Virusli gepatit kasalligi haqida umumiy tushuncha
Afsuski, xozirgi kunda jigar, me’da va ichaklarning utkir va surunkali
kasalliklari tez- tez uchrab turibdi. Shulardan biri virusli gepatit xususan
ko’p uchraydigan bo’lib soldi.
Virusli gepatit asosan jigarning sattits zararlanishi, ba’zan badanning
sargayishi bilan kechadigan, ogir asoratlar soldiradigan utkir va surunkali
yusumli kasallik xisoblanadi. Virusli gepatit juda sadim zamonlardan
insoniyatga ma’lum bulgan. Gippokrat, sharsning buyuk xakimi va
faylasuf olimi Abu Ali ibn Sino singari mutafakkirlar virusli gepatitni
ta’riflab berganlar va davolaganlar.
Utgan asrlar mobaynida sargayish bilan kechadigan barcha kasalliklar
gepatit, ya’ni jigarning yalliglanishi deb tushunilgan. Vaxolanki, xozirgi
davrda xam yusumli bulmagan ko’pgina kasalliklar saritslik alomati bilan
kechadi.
XVIII asrning 80-yillarida buyuk rus klinitsisti S. P. Botkin virusli
gepatit kasalliklari ustida ko’pgina ilmiy-tadsitsotlar olib borib, bu ogir
xastalikning yusumli ekanini isbotlagan. Shu boisdan virusli gepatit Botkin
kasalligi deb yuritilgan.
Virusli gepatit ko’pincha tez va ommaviy tus olib, aynitssa tabiiy
ofatlar, urushlar, ocharchiliklar davrida katta-katta epidemiyalarga va
pandemiyalarga sabab bulgan. Chunonchi zamondoshlarimiz V. M. Jdanov
va A. F. Blyuger kabi akademiklarning ta’riflashicha, XIX asrda bo’lib
utgan urushlar davrida virusli gepatit 112 marta, XX asrda esa 400 marta
epidemiya tusini olgan. Aynitssa jaxon urushlari davrida virusli gepatit
sit’alararo tarsalgan (pandemiya), gepatit armiyani va tinch axolini
zararlagan. Virusli gepatit pandemiyasini shartli ravishda uch davrga bulish
mumkin.
1.
Birinchi jaxon urushi va undan keyingi davr (1915—1923).
2.
Ikkinchi jaxon urushi davri (1937—1945).
3.
Ikkinchi jaxon urushidan keyingi davrdan boshlab, to xozirgi
kungacha.
Yusorida keltirilgan tarixiy dalillar va ilmiy-tekshirishlar virusli
gepatitning juda sadimdan barcha sit’alarda mavjud bulganligi, axoli
urtasida tez-tez epidemiya va pandemiya shaklida tarsalib turganligini
yatssol kursatadi. Bu kasallik asrimizning 70—80 yillaridan boshlab
xozirgi kunlarda xam butun dunyoda tarsalib turibdi.
Virusli gepatitning bunday keng tarsalishiga nimalar sabab buladi?
Bular asosan suyidagilardan iborat:
-
kasallanganlarni ruyxatga olishning tugri yulga suyilmagani;
-
axoli zich yashaydigan katta-katta shaxarlar sonining ko’payishi;
-
axoli sonining tabiiy ravishda oshib borishi;
-
shaxarlararo va sit’alararo tezyurar transport vositalarining
ko’payishi;
-
insoniyatning tabiiy resurslardan tobora keng foydalanishi va
odamlarning mulotsotda
bulishi;
-
virusli gepatitga sarshi kurash choralarining mukammal emasligi.
XX asrning 40-yillaridan xozirgi kungacha davom etayotgan ilmiy-
tadsitsotlar virusli gepatitning tarsalish sonuniyatlarini tula-tukis urganib
chitsib, uning suzgatuvchilari kamida uch xil turdagi filtrlanuvchi virus
ekanligini isbotladi. Bu viruslar ko’p jixatdan bir-biriga uxshash bulsa-da,
kasallikning yusish yullari, tarsalishi, yashirin davri, alomatlari va belgilari
jixatidan tubdan fars siladi. Bu viruslarning bakteriyalardan farsi shundaki,
ularni fatsatgina 30—40 ming marta kattalashtirib kursatadigan zamonaviy
elektron mikroskopdagina kurish mumkin.
Ana shu sonuniyatlarga asoslangan xolda Jaxon soglitsni satslash
tashkiloti (VOZ) 1974 yildan boshlab virusli gepatitni uch turda: virusli
gepatit A, virusli gepatit V, virusli gepatit S deb farslashni tavsiya etdi.
Virusli gepatitning barcha (A, V, S) turlarida klinik belgilar yatssol kuzga
kuringan, deyarli saritslik bilan kechadigan va xech sanday alomatlarsiz,
ko’pincha sargaymasdan kechadigan turlari buladi. Sargaymasdan
kechadigan turi bilan ogrigan bemorlarni uz vatstida anitslash va ularni
soglom odamlardan ajratish ancha siyin. Bunday bemorlar soglom odamlar
bilan mulotsotda bo’lib, uzlari sezmagan xolda kasallik tarsatib yuradilar.
Umuman virusli gepatitlarga sarshi kurashish uchun ular xatsida tugri
va tula tasavvurga ega bo'lishmaqsadga muvofiqdir.
|