Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

Alımlar hám izetlewshilerdiń tájribeleri
Qay jerde bólek ion yamasa molekulanıń aktivligi, konsentraciyası hám aktivlik koefficiyenti jaqsı bolsa, sol jerde kirisiwsheń boladı. Ortasha ion aktivligi hám ortasha aktivlik koefficiyenti, ion koncentraciyası ornına aktivlikten paydalanıw elektrolitler eritpelerinde payda bolatuǵın óz-ara tásirlerdiń pútkil kompleksin (olardıń fizikalıq tábiyatın esapqa almaǵan halda ) rásmiy túrde esapqa alıw imkaniyatın beredi. Elektrolitler eritpelerine qollanılatuǵın óz-ara tásirlerdi xarakteristikalawdıń bul usılı bir qatar ayrıqshalıqlarǵa iye.
Kóplegen izertlewler sonı kórsetdi, g ± ¢ dıń eritpe konsentraciyasına (m) baylanıslılıq iymek sızig'i minimal bolıp tabıladı. Eger baylanıslılıq lg g ± ¢ - koordinatalarında suwretlengen bolsa, suyultirilǵan eritpeler ushın baylanıslılıq sızıqlı bolıp shıǵadı. Sheklewshi suyultirıwǵa sáykes keletuǵın tuwrı sızıqlardıń qıyalıǵı birdey valentlik tipindegi duzlar ushın birdey boladı.
Eritpede basqa duzlardıń bar ekenligi bul duzdıń aktivlik koefficiyentin ózgertiredi. Eritpe degi duzlar qospasınıń olardıń hár birewiniń aktivlik koefficiyentine ulıwma tásiri, eger eritpedegi barlıq duzlardıń ulıwma konsentraciyası ion kúshi arqalı kórsetilgen bolsa, ulıwma naǵıs penen oraladı. Ion kúshi Eritpeniń I (yamasa ion kúshi) - hár bir ion konsentraciyası óniminiń yarım jıyındısı hám berilgen eritpeniń barlıq ionları ushın alınǵan zaryad (valentlik) sanı kvadratı.
Solay etip, Depay hám Gyukkel teoriyası aktivlik koefficiyenti ushın suyultirilǵan elektrolitler eritpeleri ushın empirik tárizde tabılǵan teńlemeni alıw imkaniyatın beredi. Sonday eken, teoriya tájiriybe menen sapa tárepinen sáykes keledi. Bul teoriyanı islep shıǵıwda tómendegi shamalar ámelge asırıldı :
1. Elektrolitdegi ionlar sanın elektrolitdiń analitik konsentraciyasınan anıqlaw múmkin, sebebi ol pútkilley dissotsiatsiyalanǵan dep esaplanadı (a = 1). Sol sebepli Depay hám Gyekel teoriyası geyde tolıq dissotsiatsiya teoriyası dep ataladı. Biraq, ol a=1 bolǵan jaǵdaylarda da qollanılıwı múmkin.
2. Hár qanday oraylıq ion átirapında ionlardıń bólistiriliwi Maksvell-Boltzmannıń klassik statistikasına boysınadı.
3. Ionlardıń ishki ólshemlerin olar arasındaǵı aralıqlar hám eritpeniń ulıwma kólemi menen salıstırǵanda itibarsız qaldırıw múmkin. Solay etip, ionlar materiallıq noqatlar menen anıqlanadı hám olardıń barlıq ózgeshelikleri tek zaryatdıń úlkenligine azayadı. Bul shama tek suyultirilǵan eritpeler ushın ámel etedi.
4. Ionlar arasındaǵı óz-ara tásir Kulon kúshleri menen tawsıladı. Íssılıq háreketi kúshleriniń kiritiliwi eritpedegi ionlardıń bunday bólistiriliwine alıp keledi, bul statistikalıq sferik ion atmosferası menen xarakterlenedi. Bul shama tek suyultirilǵan eritpeler ushın ámel etedi. Konsentraciyanıń asıwı menen ionlar arasındaǵı ortasha aralıq azayadı hám elektrostatik kúshler menen bir qatarda jaqınlaw aralıqta háreket etetuǵın basqa kúshler de payda boladı, birinshi náwbette van der vaals kúshleri. Tek málim ion jáne onıń ortalıǵı ortasındaǵı, bálkim hár qanday eki qońsılas ion ortasındaǵı óz-ara tásirdi de esapqa alıw kerek boladı.
5. Esaplawda eritpe hám sap eritiwshiniń dielektrik turaqlıları teń dep esaplanadı ; bul tek suyultirilǵan eritpeler ushın tuwrı.
Sonlıqtan, , Depye hám Hueckeldiń barlıq shamaları olardıń bar ekenligine alıp keledi teoriya tek tómen valent ionları bolǵan suyultirilǵan elektrolitler eritpelerine qollanılıwı múmkin. Teńleme bul sheklewshi jaǵdayǵa sáykes keledi hám dep atalıwdı ańlatadı sheklewshi nızam Depye hám Hueckel yamasa Depay hám Gyukkel teoriyasınıń birinshi jaqınlasıwı usı baǵdarda boladı.
Elektr ótkezgishligi kúshli elektrolitler ushın ionlardıń konsentraciyası qanshelli joqarı bolsa hám olardıń tolıq tezligi (jıldamlıǵı ) sonshalı joqarı boladı. Kislotalar eń joqarı elektr ótkezgishligine iye, keyin tiykarlar, keyin duzlar, sirke kislotası yamasa ammiak sıyaqlı hálsiz elektrolit eritpeleriniń elektr ótkizgishligi júdá tómen.
Arnawlı elektr ótkizgishliginiń konsentraciyaǵa baylanıslılıǵı iymek sızıqları maksimal bahalarǵa iye. Hálsiz hám kúshli elektrolitlerdiń suyultirilǵan eritpelerinde konsentraciya menen elektr ótkizgishliginiń asıwı elektr togın alıp juretuǵın ionlar sanınıń kóbeyiwi menen baylanıslı. Konsentraciyanıń jáne de asıwı eritpeniń jabısatuǵınlıǵınıń asıwı menen birge keledi, bul bolsa ion tezligin hám elektr ótkizgishligin tómenletedi. . Bunnan tısqarı, konsentrlanǵan eritpelerdegi hálsiz elektrolitler ushın dissotsilanıw dárejesi hám sol sebepli ionlardıń ulıwma sanı sezilerli dárejede azayadı. Kúshsiz elektrolitler ushın ion háreketiniń tezligi derlik koncentraciyaǵa baylanıslı emes hám ulıwma jaǵdayda olardıń elektr ótkizgishligi konsentraciya menen áhmiyetsiz ózgeredi.
Suyultirilǵan eritpeler aymaǵında kúshli elektrolitler ushın ionlar óz-ara tásirler derlik joq, biraq ionlar sanı kem - elektr ótkezgishligi tómen. Konsentraciyanıń asıwı menen birlik kólemdegi ionlar sanı artadı, bul bolsa elektr ótkizgishliginiń asıwına alıp keledi. Biraq, ionlar arasındaǵı óz-ara tásirdiń jáne de kusheytiwi ionlardıń jıldamlıǵın tómenlewine alıp keledi hám elektr ótkizgishliginiń asıwı pásiyedi. Aqır-aqıbetde, artıp baratırǵan konsentraciya menen ionlar ortasındaǵı óz-ara tásir sonshalıq kúshli kúsheye baslaydı, bul elektr ótkizgishliginiń tómenlewine alıp keledi. Depay-Gyukkel teoriyası kózqarasınan konsentraciya artıwı menen ionlar jıldamlıǵınıń tómenlewi ion hám ion atmosferası ortasındaǵı elektrostatik óz-ara tásir nátiyjesinde ionlar háreketiniń páseyiwii tásiri menen baylanıslı. Ion atmosferası sırtqı elektr maydanı bolmasa, sferik simmetriyaǵa iye. Elektr maydanı tásirinde oraylıq ion háreketleri baslanǵısh, ion atmosferasınıń simmetriyası buzıladı. Ionnıń háreketi ionnıń jańa jaǵdayında ion atmosferasınıń joq etiliwi hám basqa, jańa jaǵdayda qáliplesiwi menen birge keledi. Bul process dep atalatuǵın waqıt aralıǵinda sheklengen tezlikte júz beredi hám dem alıw waqtı dep ataladı. Nátiyjede, ion atmosferası oraylıq simmetriyanı joǵaltadı hám háreketleniwshi ionnıń arqasında mudamı keri belginiń artıqsha zaryadı boladı, bul onıń tezliginiń tómenlewine alıp keledi. Ion atmosferasınıń tıǵızlıǵı elektrolitler koncentraciyasınıń artıwı menen artadı, bul bolsa tormozlaw effektleriniń kusheyiwine alıp keledi. Elektroforetik hám relaksatsiya effektleri teoriyası L. Onsager tárepinen islep shıǵılǵan. Bul elektrolitler eritpesiniń ekvivalent elektr ótkizgishligi ma`nisine bul tásirlerdiń tásirin muǵdarlıq tárepten esapqa alıwǵa múmkinshilik beredi. Sırtqı elektr maydan tásirinde elementde elektr zaryadlardıń kóshiwin ańlatatuǵın túsinik, deneniń elektr togın ótkeriw ózgesheligi jáne bul ózgeshelikti muǵdaran ańlatatuǵın fizikalıq shama. Elektr tokın ótkeretuǵın denelerdi ótkeriwshiler dep ataladı. Ótkeriwshilerde mudami erkin zaryad eritiwshiler— elektronlar hám ionlar boladı (áne solardıń tártipli jónelgen háreketleri elektr tokı esaplanadı ). Elektr ótkigishlik muǵdar tárepten ótkizgishdegi elektr maydan kúshlengenligi bir birlik bolǵanda odan ótip atırǵan tok tıǵızlıǵı menen anıqlanadı. Yarım ótkizgishler hám dielektriklarda elektronlardıń zonalarda energetikalıq úst boyınsha jaylasıwı birdey, lekin qadaǵan etilgen zonanıń kenligi dielektriklarde úlkenlew. Yarım ótkizgishlerde elektronlar ıssılıq energiyası esabına qadaǵan etilgen zona arqalı bos zonaǵa óte aladı.