‘zbekist0n respubukasi oliy уа ‘rta maxsus ta’lim vazirligi
Iqtisodiyotda matematik uslublar
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Antuan Ogyusten Kurnodir (1801- 1877). Kurnoga sharaf keltirgan «Boylik nazariyasi matematik prinsiplarining tadqiqoti»
|
10.2. Iqtisodiyotda matematik uslublar
(A.O. Kurno, I.G. Tyunen) Yuqorida keltirilgan ma’lumotlardan ko'rinib turibdiki, XIX asming o‘rtalarida iqtisodiyot fanida inqiroz holatlari kuzatildi. Mafkuraviy yondashuvni talab qiluvchi g‘oyalar tobora kuchayib bordi. Siyosiy munozaralarda iqtisodiy ta’limotlardan o‘z xohishlaricha foydalanish holatlari faollashdi. Iqtisodchi-olimlaming obro‘yi eng past darajaga tushib qoldi. Shu davrda mafkuradan holi bo‘lgan tadqiqotlarga ehtiyoj sezildi, iqtisodiyotda matematik uslublami qo'llash bo‘yicha dastlabki tadqiqotlar paydo bo‘ldi, bu iqtisodiyotda «maijinalistik inqilob»ga- cha ro‘y bergan yangi yo'nalishdir. Ko‘pgina iqtisodiy hodisa va jarayonlar o‘z tabiatiga ko‘ra miqdoriy xarakterga ega. Odatda, iqtisodiy ko‘rsatkichlar orasida miqdoriy bog‘- lanish mavjud. Masalan, agar ulardan biri o‘zgarsa, ma’lum qonun asosida o'zaro bog‘langan bir yoki bir nechta boshqa ko‘rsatkichlar ham o‘zgaradi. Agar bir tovar bahosi oshsa, ko‘pincha unga bo'lgan talab pasayadi. Bu bog'lanishni muayyan funksiya bilan ifodalash mumkin. Taxminan xuddi shunga o'xshash oyalar XVIII asrdayoq ayrim olimlar orasida paydo bo‘ldi va iqtisodiyotni, iqtisodiy hodisalami o‘rganish uchun matematika fanini qo‘llash kerak degan fikr yuzaga keldi, shunday tadqiqiy intilishlar boshlandi. Keyinchalik esa nazariy iqtisodning ayrim bosh masalalarini hal etishda bu usul keng qo‘llanila boshladi. Iqtisodiy tadqiqotlarda matematik uslublami ongli ravishda va muttasil qo‘llagan dastlabki olim fransiyalik Antuan Ogyusten Kurnodir (1801- 1877). Kurnoga sharaf keltirgan «Boylik nazariyasi matematik prinsiplarining tadqiqoti» asari 1838-yilda bosilib chiqdi. Uning hayoti davrida bu asar olimlar o'rtasida deyarli qiziqish uyg'otmadi va uni ishi yurishmagan «iqtidorli fan fidoyisi» sifatida eslab qoldilar. U oliy maktab professori, o‘quv yurtlarining administratori lavozimida yaxshi va to‘q hayot kechirish bilan birga, o‘zining asarlari va g'oyalariga bo‘lgan sovuq munosabatni ham doim sezib turdi. A.O. Kurno 1829-yilda Parij universitetidagi matematika bo‘yicha ishlari uchun doktorlik darajasini oldi, ko'pgina olimlar, jumladan, taniqli Puasson bilan yaqindan tanishdi, uning yordamidan foydalandi. Bu olim ehtimollar nazariyasining falsafiy talqini bo‘yicha buyuk ishlar- ni amalga oshirdi. Asosan, matematika bilan shug'ullangan olim qanday qilib iqtisodiy masalalarga e’tibor bergan, degan jumboq haligacha yechilmagan. Ammo qomusiy bilimlaiga ega bo'lgan Kumo, shubhasiz, Smit, Rikardo, ayniqsa, Seyning asarlari bilan tanish bo'lgan. Shular tufayli u matematikani iqtisodiyot bilan bog‘lagan, degan fikr bor. Kumo o‘z asarlarida ijtimoiy fanlarga aniq matematika tilini tatbiq etishga harakat qildi. U bu turli bozor munosabatlari sharoitida, ya’ni xaridor va sotuvchilar kuchi turlicha joylashtirilganda tovar bahosi va unga bo‘lgan talabning o'zaro bog‘lanishi to‘g‘risidagi masalani to‘liq o‘rgandi. Talab va baho o‘rtasidagi nisbat masalasi bilan shug‘ullangan olim fanga talabning elastikligi to‘g‘risida muhim tushunchani birinchi bo'lib kiritdi. Tajribaning ko'rsatishicha, tovar bahosi oshuvi bilan unga bo‘lgan talab kamayadi, baho pasaysa, talab ortadi. Bu Kumoning «talab qonuni» bo‘lib, talab Yüklə Dostları ilə paylaş:
|