Ўзбекистон республикаси давлат солиќ ЌЎмитаси солиќ академияси

8. Favkulodda foyda va zararlar tahlili

Favqulodda foyda va zararlar moliyaviy natijaviylikning uchinchi tarkib qatori hisoblanadi uning qatoriga bevosita tasoddifiy holatlardan ko’riladigan natijalar kiritiladi. Masalan Suv toshqini yoki yer qimirlashi, g’ng’in oqibatida, bo’ronlar oqibatida yoki boshqa tabiat xodisalari asosida ro’y beradigan yo’qotishlar kiritiladi. Favqulodda foyda yoki daromadalar qatoriga kiritiladigan yoki zararlar qatoriga kiritiladigan a’lohida moddalar mahsulot ish va xizmatlar tannarxiga kiritiladigan mahsulot ish va xizmatlarni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi va moliyaviy natijalarning shakllanishi tartibi to’g’risidagi Nizomda aniq ko’rsatilmagan.

Ularning faqat bitta sharti umumiy Nizomda belgilangan. Ya’ni yaqin uch yillik oraliqda korxona uchun odatiy hol hisoblanmagan holatlardan olinadigan daromadlar yoki foyda summasi korxona uchun kutilmagan holatlardan olingan daromadlar sirasiga kiritiladi.
Kutilmagan yoki favqulodda holatlardan olingan daromadlar yoki ular bo’yicha yo’qotishlar moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobotning a’lohida tarkib qatori sifatida belgilangan.
Ularni korxonada rejalashtirish amalga oshirilmaydi. Ya’ni favqulodda daromad va xarajatlar rejalashtirilmaydigan qatorga kiritiladi. Ularning hozirgi paytda korxonalar faoliyat natijaviyligidaggi salmog’i sezilarga ta’sirga ega emas.


9. Korxona hisob foydasi (soliq to’loviga qadar foyda) tahlili
Korxona hisob foydasi va uning tarkibiga kiritiladigan qatorlar to’g’risida yuqorida kengroq to’xtalgan edik. Ya’ni korxona hisob foydasi asosiy ishlab chiqarish faoliyatidan olinadigan natija, moliyaviy faoliyatdan natija, favqulodda faoliyatdan yoki holatlardan natijasi jamlangan holda joriy davr bo’yicha korxonaning hisob foydasi aniqlanadi. Korxona hisob foydasi davlatning va axborot foydalanuvchilarning e’tibor shartidagi asosiy qator hisoblanadi. Daromad va xarajatlar ularning yuzaga chiqish vaqti va o’rni bo’yicha yuritilgan holda yakuniy natija ushbu qoida asosida tuziladi.
Korxona hisob foydasi yoki soliq to’loviga qadar bo’lgan foyda (zarar) summasidan foyda daromaddan soliqlar va boshqa foydadan soliqlar, to’lovlar va ajratmalarni chegirish asosida korxonaning joriy davr bo’yicha sof foyda (zarar) summasi aniqlanadi. Respublika soliq qonunchiligiga muvofiq barcha xo’jalik hisobidagi korxonalar daromad solig’i to’lovchilar hisoblanadi va ularning ayrim guruxi bo’yicha doimiy va vaqtinchalik imtig’zlar belgilangan.