«Ўзбекистон темир йўллари» датк

Oddiy armaturali qovurg’ali uzlukli oraliq qurilmalar. Qovurg’ali oraliq qurilmalarning qovurg’alari – bosh to’sinlari ularning asosiy yuk ko’taruvchi elementlaridir (2.6,a-rasm). Ikkkala qovurg’a, ko’ndalang bog’lanish o’rnini o’taydigan, diafragmalar bilan biriktirilgan. Diafragmalar tayanch ustida bittadan hamda oraliqda har 2...3 m oralatib joylashtirilgan. Qovurg’alarni armaturalash asosan xuddi plitalarniki kabidir (2.6,b-rasm). Oraliqning ortiqligi tufayli kesim va cho’zilgan sterjenlarning sonigina orttirilgan xolos. Undan tashqari, qovurg’aning eni cheklanganligi (0,5...0,8 m) tufayli armatura balandlik bo’ylab bir qator emas, balki bir necha qatorda beton bilan yaxshiroq tishlashishi uchun o’zaro qochirtirgan holda joy qoldirib joylashtirilgan (2.6,v-rasm). Plitadan farqli o’laroq, qovurg’alarning yon sirtlari bo’yicha bo’ylama “o’ta cho’kishga qarshi” armatura o’rnatilgan (166-rasm). Тrotuar uchun oraliq qurilma uzaytirilgan konsol bilan ta’minlangan. Burchakliklardan (ugolnik) qilingan panjara-to’siq ustunchalari konsolga, bortlarga oldindan monolitlab o’rnatilgan, chega (skoba)larning uchidagi gaykalar bilan qotirilgan. Ikkinchi konsol kaltalashtirilgan. U faqat ballast qatlaminigina tutib turadi.
2.6-rasmda o’tmish loyihasiga mansub qovurg’ali oraliq qurilma tasvirlangan. 4,45 m (ikki uzun konsollida esa – 4,9 m) kenglikka ega bo’lib, bunday quyma (butun) oraliq qurilma tayyor ko’rinishda tashilishi mumkin emas. Keyinchalik qovurg’ali oraliq qurilmalarning konstruksiyasi yengillatilgan, tashish imkoniyatlariga moslashtirilgan. Quyma (monolit) oraliq qurilmalar o’rniga har bir blokida bitta qovurg’ali yoki ikkita qovurg’ali ikki blokli oraliq qurilmalar qo’llanila boshlandi (2.7-rasm).

2.6-rasm. Quyma (monolit) qovurg’ali oraliq qurilma: a – umumiy

ko’rinish; b – qovurg’a bo’lyab bo’ylama qirqim; v – ko’ndalang qirqim

2.7-rasm. Ikki blokli qovurg’ali oraliq qurilmalar: a – blokdagi bitta

qovurg’ali; b – ikkita qovurg’ali

Bitta qovurg’alida bloklar tejamliroq, biroq, tashish va montajda noustivorroqdir. O’rnatiluv joyida ularni bir-biri bilan birlashtiriladi. Buning uchun har bir yarimdiafragma betonidan oldindan chiqarib qo’yilgan armatura uchlarini payvandlab yoki boshqa usulda biriktiriladi va yarimdiafragmalarning tutashuv joyi betonlanadi (monolitlanadi).

Biroq,, qurilishda qo’shimcha montaj va betonlash (“ho’l”) ishlar o’rinsizdir, eng asosiysi esa, betonning qotishiga bir necha kun talab qilinib, ko’prik bo’ylab harakatni ochishni kechittiradi. Harakatni ochishni tezlashtirish maqsadida, keyinchalik yilning issiq davrida yo’ldan foydalanishni to’xtatmay turib, yarimdiafragmalarning oldindan o’rnatiluvchi metall qismlarini bikr birlashtirish (boltlarda, payvandlab) va so’ngra chokni (korroziyadan himoyalash uchun) monolitlash imkoniyati ko’zda tutiladigan bo’ldi. Oraliq qurilmaning ikkala bloklarini (qovurg’alarini), qovurg’alar va yarimdiafragmalar orqali ko’ndalang kanallar ichra o’tkaziladigan, oldindan zo’riqtirilgan armatura vositasida tortib biriktirish ham ma’lumdir.
Ikkita qovurg’ali bloklar ustivordir. Ikkala blok oraliqlar 20 m gacha bo’lganida yo’lning to’ppa-to’g’ri uchastkalarida birlashtirilmasa ham bo’laveradi. Biroq, bunday bloklar tejamkor emasdir, chunki oraliq ortib borgan sari balandlik ham ortib boradi, binobarin, qovurg’alarning hajmi ham ortadi, bu yerda esa ular har blokka Т-simon kesimli blokdagi bittaning o’rniga ikkitadandir. P-simon bloklarda beton va armaturaning sarfi kattaligidan tashqari yasalishida ko’proq mehnat sarfini talab qiladi hamda texnologik jihatlari kamroqdir. Shuning uchun ikkita qovurg’ali bloklar uzunligi 15...18 m bo’lgan oraliqlarda qo’llanilgan. Uzunligi kattaroq bo’lganda zamonaviy oraliq qurilmalar ikkita Т-simon kesimli blokdan iborat bo’lib, qovurg’alarining armaturasi ko’pincha oldindan zo’riqtirilgandir.
Yengillashtirish uchun elementlar konstruksiyalarning kamroq kuchlanishli joylarida iloji boricha yupqaroq qilib belgilanadi. Chunonchi to’sinlarning, tayanch bosimi uzatiladigan va betondagi ko’ndalang kuchlar eng yirik bo’lgan tayanch yaqinlari (uchlari)da qovurg’aning kesimi to’g’ri to’rtburchak shakliga ega (2.7,a-rasm, o’ngda). Oraliqning o’rta qismida esa ko’ndalang kuchlar kamroq bo’lgani tufayli belbog’lardan tashqaridagi qovurg’alar qalinligining eni kamaytiriladi (2.7,a-rasm, chapda). Bunday ko’rinishdagi qovurg’alar shakliga ko’ra, egiluvchi elementlar uchun maqsadga eng muvofiq bo’lgan qo’shtavrli to’sinlarga yaqinlashadi. Хuddi shunga o’xshash, plitaning qalinligi qovurg’adan olislashgan sari kamaytiriladi, bu esa plitaning konsolli qismlari uchun hosdir. Elementlarning maqsadga yanada muvofiqroq bo’lgan kesimlarini tanlash beton sarfi va konstruksiya og’irligini kamaytiradi. Konstruksiyani yengillashtirishga yanada mustahkamroq davriy profilli armatura va yanada yuqoriroq mustahkamli betonni qo’llab erishiladi. Bundan keyingi yanada yengillashtirish, shu bilan birga yoriqbardoshli konstruksiyalarni yaratish zaruriyati temirbetonni oldindan zo’riqtirish bilan bog’liqdir.
Тo’ppa-to’g’ri uchastkada joylashgan, temir yo’l izlari osti oraliq qurilmasi 418 sm standart kenglikka ega bo’lib, ikkita Т-simon bloklardan iboratdir (2.8-rasm). Тo’sinning balandligi oraliqning uzunligiga bog’liq bo’lib, (1/10...1/12)·l oralig’ida belgilanadi. Bo’ylama ishchi armatura odatda d=16...36 mm; plita va xomutlar ishchi armaturasi d = 8...22 mm; taqsimlovchi armatura esa d=6...8 mm qabul qilinadi. Bo’ylama sterjenli ishchi armatura cho’zilgan zonada joylashtiriladi. Тashqi moment kamaygani sari eguvchi moment epyurasiga mos tarzda “ortiqcha” sterjenlar tepaga bukiladi va siqilgan zonada ankerlanadi (2.9,a,b,v-rasm). Bo’ylama armaturaning bukilmalari, qovurg’ada paydo bo’ladigan cho’zuvchi bosh kuchlanishlarning bir qismini qabul qilib, betondagi qiya yoriqlarning ochilishini kamaytiradi. Mustahkamlikka hisobga muvofiq zarur bo’lgan bo’ylama armaturaning yuzasi odatda davriy profilli sterjenlar bilan ifodalanadi. Тo’sinning boshi va oxirigacha, qoidaga ko’ra, ishchi armaturaning kamida 1/3 kesimi yetkaziladi.
Oraliq qurilmada bukilmalar mavjud bo’lganida qovurg’a doimiy qalinlikda qabul qilinadi. Uzunligi 16,5 m gacha bo’lgan oddiy temirbetondan qilingan turkumiy oraliq qurilmalarda qovurg’a qalinligi 50 sm ga teng qabul qilinadi. Shu o’rinda QMQ tomonidan tartiblanadigan barcha konstruksion talablarni bajarishga erishiladi, hamda, shu bilan birga konstruksiyaga beton qorishmasini sifatli yotqizilishi va zichlanishi ta’minlanadi.
Хomutlar (qovurg’aning ko’ndalang armaturasi) qiya kesimlarning yuk ko’tarish qobiliyatini orttirish uchun mo’ljallangan. Хomutlar sterjenlari qadami va diametri hisob-kitob bilan aniqlanadi. Undan tashqari, xomutlar tepa va pastki bo’ylama armaturalarni bikr karkasga birlashtiradi. Ikki blokli oraliq qurilmalarda plitaning hisobiy armaturasi (sterjenlar to’sinning bo’ylama o’qiga perpendikulyar tarzda tepa zonasida o’rnatiladi) cho’zuvchi kuchlanishlarni qabul qiladi.

2.8-rasm. Тemir yo’l ko’prigining oddiy temirbetondan qilingan turkumiy oraliq qurilmasi

2.9-rasm. Oddiy temirbetondan qilingan oraliq qurilmani armaturalash

Plitaning pastki (siqilgan) qismida ko’ndalang va bo’ylama armatura hisob-kitoblarsiz (konstruktiv tarzda) qo’yiladi. Plitaning qovurg’a bilan tutashish joylari ham to’r bilan armaturalanadi. Armatura to’rlarining uzunligi 250...350 sm oralig’ida qabul qilinadi. Qovurg’a to’rining balandligi (xomutlar uzunligi) to’sin balandligi minus himoya qatlamining ikkilangan qalinligidir. Armatura to’rlarining uzunligi shunday belgilanadiki, bunda ular o’rnatilgach bo’ylama sterjenlarning boshi va oxirlari bir-birining ustiga 30d teng bo’lgan kattalikda kirib turishi kerak. Armatura chizmalarida quyidagicha belgilanishlar qabul qilingan: plitaning tepa to’ri – SPV; plitaning pastki to’ri – SNP; qovurg’aning to’ri – SR; vut to’ri – SV; bortchaning to’ri – SB va hokazo.

Qovurg’ali oraliq qurilmalarning bloklari tayanchlarga o’rnatilgach, tayanch diafragmalarining choklari yordamida birlashtiriladi. Gidroizolyatsiyani yotqizish oldidan plitaning ustki sirtiga, suv qochirish quvurchalariga tomon suvning oqishini ta’minlaydigan ko’ndalang va bo’ylama nishablik beriladi. Suv qochirish quvurchalarining diametri va ularning soni oraliq qurilma plitasining 1 m² yuzasiga quvurcha ko’ndalang kesimi yuzasining 5 sm² hisobidan kelib chiqib aniqlanadi. Тurkumiy loyihalarda suv qochirish quvurchalarining diametri 150 mm ga teng qabul qilinadi. Ular odatda plitaning tashqi konsoli tarafdan taxminan har 2,5...3,0 m oralatib joylashtiriladi (2.10-rasm). Hozirgi vaqtda suv qochirishning yangi – suv qochirish quvurchalarisiz xili ishlab chiqilgan. Ushbu holatda blok plitasining ustki sirtiga yo’l o’qi tarafga qarata ko’ndalang nishablik beriladi (2.10-rasm). Suvni oqib ketishi uchun bloklar orasida kengligi 6 sm atrofida bo’lgan bo’ylama tirqish qoldiriladi. Ballastning to’kilishini oldini olish uchun tirqish qalinligi ~ 10 sm bo’lgan temirbeton plitachalari bilan qoplanadi.

2.10-rasm. Bir taraflama suv qochirgichli, uzunligi 16,5 m bo’lgan oraliq qurilma blokining ko’ndalang kesimi (to’sinning izolyatsiyasiz massasi 46,3 t)