Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

diskont foiz stavkasining 
xususiyati 
shundaki, bu usulda foiz oldindan to‘lanishi ko‘zda tutiladi. Ya’ni 
to‘lanadigan foiz miqdori oldindan hisoblanadi va kredit berilayotganda 
ushbu miqdor (summa) ushlab qolinadi. Aniqrog‘i, kredit shu summa 
hisobiga kam beriladi. 
Masalan, mijoz 2000 $ kredit olmoqchi. Foiz stavkasi 12 %. 2000 $ 
kredit uchun to‘lanadigan 240 $ miqdordagi foiz to‘lovi kreditning 
asosiy hajmidan chegirib tashlanadi va mijozga 1760 $ kredit beriladi. 
Ammo mijoz kreditni qaytarayotganda 2000 $ qaytarishi lozim. 
[295]. 
Yuqoridagi usullardan tashqari bank amaliyotida murakkab 
foiz stavkasi usuli ham qo‘llaniladi. Undan uzoq muddatli kreditlashda 
foydalaniladi. Bu usulda asosiy summaning ustiga qo‘shib hisoblangan 
summa bitimning oxirgi muddatigacha kreditorga berilmaydi, ammo 
mijozning qarzi ko‘payib boraveradi. Bugungi amaliyotda bu usul 
jismoniy shaxslarning depozit schyotlari hisobida juda keng tarqalgan. 
Murakkab foiz stavkasini qo‘llashda qo‘shib hisoblanadigan summa 
qarz summasiga qo‘shiladi va unga foizni qo‘shib hisoblash davom 
etilaveradi. Buni quyidagi formula yordamida hisoblash mumkin: 

---

460
( )
−
+
=
n
i
P
S
1
o‘zgarmas foiz stavkasi bilan bo‘lganda; 
k
i
i
i
P
S
n
k
n
n
⋅
+
⋅
⋅
⋅
+
⋅
+
=
)
1
(
...
2
)
1
(
)
1
(
2
1
– o‘zgaruvchi foiz stavkasi bilan bo‘lganda. 
Bu yerda:
S – K yildan keyin bo‘ladigan qarz; 
P – berilgan ssuda summasi; 
i
f
– foiz stavkasi; 
n
k
– berilgan ssudaning davomiyligi (yillarda), ya’ni mazkur 
stavkani qo‘llanilish davri. 
Quyidagi shartli misolda murakkab stavkani qo‘llash tartibini ko‘rib 
chiqamiz. Aytaylik, bank mijozga: 
R = 10000 so‘m qarzni 5 yil muddatga 10 foiz yillik stavka bilan 
berdi.
5 yildan keyingi bo‘ladigan qarzni hisoblang: 
S
5
= 10000 · (1+0,1)
5
= 16105 so‘m. 
Demak, qo‘shilgan foizlar 5 yil ichida: 
S
5 
– R = (16105 – 10000) = 6105 so‘mni tashkil qiladi. 
Agar bank oddiy foiz stavkalarini qo‘llaganda, u holda qarzni har 
yili undirib olardi va uning daromadi 5000 so‘mga teng bo‘lardi: 
(
)
m
so'
5000
5
10000
10
,
1
10000
=
⋅
−
⋅
=
к
x
i
x
P
Ko‘rib turibmizki, bank oladigan daromadlar o‘rtasidagi farq 
anchagina, ya’ni: 
Bank daromadi = 6105 – 5000 = 1105 so‘m. Shunda bankning sof 
daromadi 1105 so‘mga ko‘payadi.
Agar har yili bir necha marta foiz qo‘shilib borsa, u holda 
yuqoridagi murakkab foizlarni hisoblash formulasi quyidagi ko‘rinishni 
oladi: 
S = P(1+1m)
N
 
Bu yerda:
m – yilda qo‘shilgan foizlar soni;
N – foiz qo‘shiladigan davrlarning umumiy soni. 
Bank qaysi operatsiyalar tufayli yoki qaysi usulni qo‘llasa ko‘proq 
foyda olishini har tomonlama tahlil qilishi lozim. Masalan, inflatsiyani 
hisobga olganda bank qancha foyda yoki zarar ko‘rishi mumkin? Yoki 
qarzni so‘rab olmay qo‘shilgan foizlar yig‘ilgani ma’qulmi? Yoki har 
yili kreditlarni kredit to‘lovlarini talab qilgan ma’qulmi? 
Shunga qarab foizlarni qo‘shishning turli usullari mavjud: ular 

---

461
ssudadan foydalanadigan kunlarning o‘zgarishi va yildagi kunlarning 
davomiyligi bilan belgilanadi. Masalan, ssudadan foydalanish kunlari 
aniq yoki taxminan aniqlanishi mumkin (bunda, har bir oyda 30 kun 
bo‘lgan deb hisoblanadi). Yildagi kunlar esa (365 yoki 366), yoki 
taxminan 360 kun deb qabul qilinadi. 
Shundan kelib chiqib, murakkab foiz stavkalari tegishli ravishda 
quyidagi usullarda hisoblanishi mumkin.