1. Didaktika, onun mövzusu,təlim prosesinin etmi-nəzəri əsasları



Yüklə 40,35 Kb.
səhifə1/16
tarix02.01.2022
ölçüsü40,35 Kb.
#38096
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16
3 mövzu



Mövzu:3.Didaktika. Pedaqoji proses, təlim sistemində tarixilik və müasirlik.Pedaqoji aksiologiyanın əsasları. Pedaqoji innovasiyalar.
Plan;

1.Didaktika, onun mövzusu,təlim prosesinin etmi-nəzəri əsasları
Pedaqoji proses.


2.Təlim sistemində tarixılık və müasırlık.

3.Təhsılın məzmunu və məqsədi, dövlət təhısil standartı.

4.Pedaqoji aksıologıyamn əsasları.

5.Pedaqoji innovasiyafar.


 

Pedaqoji proses dedikdə , şəxsiyyətin tərbiyəsi , təhsili , təliminin inkişafı ilə


bağlı aparılan məqsədyönlü , planlı, mütəşəkkil işlər nəzərdə tutulur.

Qarşıya qoyulmuş məqsədə çatmaq üçün müəllimlərlə şagirdlərin qarşılıqlı


təsirinəpedaqoji proses deyilir.

Pedaqpji prosesdə ayrı-ayrı sahələrin vəhdəti, müəllim və şagird münasibətləri


və əlaqəsi , pedaqoji prosesin inkişafı; ümumi məqsədin , qanunauyğunluqların ,
prinsiplərin , forma və metodların mövcudluğu pedaqoji prosesə xas səciyyəvi
cəhətlərdir.

Pedaqoji prosesin tamlığı onun sahələri qarşısında vahid məqsədin olması və


şəxsiyyətin bütövlüyü ilə təmin olunur.

  • Pedaqoji proses tam və mürəkkəb sistemdir.

  • Pedaqoji proses dinamik sistemdir - pedaqoji proses öz məqsədi ,
    vəzifələri, məzmunu , müəllim və şagirdlərin qarşılıqlı təsir formaları
    sayəsindəəlda olunmuş nəticələri ilə xarakterizə olunur. Pedaqoji prosesin
    öz quruluşu və komponentləri vardır:

  1. Məqsəd komponenti - Pedaqoji fəaliyyətin bütün müxtəlif məqsəd və
    vəzifələrini birləşdirir.

  2. Məzmun komponenti - Həm ümumi məqsədə , həm də konkret vəzifəyə
    qoyulan mənanı əks etdirir.

  3. Fəaliyyət komponenti - Pedaqoq və şagirdlərin qarşılıqlı təsirini , onların
    əməkdaşlığını , prosesin təşkili və idarə olunmasını əks etdirir. Bu
    komponent həm də təşkilati-idarəetmə komponenti də adlanır.

  4. Nəticə komponenti - Prosesin səmərəliliyi və qarşıya qoyulmuş məqsədə
    uyğun əldəolunmuş nailiyyətlərlə xarakterizə olunur




r

-Pedaqoji proses əmək prosesidir - Bu prosesdə həm öyrədənin həm də
öyrənənin əməyi bir-birinə qovuşur. İnsanın formalaşması pedaqoji əməyin
əsasını təşkil edir və pedaqoji prosesdə əməyin məhsulu yaranır.

İstənilən əmək prosesi kimi pedaqoji proses də təşkil olunur , idarə olunur ,


texnologiyasına , məhsuldarlığına , vaxtdan səmərəli istifadə olunmasına görə
xarakterizə olunur. Çünki , pedaqoji proses ona aid proseslərin məcmusudur və
burada öyrədilən sosial təcrübə formalaşan insanın keyfiyyətinə çevrilir.

Tamlıq , ümumilik vahidlik pedaqoji prosesin əsas səciyyəvi
xüsusiyyətləridir.

Pedaqoji prosesin 3 başlıca mərhələsi vardır: hazırlıq , əsas , yekun.

Pedaqoji texnologiya - müəllimin pedaqoji vəzifələri həll etməyə yönəldilmiş
ardıcıl, qarşılıqlı əlaqəli fəaliyyətidir.

Pedaqoji prosesin təşkili texnologiyası pedaqoji prosesin müvəffəqiyyətlə


keçməsinin həlledici şərtlərindən biridir.

Pedaqoji prosesin təşkili 3 texnologiyadan ibarətdir:



  1. məzmunun yaradılması texnologiyası

  2. maddi vasitələr texnologiyası

  3. fəaliyyətin texnologiyası

Pedaqoji ünsiyyətin mərhələləri:

  1. Pedaqoji ünsiyyətin modelləşdirilməsi

  2. Pedaqoji ünsiyyətin bilavasitə təşkili

  3. Pedaqoji ünsiyyətin idarə olunması

  4. Pedaqoji ünsiyyət texnologiyasının həyata keçirilməsinin gedişi və
    nəticələrin təhlili.

Didaktika ( yunanca "öyrədirəm" deməkdir ) pedaqogikanın mühüm bir
sahəsidir. Didaktikanın obyekti təlim və təhsil prosesidir , predmeti isə təlim və
təhsil prosesinin qanunauyğunluqlarını , müəllimin öyrətmə, şagirdin öyrənmə
fəaliyyətinin qarşılıqlı əlaqəsini, səmərəli yollarını, şərtlərini müəyyən etməkdir.

Didaktika nəyi öyrətmək , necə öyrətmək, hansı formada öyrətmək suallarına


cavab verir. Təlim prosesində şagird biliksizlikdən bilikliliyə doğru inkişaf edir.
Təlim prosesinin xarakteri , məzmunu və təşkili formaları cəmiyyətin tələbi ilə ,
elmi-texniki tərəqqinin təsiri ilə müəyyən olunur.

Təlimin funksiyaları - öyrədici, tərbiyəedici və inkişafetdirici.



Təlim prosesinin quruluşu ( ünsürləri)

  1. Təlimin məqsəd və vəzifələri

  2. Təlimin məzmunu

  3. Təlimin vasitə və metodları

  4. Təlimin təşkili formaları

  5. Təlimin nəticələri


2

Təlim prosesinin nəzəri ( metodoloji) əsasını fəlsəfənin idrak nəzəriyyəsi təşkil
edir.

İdrak yolu: canlı müşahidə - mücərrəd təfəkkür - praktika
Təlim yolu: qavrama - anlama - möhkəmlətmə - tətbiqetmə
Təlim prosesinin bütün sturuktur komponentləri bir-birindən ayrılmazdır və
bir-birindən asılıdır. Təlim prosesində informasiyanı qavramaqda psixoloji hazırlıq
önəmli yer tutur.

  • Məlumatı qavramaq üçün psixoloji hazırlıq şagirdin öyrənəcəyi fənnin
    məqsədini dəqiq və aydın təsəvvür etməsindən ibarətdir.

  • Məlumatın qavranılması və onun başa düşülməsi - Qavrama əşyalarını və
    onların xassələrinin qarşılıqlı əlaqəsinin insan şüurunda inikasıdır.
    Məlumdan məchula , sadədən mürəkkəbə

  • Məlumatın ümumiləşdirilməsi və biliklərə çevrilməsi

  • Biliklərin möhkəmləndirilməsi

  • Bilik, bacarıq və vərdişlərin tətbiq edilməsi

  • Şagird işləinin təhlili

Təlim prosesinin bir sistem kimi komponentləri aşağıdakılardır:

  1. Təlim komponenti təlim prosesinin məqsədi , məzmunu , növləri ,
    metodları, vasitələri, qaydaları, formaları və s. ümumiləşdirir.

  2. İdrak komponenti təlim prosesində müəllimin rəhbərliyi altında şagirdlərin
    obyektiv varlığı, təbiətin , cəmiyyətin fakt və hdisələrini öyrənmək aspektini
    müəyyən edir.

  3. Psixoloji komponent daha çox təlim prosesində şagirdlərin daxili , psixi
    fəaliyyətinə aiddir.

  4. Sosioloji komponent təlim prosesinin iştirakçıları arasında münasibətləri
    əhatə edir.

  5. Təşkilati komponent tədris prosesini intellektual əmək aspektindəəks
    etdirir.

  6. Kibernetik komponent tədris prosesində mövcud olan müxtəlif əlaqələr ,
    informasiya axınının dövriyyəsi, idarə olunması öz əksini tapır


3

lim sistemində tariıxilik və müasirik

Təlim sistemi dedikdə müəyyən ölçülərəgörə seçilən bütöv tam bir qurum


başa düşülür.

3 təlim sistemini fərqləndirmək olar:



  1. Herbartın təlim sistemi

  2. C.Dyuinin təlim sistemi

  3. Müasir təlim sistemi

Herbartın ( 1776-1841) təlim sisteminin əsas əlamətləri:

  1. Məktəbin başlıca vəzifəsi şagirdlərin intellektual inkişafının qayğısına
    qalmaqdır.

  2. Tərbiyyənin ən yüksək məqsədi əxlaqlı şəxsiyyət , güclü xarakter
    formalaşdırmaqdan ibarətdir.

Onun fikrincə təlimin məqsədi şagirdlərə hazır biliklər verməkdən ibarətdir
yəni müəllim fəal olmalı, şagirdlər isə sakit oturub qulaq asmalıdırlar.

C.Dyuinin ( 1859-1952 ) didaktik sistemi Herbartın avtoritar pedaqogikasına
qarşı qoyulmuşdur.

C.Dyuiyə görə diqqət şagirdlərin şəxsi fəallığının inkişafına verilməlidir.Onun


fikrincə düzgün təşkil olunmuş təlim problemli təlimdir.Lakin C.Dyui yenilikçi olsa
da onun da təlim nəzəriyyəsində nöqsanlar var idi.

Təlim prosesini ancaq problemli qurmaq və ya ənənəvi üsulla keçirmək uğur


qazana bilmədi.

Maddi və formal təhsil təhsilin xarakterinin formalaşmasına təsir göstərdi.

Maddi təhsil tərəfdarları şagirdlərə məktəbin mümkün qədər çox bilik


verməsini lazım bilirdilər.Yəni, məktəbli ensklopedik biliyə malik olmalıdır.

Didaktik formalizmin tərəfdarları şagirdlərin qabiliyyətlərinin və idrak
maraqlarının inkişafına , diqqətinə , hafizəsinə fikir verirdilər.

Didaktik utilitarizm tərəfdarları şagirdin fərdi və ictimai fəaaliyyətinə üstünlik
verirdilər.( yemək hazırlamaq , paltar tikmək, əl əməyi)

Didaktik problem-kompleks nəzəriyyə fənnin təklikdəyox , kompleks
öyrənilməsini təklif edirdi. Bu o deməkdir ki, şagirdlərin idrak fəaliyyəti üçün elə
problemlər seçmək lazımdır ki, onun həlli müxtəlif sahələrə aid biliklərdən istifadə
etməyi tələb etsin.

Didaktik sturukturalizm nəzəriyyəsinə görə təhsilin məzmunu iri sturukturlar
şəklində təqdim olunmalıdır.Bunun üçün təhsilin məzmunu ağır olduğu üçün
tədris materialının həcmini azaltmaq və məzmunu iri sturukturlar şəklində təqdim
etmək lazım idi.

Herbartın və Dyuinin didaktik sistemləri göstərir ki , bunlar dövrün inkişaf


qanunlarına cavab vermir. Sonrakı dövrlərdə tədqiqatçılar həm ənənəvi həm də
mütərəqqi sistemlərin lazımi yaxşı cəhətlərini qoruyub saxlamış və yeni didaktik
sistem hazırlamışlar.


4

Bu didaktik istiqamətlər içərisində Amerika alimi Ceron Bruner "kəşflər etmək


yolu" ilə öyrətməyi işləyib hazırlamışdır.Yəni şagirdlər öz kəşfləri ilə dünyanı dərk
etməli və yeni bilikləri kəşf etməli idilər.

Müasir didaktikanın prinsipləri pedaqoji fəaliyyətin əsasını təşkil edir və bir


neçə xüsusiyyətə malikdir:

  1. Müasir təhsil və təlim nəzəriyyəsinin metodoloji əsasını materialist
    fəlsəfə təşkil edir.

  2. Müasir təlim sistemində təlim prosesində şagirdlərin şəxsi
    təşəbbüskarlığı , müstəqilliyi və fəallığı fərqləndirici
    xüsusiyyətlərdir. Müasir təlimdə başlıca məqsəd az vaxt , gün və
    vəsait sərf etməklə şagidləri təlimin müəyyən olunmuş səviyyəsinə
    qaldırmaqdır.

  3. Müasir təlimin daha bir xüsusiyyəti təhsilin məzmununa yeni
    yanaşmadır. Tədris planları və proqramlarında dəyişikliklər edilmiş
    və təlimdə müxtəlif modellər işlənib hazırlanmışdır. Bu modellərdə
    Komenski-Herbart klassik modelinin Dyuinin mütərəqqi
    nəzəriyyəsi və təlimin yeni nəzəriyyəsi ilə uzlaşması öz əksini
    tapmışdır.

Təlim modeli çoxüzlü və çoxölçülü bir hadisədir və bir çox əlamətləri vardır:

  1. Dinamiklik ( daim hərəkət, inkişaf )

  2. Məqsədyönlülük ( nəticə üçün səyin göstərilməsi)

  3. Tədqiqatçılıq və problemli xarakter daşımasə( məhsuldar təfəkkür
    inkişaf edir)

  4. Permanentlik ( fasiləsizlik ) tədris işində varislik vardır , təlim prosesi
    fasiləsizdir.

  5. Nəzarətlilik - əldəedilmiş nticələr müəyyən edilir, qiymətləndirilir.

  6. Məhsuldarlıq - məhsulun kəmiyyəti və keyfiyyəti , dəyəri xarakterizə
    olunur.

  7. Prosesin həyata keçirilə bilməsi ( prinsipial şərtlərin meydana gəlməsi):

  1. motivlərin

  2. informasiyanın

  3. vaxtin

  4. imkanların

  1. kmplekslilik (inteqrativlik )

Şagirdlərin idrak fəallığının səviyyələri: informasiyalı ( reproduktiv ) ,

problemli, evristik, tədqiqatçılıq.



  1. ci səviyyə - tanışlıq ( obyekti fərqləndirir)

  2. ci səviyyə - reproduksiya ( obyekti sözlə təsvir edir, nəticələri təhlil edir)

  3. cü səviyyə - biliklər ( şagird informasiyanı tətbiq etməyi və yeni
    informasiya almağı bacarır)

  4. cü səviyyə - transformsiya ( biik , bacarıq və vərdişləri müxtəlif sahələrə
    aid problemlərin həllinə tətbiq etməyi bacarır)


5

hsilin məqsədi və məzmunu

Təhsil pedaqoji prosesin mühüm tərkib hissəsidir.

Ümumi təhsilin məqsədi dövlətin təhsil-tərbiyə sahəsində məqsədindən irəli

gəlir.


Təhsil cəmiyyətin və dövlətin mənəvi , sosial , iqtisadi və mədəni inkişafının
əsasıdır.

Təhsilin məzmunu bir neçəamilləmüəyyən edilir:



  1. cəmiyyətin tələbatı , elm və texnikanın inkişaf səviyyəsi , ictimai
    quruluşun xarakteri ilə

  2. təhsilin məqsəd və vəzifələri ilə

  3. şagirdlərin real təlim imkanları ilə

Təhsil dedikdə tədris müəssislərində verilən , tərbiyə və inkişaf imkanlarına
malik olan bilik , bacarıq və vərdişlərin sistemi başa düşülür.

Təhsilin məzmununun formalaşmasını şərtləndirən sistemlər:



  1. sosial və şəxsi tələbatlar sistemi

  2. sosial və elmi nəaliyyətlər sistemi

  3. pedaqoji imkanlar sistemi

  4. təhsilin humanistləşdirilməsi

Tədris prosesinin məzmunu bir sistem kimi müxtəlif sturukturlarda təqdim
edilir.Sturukturun elementləri biliklər və ya onların elementləridir.

Müasir dövrdə təhsilin məzmununda aşağıdakı sturuktular geniş


yayılmışdır:

  1. Xətti - Bu sturukturda tədris materialının ayrı-ayrı bölmələri bir-
    biri ilə sıx əlaqədəfasiləsiz , ardıcıllıqla məktəb təlimi dövründəbir
    dəfə öyrədilir. Burada ardıcıllığa , tarixiliyə , müvafiqliyə riayət
    olunur.

  2. Konsentrik - əvvəl öyrədilən biliklərə dönmək nəzərdə tutulur. Eyni
    material bir neçə dəfətəkrar olunur və məzmun genişlənir. Təlimin
    ilk pillələrində elementar təsəvvürlər verilir , biliklər və idraki
    imkanlar artır, dərinləşir və genişlənir.

  3. Spiralvari sturukturda şagirdlər əsas problemi daim nəzarətdə
    saxlayır , onunla bağlı biliklərin dairəsini genişləndirir və
    dərinləşdirir. Burada fasilələr yoxdur.

  4. Qarışıq - bu sturuktur xətti, konsentrik və spiralvari sturukturların
    birləşmiş formasıdır.

Təhsilin məzmununun sturukturunu seçərkən təlimin məqsədi şagirdin
oxumaq qabilliyi , öyrənilən biliyin xarakteri və xüsusiyyəti , şagird qruplarının
xüsusiyyətləri nəzərə alınır.

Təhsilin məzmununa aiddir:




  1. 6


    ı

    Tədris planı

  2. Tədris proqramı

  3. Tədris ədəbiyyatı

Dərsliklərin didaktik funksiyaları: motivasiyalaşdırıcı , informasiyavermə ,
nəzarət-korreksiya.

Dövlət təhsil standartı

Standart- norma , nümunə; ölçüdür.

Təhsil standartında 2 komponent var:



  1. invariant ( dəyişilməz ) - təhsilin əsasıdır. Bəzən nəzərdən keçirilir
    və dəyişdirilir.

  2. Variativ ( dəyişən ) - cəmiyyətin tələbatlarından asılı olaraq



sistematik təzələnir və ona yenidən baxılır. .

Pedaqoji aksiologiyanırı əsasları

Dəyərlər haqqında fəlsəfi təlim aksiologiya adlanır.

Pedaqoji dəyərlər pedaqoji fəaliyyəti nizama salan normalardır.

İnsan dəyərdir və XX əsrdə dəyər filosoflar tərəfindən ön plana çəkilmişdir.

Fərd , sosial qrup və ya bütövlükdə cəmiyyət üçün zəruri olan , onların


tələbatlarını, maraq və məqsədlərini ödəməyə qadir olan hər şey dəyərlərdir.


Yüklə 40,35 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin