Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги
Yüklə 2,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
qayta tashkil etish,
talabdan boshqa shaxs foydasiga voz kechish, qarzning boshqa shaxsga o`tkazilishi, fuqaroning o`limi va boshqa hollarda) sud bu tarafni uning huquqiy vorisi bilan almashtirib, bu haqda o`z ajrimi, hal qiluv qarori yoki qarorida ko`rsatadi. Huquqiy vorislik prosessning har qanday bosqichida amalga oshirilishi mumkin 1 . Takidlash lozimki, huquqiy vorislik uchun u prosessga kirishgunga qadar amalga oshirilgan barcha harakatlar huquqiy vorislarga o`rnini bo`shatib bergan shaxsga qay darajada majburiy bo`lgan bo`lsa, prosessdagi huquqiy vorisga ham shu darajada majburiydir. Fuqarolik kodeksining 52-moddasida “yuridik shaxs qayta tashkil etilganida kreditorlar huquqlarining kafolatlari”ga alohida etibor berilgan. Chunki yuridik shaxs bo`lingach, yoki ajralib chiqqach ular mulkiy jihatdan zaif bo`lgan vorisga tushib qolishiga sabab bo`lishi mumkin. Qo`shib olish yoki qo`shib yuborish kreditorlar sonining ko`payishiga olib keladi. Bu esa kreditorlarga xavf soladi, qarzdor mulki ko`paymasligi, balki qarz ustiga qarz qo`shilishi mumkin. Shu sababli ham qonun qayta tashkil qilish to`g`risida qaror qabul qilgan shaxslar va organlardan bu haqda barcha kreditorlarni yozma ravishda xabardor qilishlarini talab qiladi. O`zgartirish natijasida tashkiliy-huquqiy shaklini o`zgartirilishi yuridik shaxs qatnashchilari (ishtirokchilari)ga o`z kreditorlari oldidagi qo`shimcha masuliyatining barham berilishiga olib kelishi mumkin. Hozirgi davrda halq xo`jaligidagi tarkibiy o`zgarishlar jarayonida qayta 1 Ўзбeкистoн Рeспубликaси Хўжaлик прoцeссуaл кoдeксининг 39-мoддaси. www.ziyouz.com kutubxonasi tashkil etishning o`zgartirish shaklini amaliyotda keng qo`llanilayotgani fikrimizning asosli ekanligidan dalolatdir. Alohida takidlab o`tish kerakki, yuridik shaxsning tashkiliy-huquqiy shaklini o`zgartirishda, yuridik shaxslarni qayta tashkil etishning bo`linish (ajralib chiqish) va qo`shib olish (qo`shib yuborish) kabi shakllarida uchragandek, yuridik shaxsning soni ortib yoki kamaymasada, ushbu yuridik shaxs huquqiy holati (tashkiliy-huquqiy shakli)da mavjud o`zgartirishlar sodir bo`ladi. Bunda mulk shakllari ham o`zgartirilishi mumkin. O`zbekiston Respublikasining qonun hujjatlariga muvofiq korxonani tegishli tashkiliy-huquqiy shaklga o`zgartirish shaklida qayta tashkil etish tartibi va shartlari muassislarning o`zgartirish to`g`risidagi qarori bilan belgilanadi. O`zgartirish shaklida qayta tashkil etish natijasida tashkiliy-huquqiy shakl o`zgargan taqdirda, mol-mulk va majburiyatlarni huquqiy vorisga o`tkazish bilan bog`liq masalalar topshirish dalolatnomasida tartibga solinishi lozim. Muassislarning o`zgartirish shaklida qayta tashkil etish to`g`risidagi qaroriga muvofiq, hujjatlarni qayta rasmiylashtirish bilan bog`liq xarajatlar muassislar hisobidan amalga oshirilishi mumkin. Yuridik shaxs qayta tashkil etilsa, qaror qabul qilgan yuridik shaxs muassislari (ishtirokchilari) yoki organ qayta tashkil etilayotgan yuridik shaxsning kreditorlarini bu haqda yozma ravishda xabardor qilishlari shart ekanligi Fuqarolik kodeksining 52-moddasi 1-bandida o`z ifodasini topgan. Bu qoidalar qayta tashkil qilinayotgan yuridik shaxs kreditorlarining manfaatlarini huquqiy kafolatlaydi. Bundan malum bo`ladiki, yuridik shaxs mustaqil tarzda mulk tarkibi mutanosibligi va mexanizmini aniqlashtirishi, shuningdek, tegishli malumotlarni topshirish hujjati yoki taqsimlash balansida aniq aks ettirishi lozim. Qayta tashkil etilayotgan yuridik shaxsning xabar berishi, o`z o`rnida kreditorga shu yuridik shaxsning qarzdor bo`lishiga olib kelgan majburiyatlarini bekor qilishni yoki muddatidan oldin bajarishni hamda zararni to`lashni talab qilishga imkon beradi. Lekin shunday holatlar ham uchrab turadiki, bir yuridik shaxs qayta tashkil etilganda, uning zimmasidagi majburiyatlari uchun masul bo`lgan shaxs topilmasligi mumkin. Bunda kreditor qayta tashkil etishning malum bir omillar bilan emas, tegishli talablarni aniq sabablar bilan asoslashi darkor. Shuningdek, qayta tashkil etish natijasida belgilangan faoliyat turi bilan shug`ullanish huquqiga ruxsat ololmasligi munosabati bilan qarzdor tomonidan majburiyat bajarish imkoniyati bo`lmaslik holatlari ham bo`lishi mumkin. www.ziyouz.com kutubxonasi Kreditorlarning talablari xuddi shu yuridik shaxsning qayta tashkil etilishiga nisbatan qo`llanib, qayta tashkil etishni olib borish faktiga asoslanadi. Shunday ekan, qayta tashkil etishni tomonlarning talabini qondirish paytigacha amalga oshirilmasligi yoki uni rad etilishiga olib kelishi mumkin (xususan, sud tartibi). Yuridik shaxs kreditorlari tegishli arizasining muddati haqida gapirar ekanmiz, aytib o`tilgan kreditor talablari taqsimlash balansi (topshirish hujjati) tasdiqlanishi vaqtigacha ko`rib chiqish uchun so`zsiz qabul qilinishi lozim. O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik qonunchiligida bunday holatlar uchun quyidagicha qoida belgilangan. Agar taqsimlash balansi qayta tashkil etilgan yuridik shaxsning huquqiy vorisini (huquq va majburiyatlar olgan yuridik shaxs)ni aniqlash imkonini bermasa, yangidan vujudga kelgan yuridik shaxslar qaytadan tashkil etilgan yuridik shaxsning o`z kreditorlari oldidagi majburiyati bo`yicha solidar javobgar bo`ladilar. Haqiqatdan ham, bazida yuridik shaxs qayta tashkil etilganda, ayniqsa ketma-ket ikki-uchga bo`linishida, mazkur qarz universal huquqiy vorislarning qaysi biriga o`tganligini aniqlash qiyin kechadi. Mazkur holat bo`yicha Fuqarolik kodeksining 251-moddasida belgilangan qoida qo`llaniladi. Agar ulushli majburiyatda bir necha kreditor yoki bir necha qarzdor ishtirok etsa, basharti qonunda yoki shartnomada boshqacha tartib ko`zda tutilmasa, har bir kreditor majburiyatni boshqalar bilan teng ulushlarda bajarishni talab qilishga haqli, har bir qarzdor esa bu talabni bajarishi shart. Qayta tashkil etish jarayonida vujudga kelgan yuridik shaxsning o`z kreditorlari oldidagi majburiyatlari bo`yicha solidar javobgarligini belgilovchi qoidalar Fuqarolik kodeksining 252, 253, 254, 255- moddalarida ham o`z aksini topgan. Agar kreditor bu qoidalardan foydalanmasa, qayta tashkil qilingan yuridik shaxs o`rniga boshqa, yani topshirish hujjati yoki taqsimlash balansiga ko`ra aniqlangan huquqiy voris yangi yuridik shaxsga o`tib qoladi. Shu sababli yuqoridagi hujjatlarning tegishli shaxs va organlar tomonidan tasdiqlanganidan keyin ular yangi paydo bo`lgan yuridik shaxsning tasis hujjatlariga qo`shib davlat ro`yxatidan o`tkazishga taqdim qilinadi. Bu hujjatlar taqdim etilmasa yoki hujjatlarda qayta tashkil etilgan yuridik shaxs huquq va majburiyatlariga nisbatan huquqiy vorislikka oid qoidalar aks etmagan bo`lsa, yangidan vujudga kelgan yuridik shaxsni davlat ro`yxatidan o`tkazish rad etiladi. Bu ham kreditorlar manfaatini himoya qiluvchi qoidalardan biri sanaladi. www.ziyouz.com kutubxonasi Yuridik shaxsni qayta tashkil qilish to`g`risida qaror qabul qilgan tasischi yoki organ, bu haqda uning kreditorlarini yozma ravishda xabardor etishlari kerak. Bu bildirishnomani olgan har bir kreditor, qayta tashkil qilingan yuridik shaxs qarzdor bo`lgan majburiyatlarini bajarilishini talab qilishga, shuningdek, majburiyatlarni muddatidan ilgari bajarish tufayli yuzaga kelgan zararni undirish huquqiga egadir. Ayniqsa, yuridik shaxsni qayta tashkil qilish to`g`risida qaror qabul qilgan organning majburiyatini belgilash zarur. U soliq organlariga bu haqda 10 kun ichida xabar qilishi kerak. 1 Agarda soliq organi, bildirishga qaramasdan qayta tashkil qilish muddati tugaguncha va taqsimlash balansi (topshirish hujjati) tuzilguncha qayta tashkil qilinayotgan yuridik shaxsning to`lanmay qolgan qarzlarini aniqlamas ekan, keyinchalik yangi tashkil etilgan yuridik shaxsga qayta tashkil qilingan yuridik shaxs tomonidan yo`l qo`yilgan va yangi yuridik shaxs tashkil qilingandan keyin aniqlangan soliq qonunlarini buzganligi uchun javobgarlikka tortilmaydi. Bunday hollarda yangi yuridik shaxsdan soliq qiymatigina undirib olinadi. Masalan, agar yuridik shaxsning mol-mulki, uning qayta tashkil etilishi natijasida boshqasiga o`tayotgan bo`lsa, topshirish hujjati va taqsimlash balansida boshqa kreditorlar odidagi majburiyatlarni bajarilishi singari soliq to`lash majburiyati ham bayon qilinishi kerak. Bunda soliq to`lash majburiyatini - huquqiy vorislik obyekti deyish mumkin. U qonun kuchi bilan vujudga keladi va qayta tashkil etish paytida mavjud bo`ladi. O`zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksida korxona mulkdori almashgan, korxona qayta tashkil etilgan, idoraviy bo`ysunuvi o`zgargan hollarda mehnat shartnomasi amal qilishining davom etishi haqidagi qoidalar belgilangan. Bunda “korxona mulkdori almashganda, xuddi shuningdek, korxona qayta tashkil etilganda (qo`shib yuborilgan, birlashtirilgan, bo`lib yuborilgan, qayta tuzilgan, ajratilganda) mehnat munosabatlari xodimning roziligi bilan davom etaveradi” ( O`zR MK 98- modda 1-qism). Korxona egasi almashganda, yani korxona qayta tashkil etilganda xodimning roziligi bilan bo`lgan munosabat davom etadi. Ish beruvchi tomonidan mehnat shartnomasining to`xtatilishi ish o`rinlarining qisqarishi natijasida amalga oshirilishi mumkin. 1 Сoлиқ кoдeксининг 12-мoддaсигa мувoфиқ, “юридик шaxс мaнзилини ўзгaртиргaн тaқдирдa, бу ҳaқдa сoлиқ oргaнигa ўн кунлик муддaт ичидa xaбaр бeриш”и лoзим. www.ziyouz.com kutubxonasi Amaliyotda korxona mulkdori almashganda, korxona qayta tashkil etilganda xodim bilan ish beruvchi o`rtasida har xil kelishmovchiliklar paydo bo`lishi mumkin. O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 1015-moddasida “hayot va sog`liqqa yetkazilgan zarar uchun belgilangan tartibda javobgar deb topilgan yuridik shaxs qayta tuzilgan taqdirda, tegishli to`lovlarni to`lash majburiyati uning huquqiy vorisi zimmasiga yuklanishi hamda zararning o`rnini qoplash to`g`risidagi talabnoma ham unga taqdim etilishi” mustahkamlangan. Amaliyotda “qayta tashkil etish” tushunchasini faoliyat yuritayotgan barcha xo`jalik yurituvchi subyektlarga nisbatan qo`llay olmaymiz. Masalan, Fuqarolik kodeksining 67-moddasi mazmuniga muvofiq, asosiy xo`jalik jamiyati va shirkati sho`ba xo`jalik jamiyatining ustav fondida unga nisbatan ustunlik mavqeiga ega bo`ladi. Vaholanki, sho`ba jamiyati yuridik shaxs hisoblansa-da, o`zi mustaqil qarorlar qabul qila olmasligi uchun qayta tashkil etish taomilini qo`llab bo`lmaydi. Shuningdek, korxona tarkibida bir yoki bir necha tarkibiy bo`linmalarning barpo etish yo`li bilan yangi korxona tashkil etilmaydi, chunki qayta tashkil etish jarayonining subyekti yuridik shaxs huquqiga ega bo`lgan korxona sanaladi. Xususiy tadbirkor - jismoniy shaxs ham qayta tashkil etilmaydi. Shunday qilib, ko`rsatib o`tilgan holatlarda tadbirkorlik faoliyati tugatish yo`li bilan to`xtatiladi. Korxonani qayta tashkil etishdan uning predmet va faoliyatini o`zgartirishni farqlash zarur. Bunda u korxona mulkdori (tasischisi) tomonidan mavjud bo`lgan yuridik shaxsi doirasida amalga oshiriladi. Aksiyadorlik jamiyati Ustav fondining o`zgarishi korxonaning qayta tashkil etilishini anglatmaydi. Aksiyadorlik jamiyatlarining (ochiq turdan yopiq turiga va aksincha) bir turdan ikkinchi turga o`tishi bilan bog`liq bo`lgan o`zgarishlar haqida alohida to`xtalish lozim. Amaliyotda, bunday o`zgarishlar qayta tashkil qilishmi yoki tasis hujjatlariga o`zgarishlar kiritiliyaptimi, degan savollar yuzaga kelmoqda. Bizga malumki, qayta tashkil qilishni o`zgartirish turi yuridik shaxsning tashkiliy-huquqiy shaklining o`zgarishini anglatadi. Amaldagi qonunlar, xususan, “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to`g`risida”gi qonunning 5- moddasida yopiq va ochiq aksiyadorlik jamiyatlari bir tashkiliy-huquqiy shaklga kiritilib, ularga bu shaklning ikki xil turi sifatida qaraladi 1 . 1 Ўзбeкистoн Рeспубликaси Oлий Мaжлисининг Axбoрoтнoмaси, 1996 йил, 5-6 сoн. 61-мoддa. www.ziyouz.com kutubxonasi Shuning uchun aksiyadorlik jamiyatlari tipidagi o`zgarishlarga qayta tashkil qilishning o`zgarish turi sifatida qaray olmaymiz. Bu o`zgarishlar tasis hujjatlariga muvofiq keluvchi o`zgartirishlar kiritish yo`li bilan rasmiylashtiriladi. Yuridik shaxslarning ayrim turlarini qayta tashkil etish ularning o`ziga xos xususiyatlarini inobatga olgan holda alohida normativ-huquqiy hujjat bilan belgilab qo`yilgan. Masalan, bank muassasalarini qayta tashkil etishi tartibi O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 1998 yil 23 iyulda 456-raqam bilan ro`yxatga olingan “Banklarni qayta tashkil etish to`g`risidagi Nizom”da, xususiylashtirish investisiya fondlarini qayta tashkil etish tartibi esa O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2000 yil 27 martda 914-raqam bilan ro`yxatga olingan “Xususiylashtirish investisiya fondlari (XIF)ni qayta tashkil etish va tugatish Tartibi”da belgilab berilgan. Yuridik shaxslarni qayta tashkil etish yoki tugatish to`g`risida fikr yuritgan huquqshunos olimlar har qanday vaziyatda bo`lmasin, yuridik shaxs faoliyatini bekor qilishga olib keluvchi bu ikki tartib haqida so`z yuritadigan bo`lsalar, albatta ularning har birini alohida eslab o`tadilar. Demak, bu ikki yuridik fakt yuridik shaxsning faoliyat yuritishiga u yoki bu darajada tasir etishi tufayli bir-biri bilan bog`liq jihatlarga ega. Qayta tashkil etish institutini xo`jalik yuritish amaliyotida qo`llash yordamida: Yüklə 2,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|