Ózbekstan respublikasí

UNIX OT lar shańaraǵı
UNIX, eń jaqsı ámelge asırılǵan, multidasturli hám hám kshpfoydalanuvchili ápiwayı OT bolıp tabıladı. Waqıtında, ol, programmalıq támiynattı islep shıǵıwshıinstrumental sistema retinde proyetlestiriwtirilgan edi. UNIX dıń hár túrlı ayrıqshalıqlarǵa iye bolǵan versiyaları, onıń hiymatini asıradı. Birinshi versiyası, júdá kishi operativ yadqa iye bolǵan, kompyuterlerde paydalanıw múmkin bolǵan bolsa, onıń ekinshi versiyasın islep shıǵıwda, qánigeler, assembler sistemasınan waz keship, tekǵana sistemalı, bálki ámeliy programmalardı da islep shıǵıw múmkin bolǵan, joqarı dárejeli tildi (stili) islep shıqtılar. Sol sebepli de tekǵana UNIX sistemalı, bálki ol jaǵdayda atqarılıwshı qosımshalar da jeńil kóshirip ótkeriluvchi (mobil) ózgeshelikine iye boldı. S tilinen ótkeriwshi kompilyator, hámme programmalarǵa, sistema daǵı resurslardan nátiyjeli paydalanıw imkaniyatın beretuǵın kodtı beredi.
Super paydalanıwshı.
Álbette, esapsha alınǵan paydalanıwshı retinde jumıs tutatuǵın sistema admınıstratori, pútkil sistemanı basqarıw ushın ápiwayı paydalanıwshına salıstırǵanda kóbirek xuquqga iye esaplanadı. UNIX OT de bul hal admınıstrator UID ga birden-bir nol hiymatini beriw menen yecqiladi, bul paydalanıwshı sonday eken superfoydalanuvcqi bolıp tabıladı (yaǵnıy admınıstrator).
Bul paydalanıwshı sistema ústinen tolıq qadaǵalawǵa iye esaplanadı. Superfoydalanuvchi ushın resurslardan paydalanıwǵa shegara joq bolıp tabıladı. Ápiwayı paydalanıwshılarǵa fayl ólshemi, bólinetuǵın yad maksimal kolem hám x. k. larga shegara ho'yilgan boladı. Admınıstrator bul shegaralardı, basqa paydalanıwshılar ózgertiwi múmkin. Admınıstrator da ózi ushın ápiwayı esap jazıwı quraydı, biraq sistemanı administrlash ushın “SU” komandasınan paydalanadı (haytish komandası bolsa “exit”).
Paydalanıwshı interfeysi. Paydalanıwshınıń UNIX sisteması menen baylanısi komanda tiline tiykarlanǵan bolıp tabıladı. Paydalanıwshı sistemaǵa kirgennen keyin, onıń ushın komanda interpretatorlaridan biri jumısqa túsedi. Ádetde, sistemada bir-birine uqsas, biraq óz múmkinshilikleri menen parıq etetuǵın tilli komanda interpretatorlari qollanıladı. Qálegen komanda interpretatori UNIX OT i ushın - hobih (“obolochka” - spell bolıp tabıladı ). Sebebi hár qanday interpretator sistema yadrosı Sırtqı ortalıǵından ibarat esaplanadi Linux sistemasında komanda interpretori - “bash” bolıp tabıladı.
Shaqırılǵan komanda intepretatori, paydalanıwshına komanda qatarı kirgiziwge usınıs beredi (yamasa komandalar qatarı hám x. k.). Náwbettegi komanda orınlanǵand keyin, terminal ekranına nátiyje chiqhandan keyin, interpretator taǵı komanda qatarın kirgiziwge usınıs beredi, sonday etip sistemadan chiqmaguncha sol hal dawam etedi.
UNIX de paydalanıwshı komanda tilleri jetkilikli dárejede ápiwayı bolıp tabıladı hám usınıń menen birge quramalı programmalar jazıw ushın jetkilikli dárejede kúshli bolıp tabıladı. házirgi waqıtta kóbirek grafik interfeyslerden paydalanilgani ushın, UNIX OT larida da kóbinese X-Window de islewmohda. X-Window - bul paydalanıwshılarǵa óz sistemaları hám máseleleri menen grafik rejimde baylanıs imkaniyatın beredi.
Komanda qatarı, komanda atı (atqarılatuǵın fayl atı ), onıń ketidan argumentlar diziminen ibarat esaplanadi. hár qanday komanda tili úsh bólekten ibarat esaplanadi:
• xizmetshi konstruktsiyalar; olar tekst qatarı menen ámeller orınlaw hám ápiwayı komandalar tiykarında quramalı komandalar jaratılıwma múmkinshilik beredi.
• Qoyılǵan komandalar (vstroenno'y) komanda tili tóbenidan tikkeley atqarılatuǵın komanda
• Ayrıqsha atqarılatuǵın fayllar menen ańlatpalanatuǵın komandalar.
Aqırǵı kórinistegi komandalar óz ishine standart komanda (sistemalı utilitalar) hám paydalanıwshı jaratqan komandalardan ibarat esaplanadi.
Processler. UNIX sistemasında process - bul eski mániste jeke virtual mákanda atqarılatuǵın process bolıp tabıladı. Paydalanıwshı sistemaǵa kirgende, komanda interpretatori programması atqarılatuǵın process avtomatikalıq tárzde jaratıladı. Eger komanda interpretatoriga, atqarılayapgan faylǵa uyqas komanda ushrassa, ol jańa process jaratadı hám ol jaǵdayda “main” funktsiyasınan baslap uyqas programmanı jumısqa túsiredi. Bul jumısqa túsirilgen programma óz gezeginde process jaratılıwması hám ol jaǵdayda basqa programmanı jumısqa túsiredi hám x. k. Jańa processni shólkemlestiriw hám ol jaǵdayda programmanı jumısqa túsiriw ushın eki sistemalı shaqırıw API - fork () hám exec (imya vo'polnyaemogo fayla - atqarılıwshı fayl atı ). fork () - sistemalı shaqırıw, jaǵdayı tiykarǵı process jaǵdayına uqsas bolǵan jańa adres mákanın jaratılıwma alıp keledi. (yaǵnıy ol jaǵdayda sol programma hám maǵlıwmatlar bar bolıp tabıladı). Jańa process ushın, hámme maǵlıwmatlar segmentik nusqaları shólkemlestiriledi.
UNIX OT i islewi. Processlerdi atqarılıwı.
Processler eki jaǵdaydan birewinde orınlawǵa bolatuǵın : paydalanıwshı hám sistemalı paydalanıwshı jaǵdayında, process paydalanıwshı programmasın atqaradı hám paydalanıwshı maǵlıwmatlar segmentinen paydalanıwı múmkin. Sistemalı jaǵdayda process yadro programmasın atqaradı hám sistemalı maǵlıwmatlar segmentinen paydalanıwı múmkin.
Paydalanıwshı procesine sistemalı funktsiyanı orınlaw talap etilse, ol sistemalı shaqırih etedi. Ámelde, sistema adrosini programma retinde shaqırihi júz beredi. Sol waqıttan baslap, sistemalı shaqırihdan baslap, process sistemalı process esaplanadı. Sonday etip, paydalanıwshı hám sistemalı processler, bir processtiń eki keńisliksi bolıp tabıladı, biraq olar bir-biri menen xesh hachon kesilispeydilar. hár bir keńislik óz stekidan paydalanadı.
UNIX sistemalarında waqıt ajratılıwı shólkemlestiriledi, yaǵnıy hár bir processga waqıt kvantı ajratıladı, yamasa kvant tawısıwı menen ol toqtaydı hám waqıt jańa kvantı beriliwi menen, ol óziniń atqarılıwın dawam ettiredi.
Dispetcherlew mexanizmi, hámme processler arasında protsessor waqtın bóliwleydi. Paydalanıwshı processlerine prioritet, ol alǵan protsessor waqıtına qaray beriledi. hámme sistemalı processler, paydalanıwshı processlerine salıstırǵandayuqori prioritetga iye esaplanadı hám sol sebepli de birinshi náwbette olarǵa xızmet etiledi.

Paydalanılǵan ádebiyatlar kestesi

1. B. X, Djurayeva X. G, Irgashev «Informatika hám informatsion texnologiyalar» Tashkent -2001.
2. Raxmonqulova S. I. IBM «shaxsiy kompyuterlerinde islew». T., UUI, 1994 y.
3. X. Zayniddinov, S. Orınboyev, A. Beletskiy «Kompyuter tarmaqları tereńlestirilgen stul» «SHARQ» baspa-koncern aksiyadorlik kompaniyası bas redakciyası Tashkent - 2007