Ózbetinshe jumisi qabillaǵan: Z. Esnazarova Tapsirdi: U. Sultanova Tema

Ájiniyaz atindaģi Nókis mámleketlik pedagogika instituti
Magistratura bólimi “ Mektepke shekemgi tálim ”
1-kurs magistranti
Sultanova Umidanin’
“Ilimiy izertlew metodologiyasi ” páni

boyinsha islengen.

ÓZBETINSHE JUMISI

Qabillaǵan: Z.Esnazarova

Tapsirdi: U.Sultanova

Tema: Ilimiy bilimlerdiń rawajlanıwi hám olardıń nonatexnologiyalardaği orni

Joba:

1. Nano ilimniń rawajlanıw basqıshları.
2.Nanotexnolgiya fundamental hám ámeliy ilimler tarawı sıpatında.
3. Ilimiy biliwde nanotexnologiyanıń ámeliy tárepi.

Jumıs jańa perspektivalı jóneliske - nanotexnologiyaga, yaǵnıy nanotexnologiyaning múmkinshilikleri, qollanılıwı hám rawajlanıw kelesheklerin úyreniwge arnalǵan. Nanomateriallarning ayriqsha qásiyetleri sebepli bul jónelistiń múmkinshilikleri kútá úlken.
" Nano" - bul baslanǵısh ma`nisin milliard ret kemeytiw kerekligini kórsetiwshi prefiks. Mısalı, 1 nanometr - metrdiń milliarddan bir bólegi (1 nm = 10 -9 m). Bul prefiks járdeminde olar texnologiya rawajlanıwınıń jańa dáwirin, geyde tórtinshi sanaat revolyuciyası - nanotexnologiya dáwirin belgileydi.
Nano dúnyanı jawlap alıw etiw ushın gúrestiń baslanǵısh noqatı 1959 jılda Richard Feynmanning " Tómende júdá kóp jay bar" lekciyası dep esaplanadı. Bul lekciyanıń tiykarǵı postulati sonda, fizikaning tiykarǵı nızamları kózqarasınan, avtor molekulyar hám atom dárejesinde islewge, bólek atomlar yamasa molekulalardı basqarıwǵa hesh qanday tosıq kórmeydi. Feynmanniń aytiwina qaraǵanda, bir apparatlar járdeminde hátte kishilew apparatlardı da soǵıw múmkin, olar óz gezeginde kishilew ásbaplardı da ete aladı hám taǵı basqa atom dárejesineshe, yaǵnıy tiyisli texnologiya járdeminde individual atomlarni basqarıw múmkin.
Házir nanoobektlar dep atalatuǵın zat, adamlar óz turmıslarında uzaq waqıttan berli nanotexnologiyadan paydalanǵanler. Egipetlikler, grekler hám rimlikler bir neshe mıń jıl aldın boyawlar jaratıw ushın nanopartikulalardan paydalanǵanler. Frantsuz muzeylerin izertlew hám qayta qayta tiklew orayında ótkerilgen izertlewlerde áyyemgi kosmetologlar qorǵasınlı birikpelerden paydalanǵanligi anıqlandi, olardan diametri tek 5 nanometr bolǵan bólekler jasalǵan!

Mine taǵı bir anńq mısal (sózbe -sóz hám metaforiy mániste) - bul kóp reńli kóz áynekler. Mısalı, eramızdan aldınǵı IV asirde jaratılǵan. Britaniya muzeyinde saqlanıp atırǵan Likurg kubogi sırtqı tárepden kórsetilgende jasıl reńde, ishkerinen bolsa biynápshe gúli-qızıl reńde boladı. Elektron mikroskop járdeminde ótkerilgen sońǵı izertlewler kórsetkeni sıyaqlı, bul ǵayrıoddiy tásir aynada altın hám gúmistiń azonlanǵan bóleksheleri bar ekenliginen kelip shıǵadı.

Medicinada nanotexnologiyadan paydalanıw mashqalası kletkanıń dúzilisin molekulyar dárejede ózgertiw zárúrshiligi, yaǵnıy. nanobotlar járdeminde " molekulyar xirurgiya" ni ámelge asırıw.
XXI ásirdiń birinshi yarımında robot -shıpakerler jaratılıwınıń shama etilgen sánesi. Nanobotlar yamasa molekulyar robotlar kletka genomini qayta proektlestiriwde, genlerdi ózgertiwde yamasa kletka funktsiyaların jaqsılaw ushın jańaların qosıwda (gen injeneriyasi menen birge yamasa onıń ornına ) qatnasıwı múmkin.

Koreyalıq ilimpazlar dúnyaǵa ashıp beriwdi jańa texnologiya insan denesinde medicinalıq nanorobotlarni basqarıw tuwrısında. Qan aǵımı menen bir qatarda, mikro-robotlar dári-dárman jetkizip beriw, rak hám bakteriyalardı joq etiw, qan qoqımların hám shıpakerler hesh qanday jol menen erise almaytuǵın basqa strukturalardı joq etiw wazıypasın atqarıp,insaniyatqa járdem beriwi múmkin.

Nanotexnikadan paydalaniw	NMPI Magistrantı Proekt basshisi	Basqıshlari	Ámeliyatqa juwmaqlawdan kiyin kirgiziledi
Aqıllı witaminler	Professor doktor Nagmetova Aziza	Proekt 5 jil muddetke tuzilgen. 3 basqishda a’melge asiriladi.	Aqıllı vitaminler balalardi har qiyli keselliklerden saqlawda járdemshige aylanadı.

Proektke annotatsiya:
Medicinada den sawlıqtı saqlaw nanotexnologiyasi uzaq tamirǵa iye. Buǵan anıq mısal amerikalıq ilimpazlardıń rawajlanıwı. Sanalı dáriler kosmonavtlardiń jaǵdayın tekseriw hám dene temperaturasın tártipke salıw ushın berildi.

Aqıllı dáriler ne ? Birinshi variant jaratıwshıları adamlar hám olardıń den sawlıǵın ushın ulıwma zıyansiz bolǵan magniy yamasa misdan tayarlanǵan arnawlı datchiklarni usındı. Datchiklar asqazanǵa kirip, asqazan kislotası menen óz-ara tásirlesip baslaydı.

Sanalı dáriler nawqaslardı kesellikti anıqlaw hám baqlawda haqıyqıy járdemshige aylanadı. Olardı isletiwden aldın nawqasqa sensorlı signallardı qabıllaw ushın zárúr bolǵan arnawlı apparat biriktiriledi. Sensorlar oǵan zárúrli maǵlıwmatlardı uzatadı, mısalı, dene temperaturası, dem alıwdıń birdeyligi, júrek urıw tezligi hám basqa kórsetkishler. Ilimpazlar hátte tóplanǵan maǵlıwmatlardı qayta isleytuǵın, onı dúzetuǵın hám nawqastıń mobil telefonına fayl retinde jiberetuǵın arnawlı programma islep shıǵıwdı usınıp atır.
Ádebiyatlar :
1.Z.Davronov “ Ilmiy ijod metodologiyasi ”. Oqiw qollanba. Tashkent 2007.
2.Z.Davronov, M.Primov “ Ilmiy tadqiqot metodologiyasi ”. Oqiw qollanba. Tashkent 2014.
3.N.A.Shermuhamedova “ Ilmiy tadqiqot metodologiyasi ” Tashkent 2014. Oqiw qollanba.
4.Internet materialları