Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

6.2. Kutilayotgan natijalar: Tinglovchilar zaharli moddalar to'g'risida ma'lumotlarga ega bo'ladilar. Ushbu ma'lumotlar klinik fikrlash qobiliyatini boyitadi.

6.3. Ma'ruza mazmuni: Zaharli moddalar tasnifi – mahalliy va rezorbtiv ta'sir etuvchi zaharlar. Zaharli moddalarning organizmga ta'siri. Zaharlanish natijasida o'lim yuz berishi. Zaharlanish natijasida o'lim yuz berganda murdadagi o'zgarishlar.

6.4. O'qituvchi chizmalari. Toksikologiya – zaharli moddalar va zaharlanishlarni o'rganadigan fan bo'lib, uning quyidagi tarmoqlari farqlanadi: sanoat, qishloq xo'jaligi, oziq-ovqat, harbiy, maishiy, tibbiy va sud-tibbiy toksikologiya. Toksikologiyada zahar deyilganda organizmga tashqaridan oz miqdorda kiritilganda, fizik yoki kimyoviy ta'sir orqali patologik holat, ya'ni organizmning tizim, organ va to'qimalarida struktura-funktsional o'zgarishlar yoki o'limga olib keladigan moddalar tushuniladi. Huquqiy nuqtai nazardan zaharlanishlar qotillik, o'z-o'zini o'ldirish yoki baxtsiz hodisa ko'rinishida bo'lishi mumkin. Zaharlanishning vujudga kelishida ma'lum bir omillar, shart sharoitlar ahamiyatli bo'lib, ularning 4 guruhini farqlash mumkin.

1. Zaharli modda bilan bog'liq omillar: moddaning miqdori, kimyoviy tuzilishi, kontsentratsiyasi, agregat holati, eruvchanligi, organizmda to'planish (kumulyatsiya) xususiyati, barqarorligi, qanday moddalar bilan organizmga kirayotganligi.

2. Organizm bilan bog'liq omillar: tana massasi, odam yoshi, jinsi, organizmning salomatlik holati, idiosinkraziya, genetik xususiyatlari, zaharli moddalarga o'rganib qolish.

3. Zaharli moddaning organizmga kirish yo'li. Teri orqali, og'iz orqali, ingalyatsiya yo'li bilan, teri ostiga, mushak orasiga, vena ichiga, to'g'ri ichak va qin orqali.

4. Atrof muhit shart sharoiti: past va yuqori harorat, namlik, cheklangan bo'shliq, ventilyatsiya va boshqalar.

Toksikodinamika – toksikologiyaning bir qismi bo'lib, u zaharli modda va organizm o'rtasida murakkab o'zaro ta'sir jarayonini, ya'ni organizmda toksik effektning shakllanishini tizim, organ, to'qima, tsellyulyar, subtsellyulyar, molekulyar, submolekulyar sathlarda o'rganadi.

Toksikokinetika – toksikantning organizmga kirishi, undagi taqsimlanishi, metabolizmi (biotransformatsiyasi) va chiqib ketishining kinetik qonuniyatlarini, soddaroq aytganda zaharli moddaning organizmda bevosita o'zgarishlarini o'rganadi.

Zaharlanishlarning sud-tibbiy diagnostikasi. Ushbu jarayonda uchta bosqichni farqlash mumkin: murda ekspertizasigacha bo'lgan bosqich, bevosita murda tekshiruvi, tekshiruvlar natijalarini baholash bosqichi.