Ózbekstan respublikasi joqari hám orta arnawli bilimlendiriw ministirligi

Qarar qabıllawdıń tiykarǵı modeli. Shólkemlerde qarar qabıllaw Incremental qarar qabıllaw procesi modeliniń tiykarǵı qaǵıydaları. Basqarıw qararların qabıllaw daǵı qıyınshılıqlar hám qáteler. Hár qanday qarar qabıllaw jaǵdayınıń ayriqsha ózgesheligi háreket qılıw ushın kóp sanlı variantlardıń bar ekenligi bolıp, olardan eń jaqsısın tańlawıńız kerek. Qarar qabıllaw daǵı qıyınshılıqlardan biri sonda, maqsetler (maqsetler) muǵdarlıq tárepten anıqlanıwı kerek hám sapa qásiyetleri... Bunnan tısqarı, muǵdarlıq ayrıqshalıqlar ábzallaw bolıp tabıladı, sebebi olar tańlaw wazıypaların rásmiylestiriwge múmkinshilik beredi. Taǵı bir qıyınshılıq - sheklengen resurslar, olardı bólistiriw zárúrshiligi hám paydalanıw usılların tańlaw. Tap sol maqsetke hár qıylı alternativ usıllar menen erisiw múmkin. Maksimal nátiyjelililikti támiyinleytuǵın háreketlerdiń eń jaqsı variantı ádetde optimal dep ataladı (málim bir kriterya yamasa olardıń toparına kóre) jáne bul sheshimdi tabıw procesi optimallastırıw dep ataladı. Nátiyjelililik boyınsha optimalǵa jaqın bolǵan háreketler variantları maqul túsetuǵın dep ataladı. Ámeldegi resurslar menen erisiw múmkin bolǵan maqsetler (usıllar ) kompleksinen olardıń eń maqul túsetuǵın kombinatsiyasın tańlaw (júdá qıyın mashqala ) hám usınıń menen birge bul maqsetlerge erisiwdiń eń jaqsı usılların tabıw bolıp tabıladı. Eń jaqsı sheshim tabıw máselesin eki bólekke bolıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Hár qıylı variantlardan aqılǵa say (bul birinshi bólim) hám az sanlı (5-10 ) ratsional variantlardan optimaldı tańlaw kerek (bul ekinshi bólim). Ádetde, qarar bir neshe bólimlerdiń máplerine tásir etedi hám bunday jaǵdaylarda maqsetler hám jeńillikler dúgilisiwi tayarlıq basqıshında da, ámelge asırıw basqıshında da múmkin. basqarıw sheshimi. Basqarıw sheshimin tayarlaw basqıshında bólimlerdiń maqsetlerinde saykes emeslikler bolıwı múmkin (hár bir bólim óz mashqalasın sheshiwge ıntıladı ). Bul mashqala kárxananıń tiykarǵı maqsetin belgilew hám soǵan uyqas túrde bólindiniń kishi maqsetlerin bul tiykarǵı maqsetke bo'ysundirish menen gruppalı jumıs menen sheshiledi. Sheshimdi ámelge asırıw basqıshında kepillikler, minnetlemeler, resurslar hám juwapkershilikti bólistiriwde dawlar payda bolıwı múmkin. Sol sebepli kim, qanday, qanday qurallar menen, qaysı waqıt aralıǵinda hám ne qılıw kerekligini esapqa alıw hám ılajı bolsa, tolıq maǵlıwmat alıw zárúrli bolıp tabıladı.
Juwmaqlawshı qarar jeke yamasa gruppa jeńillikleri tiykarında qarar qabıl etiwshi (bir kisi) yamasa PMD (qarar bir gruppa tárepinen qabıl etiledi) tárepinen qabıl etiliwi múmkin, uyqas túrde qarar qabıllawdıń eki variantı da ayriqsha ayrıqshalıqlarǵa iye.
Jeke qararlar qabıllaw qásiyetleri:
Qarardı ámelge asırıw nátiyjeleri ushın juwapkerlik bir shaxs moynına juklenedi.
Juwmaqlawshı tańlawǵa jeke jeńilliklerdiń úlken tásiri.
Bir kisiniń sheklengen hukmi.
Tańlaw qolaylıǵı (artıqmashılıqlar boyınsha kelisiw shárt emes).
Qarar qabıllaw ushın kem waqıt sarpı.
Qaniqarsiz qarar qabıllawdıń joqarı múmkinshiligı.
Qàwipli qarar qabıllaw múmkinshiligı tómen qanaatlanǵan qarar qabıllawdıń qarar qabıl etiwshiniń kepillikine joqarı baylanıslılıǵı aqıl etiwdiń túrli hádiyselerin tańlawǵa hám insannıń informaciyanı qayta islew sistemasınıń qásiyetlerine tásir qılıw.
Gruppa qararların qabıllaw Kópshilik shólkemlerde kóplegen qararlar jámáátlerde, gruppalarda qabıl etiledi. Menejerler kóbinese jıynalıslarda talqılawdı talap etetuǵın jaǵdaylarǵa dus keledi. Bul, ásirese, programmalaspaģan máseleler ushın tuwrı keledi, olar jańa, quramalı hám nátiyjede úlken uǵımsızlıqtı óz ishine aladı. Bunday mashqalalardi bir kisi tárepinen sheshiw kemnen-kem jaǵdaylarda úzliksiz túrde qabıl etiledi. Bir kisi ádetde iye bolmaǵan bir qatar tarawlarda arnawlı bilimlerdi talap etedi. Bul talap, qabıl etilgen qararlar shólkemdiń kóplegen bólimleri tárepinen aqıl etiliwi hám ámelge asırılıwı kerekligi haqqındaǵı sırtqı haqıyqat menen bir qatarda, qararlardı qabıllaw procesine jámáátlik jantasıwdı qóllawdı keńeytirdi. Mashqalanı gruppada talqılaw hám qarar qabıllawdıń kóplegen usılları bar. Olardan túpkiliklileri: sinektika, nominal gruppa metodı, Delphi usılı, qatarlaslardı tekseriw usılı, razılıqtı joybarlaw, skript jazıw. Sinektikani tolıq kórip shıǵayıq. Sinektika - bul bir-birine uyqas kelmeytuģin elementlerdiń birikpesi bolıp tabıladı. Usıl retinde ol kórip shıǵılıp atırǵan ob'ekttiń keri táreplerin yamasa tendentsiyaların anıqlawdı óz ishine aladı. Úlken áhmiyetke iye mashqalanı qáliplestiriwge biriktirilgen. Erte islep shıǵarıw túp sheshimlerdi izlewge ırkinish beriwi múmkin, dep ishoniladi. Sol sebepli tartıs kóbinese mashqalanı qáliplestiriwden emes, bálki mashqalanıń mánisin, bul ob'ekt yamasa processtiń tiykarǵı principlerıni anıqlawdan baslanadı. Bul bolsa mashqalalardıń ulıwma sheńberinden berilgen mashqalanıń ayriqsha shártlerin úyreniwge ótiw imkaniyatın beredi. Sinektor hújiminde konstruktiv sın pikirge ruxsat beriledi. Sinektikada qollanılatuǵın tiykarǵı dóretiwshilik usıllar tómendegiler bolıp tabıladı hár túrlı túrleri analogiyalar: tikkeley, jeke, ramziy hám fantastik. Tuwrıdan-tuwrı uqsatıwda kórip shıǵılıp atırǵan mashqala yamasa ob'ekt uqsas máseleler yamasa basqa tarawdıń biologiya, texnika, medicina hám basqalar ob'ektleri menen salıstırıwlanadı. Mısal ushın, eger iykemlesiw mashqalası hal qılınıp atırǵan bolsa, ol jaǵdayda reńni ózgertiretuǵın xameleyon menen parallel sızıw ańsat hám taǵı basqa. Jeke uqsawlıq menen " sinektor hújimi" qatnasıwshıları mashqalaǵa iykemlesiwge háreket qılıwadı yamasa ob'ekt, olar menen birlesiń, háreket shártleri hám mexanizmin jaqsılaw túsiniw ushın olarǵa ishkerinen qarang. Ramziy uqsatıw menen kórip shıǵılıp atırǵan mashqalanıń mánisin sáwlelendiriwshi qısqasha tariyp formasında ıqsham semantik formula saylanadı. Mısal ushın, jalın kórinetuǵın ıssılıq, kúsh - májburiy pútinlik hám basqalar. Fantastik uqsawlıq menen islep shıǵıwshı hár qanday zattı usınıs etedi. Fantastik janzatlar yamasa ob'ektler “mısalı, tilsimli tayaq yamasa Aladdinning tilsimli chirog'i” tapsırma shártleri talap etetuǵın zattı ete aladı. Sonday etip, analogiyalar járdeminde islep shıǵıwshılar quramalı ǵayrıoddiy wazıypanı sheshiwde belgisizde qashannan berli málim bolǵan zatlardı kóriwge háreket qılıwadı, bul bolsa tanıw usıllardan paydalanıwǵa múmkinshilik beredi. Eger ápiwayı mashqala echilgan bolsa, ol jaǵdayda uqsawlıq stereotipli pikirlewden shaǵılısıw hám mashqalaǵa jańa, qápelimde tárepden qaraw hám original sheshim tabıw imkaniyatın beredi. Sinektika dóretiwshilik gruppa iskerliginiń jáne de rawajlanǵan hám quramalı usılı bolıp, onıń maqseti sheshimdi qáliplestiriw bolıp tabıladı. Sinektik gruppa metodlar boyınsha tayarlanǵan izertlewshilerdińden shólkemlesken dóretiwshilik jumıs joqarı maman qánigeler bolıp tabıladı túrli kásipler yamasa túrli pánler. Qatnasıwshılardıń jası zárúrli emes, lekin tájiriybe sonı kórsetdiki, eń múnásip " sinektorlar" 25-40 jas daǵı adamlar bolıp tabıladı. Shamalarǵa kóre, 25 jasqa to'lgunga shekem adam etarli tájiriybege iye emes hám 40 jastan keyin ol endi jańa ideyalardı qabıl etpeydi. Sinektik gruppa aǵzaları dóretiwshilik etuklik, bay oyda sawlelendiriw hám fantaziya, ǵárezsizlik hám pikirdiń qalıslıǵı, táwekel qılıw qábileti, ádetiy oy-pikirlerden abstraktlıq qılıw qábileti, shegaradan sırtda oylaw hám hádiysediń mánisin kórsetip beriw qábileti menen ajralıp turıwı kerek. óz pikirlerinde erkin hám erkin bolıw, basqa adamlardıń ideyaların unamlı qabıllaw, jańaların izlew ushın tabılǵan ideyalardıń rawajlanıwın toqtatıw, dıqqattı jıynash hám mashqalanı sheshiw múmkinshiligine ıseniw. Tájiriybe sonı kórsetedi, sinektik gruppanıń qáliplesiwi bir jıl dawam etiwi múmkin. Ol islengen gruppalardan ayrıqsha bolıp esaplanıw, turaqlı túrde jaratıladı qısqa múddetke, shólkemde júzege keletuǵın hár qanday quramalı mashqalalardi sheshiw. Ol mashqalanı sheshiw ushın zárúr bolǵan waqıt ushın tolıq isleydi. Gruppaǵa sinektika texnikasın jaqsı biletuǵın tájiriybeli qánige basshılıq etedi. Sinektik gruppanıń tiykarǵı waziypası jámáát aǵzaları ideyalardı izlew hám múmkin bolǵan sheshimlerdi islep shıǵıw ushın túrli tarawlar daǵı tájiriybe hám bilimlerden paydalanıw bolıp tabıladı. Basqarıw sheshimi - bul mashqalalı jaǵdaylardı sheshiwge qaratılǵan social háreket.
Qarar qabıllaw zárúrshiligi basqarıw procesiniń barlıq basqıshlarında júzege keledi, basqarıw jumısınıń túrli tárepleri menen baylanıslı hám mashqalalı jaǵdaysız oyda sawlelendiriw etip bolmaydı, yaǵnıy. bir neshe jollar ámeldegi bolǵan hám qay-qaysısı ábzallaw ekenligi tolıq anıq bolmaǵan uǵımsızlıq jaǵdayı. Tiykarınan, basqarıw qararları tek ideyalar, pikirler bolıp tabıladı. Menejmenttiń maqseti haqıyqıy adamlar tárepinen haqıyqıy islerdi orınlaw bolıp tabıladı. Tabıslı sheshim - bul ámeliyatda nátiyjeli hám nátiyjeli ámelge asırilatuǵın háreketke aylantırılǵan. " Maqset" túsinigi " wazıypalar" túsinigine jaqın, biraq maqsetten ayrıqsha bolıp esaplanıw, oǵan erisiw basqarıw sheshimi islep shıǵılǵan dáwir ishinde málim bir waqıtqa tuwrı keledi.
Barlıq basqarıw qararların eki túrge bolıw múmkin:
Fizikalıq shaxslar - sap individual xızmetkerler menen máslahátlashmasdan alınadı hám birden-bir máslahátshi xızmetkerler menen máslahátlashuvlarni óz ishine alǵan halda ;
kollektiv - tómendegiler tiykarında qabıl etiledi: barlıq mápdar adamlardıń konsensusi razılıǵı, shaxslar, barlıq mápdar táreplerdiń shártlesiwi, dawıs beriw.