‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

277

---

T a y a n c h ib o r a la r :
• Ishlab chiqarish
• O peratsion m enejm ent
• Injiniring, m enejm ent jarayoni
• U num dorlik
• Servis sohasi
• Qaror
• Texnologiyalarni boshqarish
Nazorat savollari:
1. Ishlab chiqarishni boshqarish deganda nim a tushuniladi?
2. Tizim d eganda nim ani tushunasiz? Q anday tizim larni bilasiz?
3. Ishlab chiqarishni boshqarishda «obyekt» va «subyekt» 
tushunchalari nim ani anglatadi?
4. Ishchilar b ir vaktning o ‘zida ham boshqaruv obyekti ham
boshqaruv subyekti b o ‘lishi m um kinm i?
5. O peratsion m enejm entning vazifalariga nim alar kiradi?
6. O peratsiyalam i boshqarish deganda nim a tushuniladi?
7. O peratsion m enejm entda qaror qabul qilish uslublarini 
tushuntiring.
A d a b iy o tla r:
1
. Zaynutdinov Sh., ShermuhamedovA., Murakaev 1.
M enejm ent. 
Т.: 2005.
2. 
Мескон М., Альберт М., Хедоури Ф.
О сновы менеджмента. 
М.: «Д ело», 2002.
3. 
Sharifxojayev М., Abdullayev 
Yo.
M enejm ent. 
Т.: 
« 0 ‘qituvchi», 2001.
4. 
Qosimov G.M. 
M enejm ent. Т.: « 0 ‘zbekiston», 2002.
5. Internet saytlari: w w w .Ziyo.net; ww w .M anaiem ent.ru
278

---

XVII BOB. SOHAGA OID BOSHQARUV TAMOYILLARI
17.1. M ah sulo t s ifa tin i b o s h q a ris h
Sifat eng a w a lo falsafiy kategoriyadir. Sifat — bu m ah su lo t- 
lam ing m a ’lum standart talablariga m os kelishidir. M ahsulot y o k i 
xizm atning sifati m axsus dizaynning funksiyasi, shuningdek sp e tsi- 
fikatsiyaga m oslik funksiyasi sifatida tushuniladi.
E d v a rd s D em ingning fikricha, y ax sh i sifat ham m a vaqt h am
yuqori sifatni bildirm aydi. U y axlitlikning v a bozorga m os keluvchi 
sifat bilan birga past xarajatlarga bogM iqlikning oldindan a y tib
boMadigan darajasini bildiradi.
Sifatni ta ’minlashning asosiy yunalishlari: iste’m o lchin ing
talabi - m ahsulot - ishlab chiqarish jara y o n i; sifatli faoliyat ko‘rsa tish
- m ahsulot sifati - texnik sharoitlarga m os ravishda sifat.
Sifatni tashkiliy ta’m inlashda m aqsadlarni aniqlash m uhim dir. 
Sifatni nazorat qilishda tanlab n azo rat o ‘tkazish va tex n o lo g ik
jarayonning nazorat xaritasi qoMlaniladi.
Sifat o datda xarajatiar bilan b o g ‘liq. Sifatni b erilg an
xarakteristika sifatida qabul qilib, u h ar bir shaxs uchun farq
qilishini e ’tiborga olish kerak. S ifatn in g um um iy qabul q ilin g an
bayoni «m aqsadga mos kelishlik» deb qabul qilish kerak. S ifa t 
nafaqat ishlab chiqaruvchi kom paniyalarning m uam mosi, s e rv is 
sektoridagi kom paniyalar ham sifat b iznes m uvaffaqiyatining aso si 
ekanligini tan olishadi. Ishlab chiqaruvchilar, servis ta ’m in lovchilar 
xaridorlarni qondirish uchun sifatga e ’tib o r sezadilar.
M ahsulot sifatini boshqarish deganda, buyum lam i is te ’- 
m olchilar talablariga butunlay m os keluvchi sifat tasniflari b ila n
ishlab chiqarishni ta ’minlovchi m aq sad g a qaratilgan fao liy at 
tushuniladi.
Sifatli tovar deganda uning m ustahkam ligi, chidam liligi, 
iste’mol xususiyatlari, tashqi k o ‘rinishi, standartga m osligi yoki ta - 
kom illashganlik darajasi, tayyorlanish texnologiyasi va boshqalarni 
o ‘zida m ujassam etgan tovar tushuniladi. M ahsulot sifati to v ard an , 
m a’lum ijtim oiy ehtiyojning iste’mol qiym atidan qoniqqanlik d a ra ­
jasini ifodalaydi.
279

---

Umumiy sifatni boshqarish konsepsiyasi quyidagi 7 ta 
asosiy prinsipga asoslanadi: yondashuv — m enejm ent tom onidan 
boshqariladigan; kengligi — kom paniya uzra; m asshtab — har bir 
kishijavobgar; falsa fa — kam chilikni an iq lash o ‘rnigaundan him oya 
qilish; standart — birinch isid an boshlab ishlab chiqarish; nazorat —
sifat uchun xarajatlar; m avzu — uzluksiz takom illashtirish.
Um um iy sifatni boshqarishning asosiy g ‘oyalari: foyda 
m iqdorini oshirish uchun m ahsulot sifatini yaxshilash; raqobatli 
benchm arking; k o m an d alard a ishlash va sinergiya; m ulk va o ‘z- 
o ‘zini boshqarish.
Sifatni sam arali boshqarishda jarayonni statistik nazorat 
qilish deb ataluvchi tam o y illar to ‘plami ishlatiladi. Sifatni statistik 
nazorat qilish nisbatan oddiy yondashuv b o ‘lib, u ikki usulni o ‘z 
ichiga oladi: qabul qilin g an m ateriallarni sinash; jarayonni statistik 
nazorat qilish. Sifat t o ‘garaklari — bu korxonadagi xodim larning 
erkin guruhlari b o ‘lib, u lar muntazam uchrashib turishadi. Har 
b ir guruh o ‘z lideriga eg a va rasmiy shakl berishga harakat qiladi. 
Sifatni yaxshilash dastu rin ing m uvaffaqiyatli am alga oshirilishi 
uning kattaligiga b o g ‘liq, bu kom paniya ichidagi ishchilar va 
butun tashkilotni q am rab olgan faoliyat sifatida k o ‘rinadi. Hozirgi 
vaqtda sifatni nazorat qilishda inspeksiya v a rektifikatsiyaning 
o ‘zigina yetarli em as. S ifatni ta ’minlash uchun «Sifat tizim lari» va 
«Protseduralari» uchun ehtiyoj mavjud. Bugungi kunda k o ‘pgina 
standartlar sifat tizim lari m ezonlariga m os keladigan m uassasalarga 
topshirilishi kerak. B u yuk Britaniyadagi eng m uhim m uassasa 
B ritaniya Standartlar M uassasi (BSI) hisoblanadi. U larning sifat 
akkreditatsiyasi uchun k alit standard BS5750 sanaladi. Bu standart 
ISO 9000 seriyadagi x alq aro standartning ishlab chiqilishi uchun 
asos sifatida q o ‘llanilgan. K o ‘pgina yirik savdo kom paniyalari 
hozirda B S 5 7 5 0 /IS 0 9 0 0 0 standartlarini standartizatsiya vositasi 
sifatida qabul qilganlar. 9000-sifat m enejmenti tizim ining xalqaro 
standartlar seriyasini anglatadi. ISO-9000 esa sifatni yaxshilash 
b o ‘yicha xalqaro standartlar seriyasi sanaladi. U nda tashkilotning 
sifat m enejm enti tizim iga b o ‘lgan talablar, asosiy qoida va atamalar,
280

---

tashkilot faoliyatini yaxshilash b o ‘yicha tavsiyalar keltiriladi. 
1994-yilda 
ISO-9000 
seriyasi 
standartlarida 
«sifat 
tizim i»
tushunchasi m avjud edi. B ugungi ku nd a u «sifat m enejm enti 
' 
tizim i» (SM T) tushunchasiga aylantirildi. ISO -9000:2000 x alqaro
standartlashtirishga muvofiq, bu tashkilotni sifatga n isb atan
boshqarish va rahbarlik qilish tizim idir. M ohiyatiga k o ‘ra, S M T
— bu korxonaning yakuniy n atija sifatiga y o ‘naltirilgan butun
ishlab chiqarish-xo‘jalik faoliyatini boshqarishdir. Bu c h u q u r 
o ‘ylangan ish qoidalari va korxona ichida xodim larni zarur h a jm d a
hujjatlashtirilgan o ‘zaro m unosabatlaridir. STM ni tadbiq etishn i 
tashkillashtirishni yuzaga kelgan b o zo r sharoitlari — iste’m olchi 
talabi, xizm atlar, litsenziya olish uchun shart-sharoitlar va b o sh q a la r 
talab etadi.
Sifat dasturlaridagi asosiy e ’tibor him oyalash, sam arali 
o ‘lchovlar, jarayo n nazorati va ziyonlarni y o ‘qotishga qaratiladi. 
Ularning oldirii olish rejalashtirilgan harakatlar ish jara y o n la rin i 
hujjatlashtirish, sifat auditini olib b orish orqali erishiladi.
Sifat m enejm enti m ahsulot ishlab chiqarishning h a r b ir 
bosqichida sifat haqida qayg‘urishni anglatadi. Shu nuqtai nazard an
sifatni boshqarish jarayoni quyidagi bosqichlam i o ‘z ichiga oladi:
• ishlab 
chiqarishgacha 
—
konstruksiyalash, 
sam arali 
texnologiyalam i, standartlam i ish lab chiqish va hokazo;
• ishlab chiqarish jarayonida — yaroqsiz m ahsulotni ishlab
chiqarishga y o ‘l q o ‘ymaslik;
• ishlab chiqarishdan keyingi b o sq ich — saqlash, sotish, tash ish , 
xizm at k o ‘rsatish va boshqa jih atlar ustidan qattiq nazorat o ‘m a tish .
Sifatni nazorat qilish — m ah su lo t sifati k o ‘rsatkichlarining 
belgilangan talablarga m uvofiqligini tekshirishdir.