Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълими вазирлиги

Xo`jalik shartnomasi
deb taraflardan biri shartlashilgan muddatda 
tadbirkorlik faoliyati sohasida tovarlarni berish, ishlarni bajarish yoki 
xizmatlar ko`rsatish majburiyatini oladigan, ikkinchi taraf esa tovarlarni, 
ishlarni, xizmatlarni qabul qilib olish va ularning ha-qini to`lash 
majburiyatini oladigan kelishuvga aytiladi. 
Yuridik shaxslar, shuningdek yuridik shaxs tashkil etmagan holda 
tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirayotgan jismoniy shaxslar xo`jalik 
shartnomalarining subyektlari (taraflari) bo`ladi. 
Xo`jalik shartnomasi taraflari belgilangan tartibda quyidagi 
huquqlarga ega: 
xo`jalik shartnomalarini tuzish, bajarish, o`zgartirish va bekor qilish 
munosabati bilan zarur bo`lgan malumotnomalar va boshqa hujjatlarni 
so`rash va olish; 
xo`jalik shartnomalarini tuzish, bajarish, o`zgartirish va bekor qilish 
bilan bog`liq masalalar yuzasidan ekspertlarning yozma xulosalarini 
so`rash va olish, mutaxassislar bilan maslahatlashish; 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

davlat organlari va boshqa organlarga, mansabdor shaxslarga 
iltimosnomalar bilan murojaat etish hamda shikoyatlar berish va ulardan 
asoslantirilgan yozma javoblar olish; 
boshqa tarafning iqtisodiy ahvoli, nufuzi va ishchanlik jihatlari 
xususidagi malumotlarni to`plash; 
xo`jalik 
yurituvchi 
subyektlarning 
huquqlari 
va 
qo-nuniy 
manfaatlarini himoya qilishning qonunda nazarda tutilgan vositalari va 
usullarini qo`llash. 
Xo`jalik shartnomasining taraflari qonun hujjatlarida va shartnomada 
nazarda tutilgan o`zga huquqlarga ham ega bo`lishlari mumkin. 
Xo`jalik shartnomasi taraflari: 
xo`jalik shartnomalari to`g`risidagi qonun hujjatlarining talablariga 
rioya etishlari; 
Qonun 
hujjatlarida 
nazarda 
tutilgan 
hollarda 
xo`jalik 
shartnomalarining o`z vaqtida tuzilishini taminlash; 
tuzilgan xo`jalik shartnomalari bo`yicha zimmalariga olingan 
majburiyatlarni o`z vaqtida va tegishli tartibda bajarishlari shart. 
Xo`jalik shartnomasi taraflari qonun hujjatlarida va shartnomada 
nazarda tutilgan boshqa majburiyatlarga ham ega bo`ladi. 
Xo`jalik shartnomasi - fuqarolik-huquqiy shartnoma hisoblanib, unga 
nisbatan Fuqarolik kodeksining bitim-lar va shartnomalarga tegishli barcha 
normalari tadbiq qi-linadi.
Shu bilan bir qatorda xo`jalik shartnomasi o`ziga xos xususiyatlar 
ega bo`lib, ular quyidagilardir:
birinchidan – shartnoma faqat tadbirkorlik faoliyati sohasida - yani 
foyda olish maqsadida; 
ikkinchidan – shartnoma yuridik shaxslar va yakka tartibda faoliyat 
yurituvchi tadbirkorlar o`rtasida; 
uchinchidan – shartnoma tovarlar berish, ishlarni bajarish yoki 
xizmatlar ko`rsatish to`g`risida; 
to`rtinchidan – shartnoma faqat yozma tarzda tuziladi. 
Tadbirkorlik faoliyati sohasidagi shartnomaviy munosabatlarning 
asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat: xo`jalik shartnomalarini 
tuzishning erkinligi; taraflarning o`zaro manfaatdorligi; shartnoma 
intizomiga rioya etish; taraflarning o`zaro mulkiy javobgarligi. 
Xo`jalik 
shartnomalari 
fuqarolik-huquqiy 
shartnomaning 
bir 
ko`rinishi bo`lganligi sababli shartnoma tuzish erkinligi tamoyili ham 
Fuqarolik kodeksida belgilangan qoidalarga asoslanadi. 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 1-moddasida 
fuqarolik-huquqiy munosabatlar ishtirokchilarining tengligi, mulkning 
daxlsizligi bilan bir qatorda shartnoma erkinligi ham fuqarolik huquqining 
asosi sifatida tariflanadi. Shartnoma erkinligining mohiyati va manosi 
kodeksning 354-moddasida ochib berilgan. Bu moddada barcha fuqarolar 
va yuridik shaxslar shartnoma tuzishda erkin deb etirof etilganlar.
Shartnoma tuzishga majbur qilishga yo`l qo`yilmaydi, shartnoma 
tuzish burchi Fuqarolik kodeksida, boshqa qonun yoki olingan 
majburiyatda nazarda tutilgan hollar bundan mustasno. 
Masalan, agar tegishli mahsulot turiga davlat buryutmasi berilgan 
bo`lsa, davlat ehtiyojlari uchun mahsulot yetkazib berish shartnomasini 
tuzish majburiydir. 
Taraflar qonun hujjatlarida nazarda tutilmagan shartnomalarni, 
shuningdek turli shartnomalarning elementlari o`z ichiga oladigan aralash 
shartnomani ham tuzishlari mumkin. 
Shartnomaning shartlari taraflarning xohishi bilan belgilanadi, 
tegishli shartning mazmuni qonun hujjatlari imperativ normalarida 
ko`rsatib qo`yilgan hollar bundan mustasno.
Misol 
uchun, 
qishloq 
xo`jaligi 
mahsulotlari 
kontraktasiya 
shartnomasida boshqa shartlar bilan bir qatorda xo`jalikka belgilangan 
foizdan kam bo`lmagan miqdorda avans to`lash nazarda tutilishi lozim.
Shunday qilib, barcha xo`jalik yurituvchi subyektlar shartnoma 
tuzishda erkindirlar, yani ular nima haqda, kim bilan shartnoma tuzishni 
tanlashlari, majburiyatlarni, o`zaro xo`jalik munosabatlarining amaldagi 
qonunlarga zid bo`lmagan boshqa har qanday shartlarini mustaqil aniq-
lashlari mumkin. 
Demak, xo`jalik shartnomasi: – taraflar o`rtasidagi majburiyatlarni 
kelib chiqishining asosi hisoblanadi; xo`jalik yurituvchi subyektning 
iqtisodiy faoliyatini rejalashtirishga asos bo`ladi; taraflar o`rtasidagi 
mulkiy munosabatlarni huquqiy shakli hisoblanadi.