejalashtirishda, shu davrda faoliyatning boshqa turlari bo'yicha amalga oshiriladigan ta'lim-tarbiyaviy ishlarni ham nazarda tutmoq lozim. Tasviriy faoliyat bo'yicha mashg'ulotlarni rejalashtirishda, albatta tasviriy faoliyat mashg'ulotlari o'rtasida o'zaro bog'liqlikni ham hisobga olmoq zarurdir. Tasviriy faoliyatning har bir turi o'ziga xos vazifalarni hal etadi, ammo qanday bo'lsa-da, ularni bir yo'nalish, maqsad bo'yicha (tevarak-atrof, hayotning xilma-xil, o'ziga xos ko'rinishlardagi tasviri) birlashadilar. Tasviriy faoliyat turlari - rasm chizish, loy bilan ishlash, applikatsiya o'ziga xos tasviriy texnikaga egadir. Tasviriy faoliyat bo'yicha ishni rejalashtirishda tarbiyachi, albatta har bir turdagi mashg'ulotlar soniga qat'iy rioya qilishi lozim. Tasviriy faoliyat bo'yicha mashg'ulotlarni rejalashtirish, yuqoridagilardan tashqari, mashg'ulot qanday materiallar bilan o'tkazilsa, maqsadga muvofiq bo'lishini ham tarbiyachi nazarda tutmog'i lozim. Masalan, loy bilan ishlashda - loy yoki plastilin, rasm chizishda - guash, rangli qalam, ko'mir tayoqchasi va hokazo. Shuningdek, tarbiyachi mashg’ulotning dastur mazmunini tanlashda, bolalarga qanday predmetlarni chizdirish haqida emas, balki shu predmetni chizdirish yoki loydan yasattirish orqali qanday bilim va ko'nikma berish yoki o'rgatish haqida ko'proq o'ylashi lozim. Ixtiyoriy mashg'ulotlarni rejalashtirishda esa tarbiyachi bolalarning mustaqilligini, ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beruvchi o'rgatish usullari to'g'risida o'ylab olishi kerakdir. Tarbiyachi ishlarni rejalashtirishda u yoki bu guruh bo'yicha dastur qo'ygan vazifalarning barchasini e'tiborda tutgan holda ish rejasini tuzadi. Shuningdek, tasviriy faoliyatlari bo'yicha bir oyga mo'ljallangan istiqlol reja tuzish ham maqsadga muvofiqdir. Bunda tarbiyachi tasviriy faoliyat mashg'ulotlari o'rtasidagi o'zaro bog'lanishni ham nazarda tutadi. Shunday qilgan taqdirdagina, bolalar ma'lum bilim, malaka va ko'nikmaga ega bo'lishlari mumkin bo'ladi. Bundan tashqari, tasviriy faoliyat turlari o'rtasidagi o'zaro bog'lanish natijasida tevarak-atrofni badiiy jihatdan o'zlashtirishlarning yangi-yangi yo'llari vujudga keladi va bolalar tevarak-atrofni obrazli qilib tasvirlashning turli xil usullari bilan tanishadilar. Demak, tasviriy faoliyat turlari o'rtasidagi o'zaro aloqa ishlarini rejalashtirishda katta ahamiyatga ega ekan. Bu o'zaro bog'lanish qaysilar ekan?
1. Tasviriy faoliyatga ta'lim-tarbiya ishining muhim bo'lagi, deb
qarash hamda rasm chizish, loy bilan ishlash, applikatsiya
mashg'ulotlarini rejalashtirishda dasturning barcha bo'limlari
o'rtasidagi o'zaro aloqa, bog'lanishni doimo diqqat-e'tiborda tutish
lozim. Ya'ni tevarak-atrof bilan tanishtirish, musiqa mashg'ulotlari
va hokazo. Bular tasviriy faoliyat uchun qiziqarli hodisalar va voqealarni
tanlashga yordam beradi.
Tasviriy faoliyatning barcha turlari tevarak-atrof, hayotni
obrazlarda tasvirlaydi, ammo har biri o'ziga xos xususiyatga ega
ekanligini hisobga olmoq zarur. Ya'ni rasm chizish - predmet va
voqealarni rangda tekis yuzada tasvirlaydi, loy hajmlarda, applikatsiya
- rangda, siluet ravishda. Shuningdek, har biri o'ziga xos tasvir
texnikasiga ega: rasm chizish chiziqli grafik ravishda, rangtasvir
usulida, loy plastik ravishda, applikatsiya - qog'ozdan qirqish va
alohida qismlardan tuzish.
Dasturda tasviriy faoliyat turlari oldiga qo'yilgan vazifalardan
biri ularning o'zaro aloqada ekanligidir. Masalan, bolalar rang bilan
rasm chizish bilan bir vaqtda, applikatsiya bilan ham tanishib
boradilar.
Tasviriy faoliyati turlari o'rtasidagi bog'lanish tarbiyachiga rasm
chizish, loy, applikatsiya bo'yicha vazifalarni aniqlashga yordam beradi.
Masalan, kichik guruhga doiraviy shakllarni o'rgatishda, oldin tayyor
doira shakllarini applikatsiyada bergan ma'qul, so'ng esa rasm chizish
mashg'ulotlarida bergan ma'qul.
Tasviriy faoliyat turlari o'rtasidagi bog'lanish ma'lum bir
mavzudagi mashg'ulotlar asosida ham bolishi mumkin. Masalan, rus
xalq eftagi «Bo'g'irsoq»ni bolalar ham chizishi, ham applikatsiya,
ham loydan yasashi mumkin. Bu turdagi takrorlanish
mavzuga nisbatan qiziqishlarini pasaytirmaydi, chunki har bir faoliyat
turi jarayonida bolalar ertak qahramonlarining xilma-xil tasvirining
yangi usul va yo'llari bilan tanishadilar.
Tasviriy faoliyat mashg'ulotlarini to'g'ri rejalashtirishda,
mashg'ulotlar o'rtasida ularning dastur vazifalari, mavzular o'rtasida
bog'lanish vujudga keladiki, buning natijasida yangi malaka
va ko'nikmalarini va bilimlarni egallashlarida ma'lum ketma-ketlik va
bog'lanish vujudga keladi. Masalan, «Qushlar» rnavzusi asosida olib
borilgan mashg'ulotlar jarayonida bolalar don cho'qiyotgan qushni
loydan yasashni, shoxda o'tirgan qushni rasmini chizishni, afsonaviy
qushni qanday qilib qog'ozdan qirqib olishni bilib oladilar.
Shuningdek, tasviriy faoliyati bo'yicha ishni rejalashtirishda
faqatgina ularning turlari o'rtasidagi ketma-ketlikni nazarda tutmay,
balki har bir turdagi mashg'ulotlar o'rtasida ham bog'lanish o'rnatish
va ularni diqqatda tutish lozim. Masalan, predmetli rasm chizish loy
ishlaridan keyin mazmunli ishlarni rejalashtirish lozim.
Tasviriy faoliyat bo'yicha ishni rejalashtirishda tarbiyachi bolalar bilan ishlashda foydalanadigan metod va usullariga ham ahamiyat bermog'imiz lozim. Bular ko'rsatmali va og'zaki metod hisoblanadi. Ko'rsatmali va og'zaki metod o'zaro birgalikda olib borilishi lozim. Demak, tarbiyachi tasviriy faoliyat bo'yicha ishlarni rejalashtirishga juda katta ahamiyat bermog'i lozim ekan. Tarbiyachi ishni rejalashtirishga qanday ahamiyat bergan bo'lsa, ishni hisobga olishga ham shunday e'tibor bermog'i lozim bo'ladi. Chunki bu narsa -tarbiyachiga tasviriy faoliyatga o'rgatish bo'yicha dastur vazifalari talablari qanday bajarilganligini aniqlashga va mashg'ulotlarnmg sifatli chiqishi uchun qanday tayyorgarlik ishlarini ko'proq olib borish lozimligi hamda o'rgatishlarning yangi xilma-xil metod va usullari ustida ko'proq ishlash lozimligini aniqlab olishga va keyinchalik ulardan bolalar bilan ishlashda foydalanish uchun yangi-yangi imkoniyat yaratib beradi. Tasviriy faoliyat bo'yicha bolalar ishini tahlil qilish ikki shaklda olib borilishi mumkin.
1. Matn shaklida: har kungi hisobot va alohida bolalarni kuzatish bo'yicha olib borilgan kuzatishlar matni.
2. Ko'rgazmali: Bolalar ishlarini saqlash, tasviriy faoliyat bo'yicha bolalar ishlarini saqlash tarbiyachiga guruhdagi u yoki bu bolaga tasviriy malaka va ko'nikmalarni egalladimi, yo'qmi, tevarak-atrof go'zalligini, rang va shaklni ko'rishga o'rgandimi, yo'qmi? Shu masalalarni hal etishga yordam beradi. Har bir bolaning ishi belgilangan bo'lishi lozim. Bola chizgan yoki yopishtirgan ishining orqa tomonida uning ismi-familiyasi, mashg'ulot o'tkazilgan sanani ham yozish kerak. Bolalarning chizgan ishlarini alohida papkalarga solish yoki ularni albom holiga keltirib qo'yish mumkin. Eng qulayi ishlarni tikib qo'yish, ya'ni hamma mashg'ulotlarni yig'ib, o'rtasidan uzun tasmasimon qog'oz bilan bog'lab qo'yishdir. Bu tasmaning kengligiga, yoshi, mashg'ulot nomi, familiyasi, tarbiyachining o'tkazgan sanasi sig'ishi lozim. Shunga qarab, loy ishlarini (har bir bolaning 3 ta ishi 1 yil saqlanishi lozim) saqlashda ham o'quv yilining boshi, o'rtasi va oxiri bo'yicha ajratish maqsadga muvofiqdir. Bu esa malaka va bilimini tahlil qilishga yordam beradi.
Kundalik hisobot. Bu hisobot bolalar berilayotgan bilimlarni qay darajada egallayotganlarini aniqlashda yordam beradi. Tarbiyachi bu hisobotida bolalarning davomati va mashg'ulot davomida o'zini qanday tutganligi, ularda ro'y berayotgan sifat o'zgarishlar belgilab boriladi. Bu hisobot har kunning oxirida yozib boriladi. Kundalik hisobotda tarbiyachi mashg'ulotlardagi yutuq va kamchiliklarni aniq ko'rsatib bermog'i lozim. Bunda yangi berilgan bilimni bola qay darajada egallaganligi, individual bolaning ismi, familiyasi aniq ko'rsatib, olib borilishi lozim. Masalan, o'rta guruhda loy mashg'ulotida Tolipov Husan qushlarning shaklini obrazli yaratishga harakat qildi, kaftlari orasida loyni to'g'ri eshdi. Komilov Shuhrat bugungi mashg'ulotda passiv qatnashdi. Shaklning qismlarini proportsiyalarga bo'lishda xatoliklarga yo'l qo'ydi, deb yozish mumkin. Tarbiyachi bu hisobot yordamida qaysi bolada berilgan bilimlarni egallashda sustlik sezilganligini aniqlab oladi, So'ngra esa bu bolalar bilan alohida mashg'ulotlardan tashqari vaqtda individual ishlaydi.
Yakuniy hisobot. Yakuniy hisobot har 6 oyda, yilning oxirida tuziladi. Bu hisobot yordamida tarbiyachi bolalar shu muddat ichida qanday bilimlarga, ko'nikma, malakalarga ega bo'lganliklarini aniqlab oladi. Keyingi bosqichlarga o'quv yiliga reja tuza oladi. Yakuniy hisobotning yana bir maqsadi, bolani guruhdan guruhga o'tkazishda undagi barcha bilimlar shu guruhga mos keladimi yoki yo'qmi? ekanligini aniqlashda yordam beradi.
Ota-onalar bilan ishlarni yanada yaxshilash, ota-onalar burchagini yanada mazmunli qilib bezash, shuningdek, ota-onalar bilan individual suhbatlar o'tkazish lozim. Natijada shu narsa ko'rinadiki, bolalarning o'zlashtirishi yanada yuqori darajaga ko'tariladi. Bu o'rinda shuni qo'shimcha qilib o'tish lozimki, bolalarning tasviriy faoliyat mashg'ulotlarida bajargan ishlaridan ko'rgazmalar tayyorlansa, bunda bolalarda qiziqish yanada kuchayadi, o'z ishlarini yanada yaxshiroq bajarishga harakat qiladilar. Shuningdek, ota-onalar ham bolalarining bilimlari qay darajada rivojlanib borayotganliklaridan xabardor bo'lib turadilar. Bulardan ko'rinib turibdiki, bolalar bog'chasida hisobot ishlariga alohida e'tibor bermog'imiz lozim. Bu esa o'z vaqtida bolalarni mustahkam bilimlarga ega bo'lishlarini ta'minlaydi.
Bu hisobot uchun ma'lumotlar quyidagicha tuziladi:
Ota-onalardan olingan ma'lumotlar.
Tarbiyachining shaxsiy kuzatishlari asosida to'plangan ma'lumotlar. Ota-onalardan olinadigan ma'lumotlar anketalar orqali suhbatlar davomida olinadi.
Anketa quyidagicha tuzilishi mumkin:
Bolaning ismi, familiyasi.
Tug'ilgan kuni, yili.
Yoshi.
Ota-onasining ismi va familiyasi.
Millati.
Qiziqishi.
Bolaning uyda bo'lgan vaqtida nimalar bilan shug'ullanishi.
Ota-onalari o'qib bergan ertak, hikoyalardan misollar nomi.
Oilada nechanchi bola ekanligi.
Uy adresi.
Bolalar bog'chasida bolalarning har tomonlama rivojlanishi uchun tarbiyachi barcha ishlarni to'g'ri rejalashtirib olishi lozim. Tarbiyachi tomonidan olib boriladigan barcha ishlarni to'g'ri rejalashtirish uchun esa tarbiyachi doimo hisobot ishlarini olib borishi lozim.
Hisobot - bolalarning bilimi va saviyasining o'sishi, turli ko'nikma va malakalarni egallashi va har tomonlama rivojlanishini aniqlashdir. Hisobot o'z vaqtida quyidagi turlarga bo'lib olib boriladi:
Dastlabki hisobot.
Kundalik hisobot.
Yakuniy hisobot.
Dastlabki hisobot – tasviriy faoliyat ishlarini to`g`ri rejalashtirish uchun tuziladi.
Tasviriy faoliyat mashg'ulotlarida olalarni maktabga tayyorlash
Tasviriy faoliyat bo'yicha maktabgacha ta'lim muassasasi dasturi va maktabda tasviriy san'at dasturi bolalarda tevarak-atrofga nisbatan estetik munosabatni tarbiyalash, ijodiy qobiliyat va badiiy tasvirlarni rivojlantirishni ko'zda tutadi. Maktabgacha ta'lim muassasasi mashg'ulotlarida, maktabda muvaffaqiyatli o'qib ketishlari uchun zarur bo'lgan vazifalar hal etiladi. Rasm, applikatsiya, loy ishlari jarayonida bolalarda fikr yuritishning tahlil, sintez, takrorlash, aniqlashtirish kabi jihatlari shakllanadi. Shuningdek, bu jarayonlarda bolalar jamoada ishlashga, o'z harakatini o'rtoqlarining harakatiga bo'ysindirishga o'rganadilar. Bolalar bog'chasida tasviriy faoliyat mashg'ulotlari bolalarda, o'quv faoliyatida zarur bo'lgan malaka va ko'nikmalarni shakllantiradi.
Bunday malaka va ko'nikmalarga: topshiriqni tinglash va yodda tutish, ma'lum vaqt orasida bajarish, o'z ishini rejalashtirish va baholash, boshlangan ishni oxiriga etkazish, xato va kamchiliklarini topish va uni tuzatish, material, ish qurollari va ish joyini tartibli saqlash va boshqalar kiradi.
Pedagoglarning olib borgan tekshirishlari shuni ko'rsatadiki, bolalar bog'chasida ta'lim-tarbiyaning bunday tuzimi bolalarni maktabga tayyorlashga katta ta'sir ko'rsatadi. Shuningdek, psixologlardan E.A.Labunskiy va boshqalar tomonidan maktab o'quvchilarining tasviriy faoliyatini o'rganish jarayonlari shuni ko'rsatib o'tadiki, maktabda tasviriy san'at darslarining tuzilishi, bolalar bog'chasida olgan bilim, malaka va ko'nikmalari asosida, ularni hisobga olgan holda tashkil etiladi.
Maktabgacha ta'lim muassasalarida tasviriy faoliyat mashg'ulotlarida bolalar asosan amaliy ish bajaradilar, san'at asarlari bilan rasmga qarab hikoya qilish, kitobdagi illustratsiyalarni ko'rib chiqish jarayonida tanishadilar. Maktabda tasviriy san'atning turlari - rangtasvir, grafika, haykaltaroshlik va dekorativ san'at asarlari bilan yanada chuqurroq tanishadilar. Maktabgacha ta'lim muassasasida tasviriy faoliyal mashg'ulotlari xilma-xildir. Masalan, rasm, mazmunli dekorativ va loy applikatsiya mashg'ulotlari. Maktabgacha ta'lim muassasalarida barcha mashg'ulotlarga katta ahamiyat beriladi. Maktabda esa tasviriy san'at darslarida rasm (naturaga qarab) mavzu asosida va dekorativ turlari o'tkaziladi. Bunda predmetli rasm bo'yicha naturaga qarab rasm chizish o'quv predmeti alohida ahamiyatga ega bo'ladi. Loy applikatsiya, qurish-yasash bo'yicha amaliy ishlar maktabda qo'l mexnatiga kiritiladi. Boshlang'ich sinf tasviriy san'at dasturining tahlili shuni ko'rsatadiki, predmetli, rasm bo'yicha o'quv vazifalari ancha murakkab tarzda kiritilishidan tashqari, bolalar bog'cha dasturi bo'yicha ayrim takrorlash ishlari kiritildi. 1-sinfda bolalar doira, kvadrat, to'rtburchak, oval kabi tuzilishga ega bo'lgan predmetlarni aniqlashga o'rganadilar, bog'chada bolalar oldiga qo'yilgan vazifa rasm chizish texnikasini egallashdir. Bunga sabab, hamma bolalar bog'chadan maktabga kelmaydilar va shu bois bolalar bilan ishni maktabga kelguncha, tayyorlov guruhda olgan bilimlardan boshlash lozim. Mavzu asosida rasm chizish maktabgacha ta'lim muassasasida o'tkaziladigan mazmunli rasmning davomi sifatida o'tkaziladi. Bolalar tevarak-atrofdagi hodisa va predmetlarni kuzatib, ko'rib chiqadilar, so'ng xotiralariga asoslanib, ularni chizadilar. O'quvchilar ob'ektlar o'rtasidagi mazmunli bog'lanishlarda uzoqdagi predmetlarni kichiklashtirib tasvirlaydilar. Dekorativ rasm bo'yicha maktabda texnik tartibga doir vazifalar qo'yiladi, ya'ni naqsh tuzilishi ketma-ketligida tasviri bilan birgalikda, yordamchi chiziqlardan foydalanish va o'z ixtiyorlari bilan xalq amaliy-dekorativ san'at elementlaridan foydalanish va san'at haqida o'tkaziladigan dars-suhbat jarayonida o'rganadilar. Bolalarni tasviriy san'atga o'rgatish metodlari bolalarning xususiyatlarini hisobga olgan holda olib boriladi. Katta maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar va kichik o'quvchilarning ish xususiyatlari o'rtasida ancha yaqinlik bor. Shuning uchun u yoki bularni o'rgatish metodikasi o'rtasida ham ko'p o'xshashlik bor. Maktabda o'qituvchining rasmini ba'zi bir elementini ko'rsatish va shu jarayonida tushuntirish tarbiyachining ish usullarini ko'rsatib berishga yaqin turadi. Maktabda ishning ketma-ketligi tartibli ko'rinishda bo'ladi. Agar tasvirlanayotgan predmetning tuzilishi sodda bo'lsa, tartib tushuntirilgandan so'ng, o'chirib tashlanadi. Agar murakkab tuzilishga ega bo'lgan predmet tasvirlansa, o'qituvchining doskada ko'rsatib berishi bilan ketma-ket tasvirlanadi. O'qituvchi predmetning umumiy konturini qalamning uchi bilan yengilgina belgilab chiqadi hamda uning kengligini, balandligini ham ko'rsatadi. So'ng o'quvchi predmetining xomaki rasmi bilan naturani solishtirib, uning qismlarini, shaklini aniqlaydi, tuzatadi. Ish jarayonida ko'rsatish va tahlil qilish uchun rasmlar to'plarni, bolalar kitobchalaridagi rangli rasmlar, shuningdek, o'quv xarakteriga ega bo'lgan alohida rasmlardan foydalanadi. Rasm bo'yicha o'tkaziladigan har bir dars o'qituvchining suhbatidan va rasmni nimadan boshlash kerakligini tushuntirishdan boshlanadi. Ishning amaliy bajarilishiga o'tishda o'qituvchi bolalarning tartibli ravishda chizish qoida va yo'llarni eslatib turadi. Katta bog'cha yoshidagi bolalar va kichik maktab o'quvchilarining ishiga yoki rasmiga qo'yilgan talablar bir-biriga juda yaqin. Bolalar ishini tahlil qilishda diqqatni predmet proportsiyasi, konstniksiyasi, qismlarining bog'liqligi, rang va kompozitsion tuzilishiga tortish lozim. Shunday qilib, boshlang'ich sinflarda ta'lim-tarbiya masalalarining muvaffaqiyatli hal etilishi, bolalar bog'chasida olib boriladigan tasviriy faoliyati mashg'ulotlari bilan uzviy ravishda olib boriladi. Bolalarni maktabga tayyorlash maktabgacha ta'lim muassasasida amalga oshiriladi. Maktabgacha ta'lim muassasasida katta guruhdagi kuzatishlar bo'yicha rasm chizishga katta e'tibor beriladi, chunki bu narsa bolalarni naturaga qarab rasm chizishga tayyorlashda dastlabki bosqich hisoblanadi. Bu narsa bolalarda ko'rish xotirasini rivojlantiradi, ba'zida predmet bolalarda natura sifatida to'g'ri tasvirga yordam beradi. Bolalar guruhdagi olib boriladigan tasviriy faoliyati mashg'ulotlarida, qalamdan, mo'yqalamdan erkin foydalanishga o'z xarakterini va qo'l kuchini idora etishga o'rganadilar.
Bu malakani egallash, bolalarda qo'lini yengil, erkin, bir tekisdagi harakat qilish xususiyatlari rivojlanadi. Bolalar turli shakldagi, kattalikdagi, turli proportsiyadagi predmetlarni chizish jarayonida predmetning ish xususiyatiga qarab yo'nalishni saqlash zarurligiga, harakatini, predmetning uzunligiga mos ravishda harakatlanishga o'rganadilar. Maktabgacha ta'lim muassasasida olib boriladigan tasviriy faoliyati materialdan toza va tartibli foydalanishga o'rganadilar, ularni toza saqlashga, faqat zarur materiallardan foydalanishga, ularni ishlatish yo'llarini rejalashtirishga o'rganadilar, katta ahamiyat beriladi. Bu mashg'ulot bolalarda diqqatni, ko'rish xotirasini rivojlantiradi. Bolalar bog'chasining tayyorlov guruhida naturaga qarab rasm chizish yoki tasvirga nisbatan talablar oshadi va bu talablar maktab talabiga yaqinlashadi. Bolalar naturani tahlil qilishga butun umumiy shaklni qog'ozga xomaki tushirib olishga, rasmni naturaga solishtirishga, xato va kamchiliklarini to'g'rilashga, naturaga o'xshatishga urinadilar. Naturaga qarab tasvirda ishning kclma-ketligini ko'rsatish, maktabgacha ta'lim muassasining tayyorlov va katta guruhida o'rganishning boshlang'ich bosqichidagina amalga oshiriladi. Ko'rsatishdan doimo foydalanish, bolalarni rasmni mcxanik ravishda ishlashga odatlantirib qo'yadi.
Bolalarning tasviriy faoliyati mashg'ulotlari geometrik shakllarni topa yoki ko'ra olishga, ularni terminlar bilan atashga, kengligi, kattaligi, n/.unligi, balandligini, qismlarning bir-biriga nisbatan fazoviy joylashishi bilan tnnishishni bolalarni maktabning 1-sinfida elementar matcinatik tushunchalarini puxta egallashlariga yordam beradi. Maktabgacha ta'lim muassasasida kerakli materiallardan qurish-yasash bolalarda ko'z bilan chamalashni shakllantiradi va bolalarni maktabdagi Icxnik darslarni cgallashiga yoki o'zlashtirishiga yordam beradi. Maktabgacha ta’lim muassasasining katta guruhidagi naturaga qarab rasm chizish mashg'ulotlarda mantiqiy fikr yuritishga, kuzatishga, asosiy ajratib ko'rishgn predmetning fazoviy xususiyatlarini tahlil qilishga, o'zlari mustaqil ravishda tasviriy vositalarni tanlashga o'rganadilar. Biilarning hnmmasi esa maktabda o'qish jarayonida zarurdir. Shunday qilib, bolalarning tasviriy faoliyati mashg'ulotlarida maktabda o'qishga tayyorlash axloqiy, estetik tarbiyalab, ulardabadiiy did va ijodiy qobiliyatlarni o'stiradi.
“Tasviriy faoliyat” mashg`ulotlari jarayonida:
1. Badiiy didni tarbiyalash;
2. Amaliy badiiy faoliyat va malakalarni rivojlantirish;
3. Fantaziya, ijodiy fikrlash va tasavvur qilish, idrok qilishni
rivojlantirish;
4. Qo’lning aniq harakatlari va barmoqlarning mayda motorikasini
rivojlantirish;
5. Kasbiy badiiy-ijodiy faoliyat kurtaklarini namoyon bo’lishi uchun imkon yaratish kabi ta`limiy va tarbiyaviy masalalar hal etib boriladi.
Maktabgacha ta`lim tashkilotlari uchun ishlab chiqilgan takomillashtirilgan “Bolajon” tayanch dasturining tuzilishi va mazmunining tahlilidan ayonki, kichik guruhlardan boshlab eng ko’p vaqt tasviriy faoliyatga ajratilgan.
Agar tasviriy faoliyatning turlari
- rasm (2soat),
- applikatsiya (0,5 soat),
- qurish-yasash (0,5 soat)
- loy ishini (1 soat) qo’shib hisoblasak, jami 4 soatni tashkil etadi.
Haftalik yuklama 12 soatni tashkil etilishini e`tiborga oladigan bo’lsak, tasviriy faoliyat barcha faoliyatlarning uchdan bir qismini tashkil etadi.
Demak, tasviriy faoliyat integrativ mazmun kasb etuvchi eng katta bo’lim hisoblanadi va faoliyatning boshqa turlari bilan mantiqiy va didaktik bog`liqlikda amalga oshiriladi. Bu omil tasviriy faoliyat mashg`ulotlari mazmuni va metodikasini faoliyatning boshqa turlariga hamohang tarzda takomillashtirib borish lozimligini anglatadi.
Maktabgacha ta`lim tashkilotlarida tasviriy faoliyat mashg`ulotlarda bolalar asosan amaliy ish bajaradilar, san`at asarlarini bilan rasmga qarab hikoya qilish; maktabda esa tasviriy san`atning turlari rang tasvir, grafik,haykaltaroshlik va dekorativ san`at asarlari bilan yanada chuqurroqtanishadilar. Maktabgacha ta`lim tashkilotsida tasviriy faoliyat mashg`ulotlari xilma-xildir: rasm chizish, loy, applikatsiya, qurish-yasashmashg`ulotlari hisoblanadi. Maktabgacha ta`lim tashkilotsida keltirilgan mashg`ulotlarning hammasiga katta ahamiyat beriladi. Boshlang`ich sinflarda ta`lim-tarbiya masalalarining muvaffaqiyatli hal etilishi, maktabgacha ta`lim tashkilotlarida olib boriladigan tasvirlash faoliyati mashg`ulotlari bilan uzviy ravishda olib boriladi.
Bolalar guruhdagi olib boriladigan tasviriy faoliyat mashg`ulotlarida, qalam hamda mo’yqalamdan erkin foydalanishga o’z xarakterini va qo’l kuchini idora etishga o’rganadilar. Bu esa, malakani egallash, bolalarda qo’lini engil, erkin bir tekisdagi harakat qilish xususiyatlarini rivojlantiradi. Bolalar turli shakl, kattalik, proportsiyadagi predmetlarni chizish jarayonida predmetning ish xususiyatiga qarab yo’nalishni saqlash zarurligiga, predmetning kattaligiga mos ravishda harakatlanishga o’rganadilar. Maktabgacha ta`lim tashkilotlarida olib boriladigan tasviriy faoliyat mashg`ulotlarida materialdan tartibli foydalanishga , ularni toza saqlashga, faqat zarur materiallardan hamda ularni ishlatish yo’llarini rejalashtirishga o’rganadilar. Bu mashg`ulotlar bolalarda diqqatni va ko’rish xotirasini rivojlantiradi. Maktabgacha ta`lim tashkilotlari tayyorlov guruhida naturaga qarab rasm chizish yoki tasvirlashga nisbatan talablar oshadi va bu talablar maktab talabiga yaqinlashadi. Naturaga qarab tasvirlashda ishning ketma-ketligini ko’rsatib, bolalar tayyorlov va katta guruhida o’rganishning boshlang`ich bosqichidagina amalga oshiriladi. Bolalar naturani analiz qilishga butun umumiy shaklni xomaki qog`ozga tushirib olishga, rasmni naturaga solishtirishga, xato va kamchiliklarini to’g`rilashga, naturaga o’xshatishga urinadilar.
Tasviriy faoliyat mashg`ulotlarida geometrik shakllarni topa olishga yoki ko’ra olishga, ularni terminlar bilan atashga, kengligi kattaligi, uzunligi, balandligini, qismlarning bir-biriga nisbatan fazoviy joylashishini bilan tanishishni bolalarni maktabni 1-sinfda elementar matematik tushunchalarini puxta egallashlariga yordam beradi.
Qurish-yasash mashg`ulotlarida materiallardan qurish yasash bolalarda ko’z bilan chamalashni shakllantiradi va bolalarni maktabdagi texnik darslarni egallashga yoki o’zlashtirishga yordam beradi.
Shunday qilib, tasviriy faoliyat mashg`ulotlarida bolalardagi badiiy did va ijodiy qobiliyatlar o’sadi va bu orqali maktabda o’qishga tayyorlanib boriladi. Chunki bolalar predmetlar bilan uzviy bog`lanadilar, ularning o’ziga xos sifatlari, shakli, rangi, katta-kichikligi bilan tanishadilar, ularni farqini, o’xshashligini aniqlaydilar, bu esa, bolalarni sensor tarbiyalashga, ko’rgazmali, obrazli fikr yuritishga imkon beradi.
Tasviriy faoliyat bolalarni axloqiy tarbiyalaydi. Bolalar ishlarida o’z hayotida, jamiyatda bo’layotgan voqea-hodisalarni aks ettiradilar, ulardan mamnun bo’ladilar, hayajonlanadilar. Tasviriy faoliyat jarayonida bolalarda irodaning sifatlari-boshlagan ishini oxiriga etkazish, oldiga maqsad qo’yib, o’shani bajarishga tomon intilish, qiyinchiliklarni engish, o’rtoqlariga yordamlashish kabi xususiyatlar tarbiyalanadi. Jamoa ishini yaratish jarayonida bolalarga bir-biriga yordam, kelishib ishlash kabi sifatlari ; ishni baholash jarayonida, ularda o’rtoqlarining ishga nisbatan real munosabatda bo’lish,to’g`ri baholash, o’z ishidan va o’rtoqlarining ishidan xursand bo’lish kabi axloqiy sifatlar shakllanadi.
Tasviriy faoliyat-bu bolalarni o’z oldiga qo’ygan maqsadlarini bajarishda tinmay mehnat qilishga undovchi faoliyatdir. Tasviriy faoliyat bolalarga estetik tarbiya berishning asosiy vositasi hisoblanadi. Har bir predmetning katta-kichikligini, rangini, shaklini, fazoda joylashishini ajratish bu estetik sezgining bo’laklari hisoblanadi. Bolalarda estetik sezgining rivojlanishi - rangi, ritmi, proportsiyani chuqurroq sezish bilan bog`liqdir. Bola rangni, shaklni, uning xilma-xilligini sezsa, shunchalik ranglar aralashmasining xilma-xilligidan zavq oladi, bahramand bo’ladi.
Bolalarda estetik sezgining rivojlanishi, ularda predmetga va uning ba`zi sifatlariga nisbatan estetik baho berishni rivojlantiradi. Ularda tasviriy san`at asarlarini tushunishga, ularga nisbatan his-tuyg`uni, munosabatni tarbiyalaydi. Tasviriy faoliyat bolalarning badiiy ijodiy o’sishida muhim o’rin egallaydi. Bolaning badiiy ijodiy o’sishi-bu obrazli fikr yuritish, estetik idrok etishni va obraz yaratishda zarur bo’lgan malaka, ko’nikmalarni egallash hisoblanadi. Masalan: tabiatga yoki istirohat bog`iga sayr, kuz faslida ekskursiya uyushtirish. Tarbiyachi bolalarni predmet yoki tevarak atrofni kuzatishda kelib chiquvchi estetik his-tuyg`u orqali, tevarak-atrofga, kishilar mehnatiga to’g`ri baho berish, Vatanga nisbatan muhabbat kabi sifatlarni tarbiyalash mumkin.
Bolalarni o’z ishini yana ham chiroyli va yaxshi bajarish, boshqalarga yoqadigan, ular ko’rganda quvonadigan qilib yaratish - bu badiiy, axloqiy tarbiyalashning asosiy vazifasi hisoblanadi.
Maktabga bolalarni tayyorlashda tasviriy faoliyat katta ahamiyat kasb etadi. Rasm, loy, qurish materiallari bo’yicha bilim, malakalarini egallash maktabda tasviriy faoliyat darslari va mehnat darslarini muvaffaqiyatli egallashlariga asos bo’ladi. Ularni o’quv faoliyatiga tayyorlaydi: pedagogni tinglashga, uning ko’rsatmalarini bajarishga o’rgatadi. Oldiga qo’yilgan vazifani hal etishda, uning asosiy va muhim hal etish yullarini izlab topishbu o’quv faoliyatning asosiy sababchilaridan biridir. Tasviriy faoliyat jarayonida o’z ishini nazorat qilib borish, maktabda vazifalarni bajarishda ham rol` o’ynaydi. Shuningdek, bola tasviriy faoliyat jarayonida psixologik jihatdan ham tayyorlanib boradi.