Zbekiston respublikasi milliy gvardiyasi harbiy-texnik instituti
Yüklə 1,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sodir etilayotgan qilmishning ijtimoiy xavfliligiga nisbatan xatoda
|
NOTA BENE !
Faktik xato (error facti) deganda, jinoyat tarkibining obyektiv belgilari, huquqqa xilof ijtimoiy xavfli qilmish darajasi va xarakterini ifodalovchi faktik holatlar haqida shaxsning noto‘g‘ri tasavvuri yoki yanglishishi tushuniladi. Qilmishning xavfliligi ko‘plab holatlar bilan aniqlanar ekan, o‘z navbatida, shaxs faktik xatosi ham ijtimoiy xavfliligi va sodir etilganlik darajasi hamda oqibatlarga nisbatan ham turli xil bo‘lishi mumkin. Faktik xatoning jinoyat-huquqiy mazmuni, jinoyatning qanday elementiga va 222 uning ijtimoiy xavflilik xususiyatiga va oqibatiga nisbatan ta’siri shaxsda noto‘g‘ri bo‘lishi, xato tasavvur qilishi yoki baholashi bilan aniqlanadi. Predmetdan noto‘g‘ri tushunish va baholash orqali paydo bo‘lgan tasavvurlardan kelib chiqib, faktik xatolarni quyidagi turlarga bo‘lish mumkin: – sodir etilayotgan qilmishning ijtimoiy xavfliligiga nisbatan; – tajovuz obyektiga nisbatan; – yetkazilgan oqibatga nisbatan; – sababiy bog‘lanishga nisbatan; – javobgarlikni og‘irlashtiruvchi holatlar. Sodir etilayotgan qilmishning ijtimoiy xavfliligiga nisbatan xatoda, birinchidan, shaxs qilmishini noto‘g‘ri ijtimoiy xavfliligini yo‘qotuvchi faktik holatlar kuchda bo‘ladi. Masalan, shaxs ombor hududiga kirib, hisobdan chiqarilgan va yo‘q qilishga mo‘ljallangan, qimmatga ega bo‘lmagan mulkni «o‘g‘irlaydi». Mazkur xato aybning shakliga ta’sir qilmaydi va o‘z-o‘zidan qasddan sodir etilgan deb topiladi, ammo bu holat bo‘yicha jinoiy javobgarlik masalasi tugallangan jinoyatga nisbatan vujudga kelmaydi, chunki jinoiy maqsad amalga oshmagan va faktik jihatdan tanlangan (o‘g‘irlanmoqchi bo‘lgan) tajovuz obyektiga hech qanday zarar yetkazilmaganligi uchun jinoyatga suiqasd sifatida baholanadi, ya’ni jinoyat sodir qilgan shaxsning harakati aybdor fikrining yo‘nalishi bo‘yicha kvalifikatsiya qilinishi kerak. Ikkinchidan, shaxs o‘z xatti-harakatlarini huquqiy hisoblab, ularning ijtimoiy xavfliligi xususiyatini anglamaydi. Odatda, bunday holatlar jinoyatning obyektiv tomoni va qilmishga ijtimoiy xavfli xarakter kasb etuvchi qandaydir muhim faktik holatni bilmaslik bilan izohlanadi. Bunday xato aybning qasd shaklini inkor etadi, shuning uchun faqat qasddan sodir etilgan qilmish uchun jinoiy javobgarlik mavjud normalarda ular jinoiy javobgarlikni istisno etadi. Masalan, shaxs tomonidan qalbaki pullarni haqiqiy deb o‘ylagan holda o‘tkazishi qasd bo‘lmaganligi uchun jinoyat deb hisoblanmaydi. Agar qonunchilik jinoiy qilmishni aybning har qanday formasida jazoga sazovor deb hisoblasa, shaxs ijtimoiy xavfli oqibatni anglashi mumkin yoki anglashi kerak bo‘lgan hollarda uning harakatlari 223 ehtiyotsizlik orqasida sodir etilgan qilmish uchun jinoiy javobgarlikni yuzaga keltiradi. Bunday turdagi xatoga juda ko‘p hollarda yo‘l qo‘yiladigan holat sifatida zaruriy mudofaa misol bo‘ladi. «Agar hodisa holatlariga ko‘ra, mudofaa choralarini qo‘llagan shaxs o‘zining yanglishganini bilmagan va bilishi ham mumkin bo‘lmagan bo‘lsa» 1 , ya’ni qilmishning ijtimoiy xavfli xususiyatiga nisbatan uzrli xato bo‘lganida zaruriy mudofaa holatida zarar yetkazish uchun javobgarlik kelib chiqmaydi. Biroq ehtiyotsizlik orqasida o‘lim yoki sog‘liqqa jiddiy zarar yetkazilganda jinoiy javobgarlik kelib chiqsa, aybli xato qilmishning ijtimoiy xavfliligiga nisbatan jinoiy javobgarlik kelib chiqishi mumkin, ammo qasddan sodir etilgan qilmish uchun emas, balki zaruriy mudofaa holatida bo‘lgan, ish holatiga ko‘ra tajovuzning xayoliyligini va o‘zining «mudofaalanuvchi» harakatlarining ijtimoiy xavfini anglashi mumkin va lozim bo‘lgan shaxsning ehtiyotsizlik orqasida zarar yetkazishi uchun javobgarlik kelib chiqishi mumkin 2 . Shaxsning jinoyat obyektiga nisbatan xato qilishi sud-tergov amaliyotida ko‘p kuzatiladigan holat hisoblanadi. Bu xatoning o‘ziga xos xususiyati shundaki, u qasd doirasida namoyon bo‘ladi. Qoida tariqasida bunday xatoga yo‘l qo‘yish ayb shaklini o‘zgartirmaydi faqat mazmun- mohiyatini, uning tomonlarini aniqlashtiradi. Yüklə 1,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|