Ўзбекистон республикаси

Ijtimoiy reprezentasiya va o’zlikni anglash muammosi
Har bir insonda o’zi to’g’risidagi tasavvurlar tizimi bor. Bu tizim aslini olib qaralsa, o’zgalar to’g’risidagi tasavvurlardan yiroq emas, ular asosida shakllanadi. “Men”likni anglash insonga o’z fikr va munosabatlarini tartibga solish va tashkil etishga ko’maklashadi. O’zimiz to’g’rimizdagi, biz haqimizda boshqalarning fikrlarini biz yaxshi eslab qolamiz va bu bizning “O’z-o’zimizni hurmat qilishimizga asos bo’ladi”. Bizning mentalitetimizda o’z shaxsiga munosabatda o’zgalar fikriga tayanish kuchli va o’zini hurmat qilish ham bu narsaga bog’liqdir. Biz hattoki, bizga kim va qachon, qay tarzda ta’sir ko’rsatayotganligini ham sezmay qolib, o’zgalar ta’sirida bo’lamiz. Ya’ni, o’zimizni bilishimiz, o’zgalarni bilishimizdan ancha kuchsiz. Bu bizning Sharq manaviyatimiz va muomala madaniyatimizdan kelib chiqadi.

Bundan tashqari, odamdagi ijtimoiy tasavvurlar va o’ylar uning chidamliligi, irodasi va mehnatsevarligiga bog’liq, eksperimentlar shuni isbot qilganki, o’z mehnatidan samara kuta oladigan va buni o’zi o’z irodasi bilan nazorat qila oladigan odamlar hayot murakkabliklaridan osonroq o’tadilar. Ya’ni, o’zining u yoki bu masalalarda bilimdonligiga va harakati samara berishiga ishongan odamlar qiyinchiliklardan muvaffaqiyatli o’tadilar, hayotga pessimistik munosabatda bo’lganlar esa ko’pincha aksincha, mag’lub bo’ladilar.

Bu o’rinda o’ziga bo’lgan bahoning ham ahamiyati bor, chunki agar insonning o’ziga bergan bahosi juda yuqori bo’lsa ham yomon, juda past bo’lsa ham yomon hisoblanadi. Yana bir holat borki, biz o’zimizni yaxshi sifatda idrok qilishga moyil bo’lishdan tashqari, yana o’zgalarga yanada yaxshiroq tarzda ko’rsatgimiz keladi, lekin biror kishi bizni nokamtarlikda ayblasa, hafa bo’lamiz. Ya’ni, doimo o’zimizni atrof muhitga mos qilib ko’rsatishga urinamiz, Ayniqsa, biz o’zbeklar ko’pincha o’ta kamtarlikdan aziyat chekib ham qolamiz, chunki o’zimiz to’g’rimizda yaxshi taassurot qoldirgimiz keladi. Boshqalarni maqtayotgan vaqtimizda, aslida o’zimizni maqtayotganimizni, bu bilan yana boshqalarga yoqish ishtiyoqi borligini anglamaymiz, chunki bunga ko’nikib ketganmiz. Shu tarzda o’zimizga qiyinchiliklar tug’dirganimizda esa o’zimizni omadsiz deb atashga tayyor bo’lamiz. Ayni shu – odamning o’zgalar ta’sirida bo’lish-bo’lmasligini tushuntiruvchi hodisa ijtimoiy psixologiyada konformizm deb ataladi.