Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон тиббий-илмий фаолият билан

Foydalanilgan adabiyotlar 
1. Dorivor o‘simliklar Toshkent nashriyoti 1992-yil. X.X Xalmatov 
2. O‘simlikshunoslik Toshkent nashriyoti 2010-yil. 
3. www.plants.com 
SHOLG’OM O’SIMLIGI TARKIBIDAGI BIOLOGIK FAOL 
MODDALARI 
S.А.Mamatqulova. Kimyo fanlari bo’yicha falsafa doktori (PhD) 
S.M.Xoshimova. Magistrant
N.A.Xasanboeva. O’qituvchi 
O’simliklarning kimyoviy tarkibi murakkab va turlicha bo’ladi. Ular tarkibida 
uglevod, oqsil va moylardan tashqari, inson organizmi uchun foydali va muhim 
ahamiyatga ega bo’lgan vitaminlar, fermentlar, organik kislotalar, fenollar va 
ularning xosilalari, efir moyi, turli glikozidlar, alkaloidlar, oshlovchi moddalar, 
minerallar kabi biologik faol moddalar mavjud. Bu moddalar hayot faoliyatimizda 
juda muhim jarayonlarning borishida ishtirok etadi.Biologik faol moddalar 
o’simliklar hujayrasida to’xtovsiz ravishda biokimyoviy o’zgarishlar yuz berib 
turishi natijasida yuzaga keladi. Ular ma’lum vaqt va sharoitda turli o’zgarishlarga 
uchraydi. Buning natijasida ular boshqa birikmalarga aylanadi, murakkab 
molekulali moddalar sintezida ishtirok etadi yoki o’zidan energiya chiqarib, oddiy 
birikmalarga parchalanib ketadi. Bunday birikmalar yengil hazm bo’ladi, yurak-
qon tomirlari, asab sistemasi, me’da–ichak yo’li, jigar, buyrak, nafas yo’llari, 
modda almashinuvining buzilishi va boshqa kasalliklarning oldini olish hamda 

---

353 
davolashda keng qo’llaniladi. Biologik faol moddalar hayot uchun zarur 
birikmalardir. Ularning asosiy manbai o’simliklar hisoblanadi. Biologik faol 
moddalarning inson organizmiga ta’siri turlicha. Ular yosh bolalarning to’g’ri 
o’sishi va rivojlanishi hamda keksalarning organizmida borayotgan moddalar 
almashinuvi jarayonining faoliyatini kuchaytirish uchun foydali va ahamiyatlidir. 
Yuqorida ko’rsatib o’tilgan birikmalarning barchasi inson hayotida ma’lum 
ahamiyat kasb etadi. Bu birikmalar inson organizmiga faqat ovqat tarkibida kiradi. 
Ovqat tarkibida ushbu birikmalarning yetarli bo’lmasligi yoki butunlay bo’lmasligi 
turli kasalliklar kelib chiqishiga sabab bo’ladi. 
100 gramm sholg’omning kaloriyasi 30 kkalga teng. Uning tarkibida 
karotin, A, B
1
, B
2
, B
5
, B
6
, B
9
(foli kislotasi) kabi ko’pgina vitaminlar guruhi, K, C 
va PP singari kletchatkalar hamda kaliy tuzi, magniy, kaltsiy, fosfor, temir, 
oltingugurt, mis, natriy, marganets va yod moddasi mavjud.Sholg’om tarkibi 
mikroelementlar, uglevod va vitaminlarga juda boy. Ushbu sabzavotda juda kam 
uchraydigan glyukorafanin moddasi mavjud. U diabet va saratonni davolashga 
yordam beradi. Uning tarkibida rediskaga nisbatan fosfor ko’p. Karamga nisbatan 
esa C vitamini bisyorligi bilan alohida ajralib turadi. 
Sholg'om tarkibida K, Mg, Fe, S, Na kam miqdorda Mn, J
2
, va saratonga 
qarshi bo'lgan element sulforafanin mavjud.Undan tashqari sholg'om bilan 
gipovitaminoz va avitaminoz profilaktikasini o'tkazish mumkin.Sholg’omdagi 
kaliy va natriy tuzlari qon bosimini muvozanatlaydi, organizmda ko’paygan 
suyuqliklarni chiqaradi. Kaliy yetishmasligi mushak tonusi susayishi va shish 
holatiga kerltiradi. Kalsiy organizmni to’la qonli o’sishi va rivojlanishiga kerak, u 
ta’sirida qon normal iviydi va nerv xujayralari to’g’ri ishlaydi. Kalsiy 
yetishmasligi raxitga, tishlar buzilishiga, paylarda og’riqga keltiradi. Sholg’omda 
katta miqdorda temir tuzlari bor, uning yetishmasligi temirdefizit kasallarini 
qo’zg’aydi. Sholg’omning ayrim navlari eng achchiqdir. Uning tarkibida natriy, 
kaliy, magniy, kalsiy, temir,fosfor va yod bu ta’mga sababchidir. Shuningdek, 
tarkibidagi lizotsim tufayli sholg'om xalq tabobatida antibiotik sifatida qo'llaniladi. 
Bu esa sholg'omning teri kasalliklariga ham shifo ekanidan dalolatdir.Sholg'om 
past kaloriyali bo'lishiga qaramay, vitaminlarga boyligi bilan juda foydali. 
1.Saratonga qarshi. O'z tarkibida sholg'om fitonutreinlar,indallar mavjud. Ular 
jigardan taksinlarni chiqarishda qonga tushgan konseregentlar bilan kurashadi va 
saratonni o'sishini susaytiradi. Xom sholg'omni o'z ratsioniga qo'shganda o'pka, 
yo'g'on va to'g'ri ichakdagi shishlarni yo'qotishda profilaktika hisoblanadi. 
2.Suyaklarga foydasi. Sholg'om K, Ca manbai hisoblanadiki ,ular suyak o'sishi 
balansiga katta ta'sir ko'rsatadi.Har kunlik sholg'omni iste'mol qilish bo'g'inlardagi 
kasalliklarga,tuzlarga yordam beradi. Revmatoidli artridni va osteoporozni oldini 
oladi. 

---

354