1. Moliya / Auditorlik faoliyati]



[OKOZ:

1.09.00.00.00 Tadbirkorlik va xo‘jalik faoliyati / 09.04.00.00 Auditorlik faoliyati / 09.04.01.00 Umumiy qoidalar]

[TSZ:

1.Moliya / Auditorlik faoliyati]

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
qarori
MOLIYAVIY NAZORATNI MUSTAHKAMLASh VA XO‘JALIK FAOLIYATIGA MOLIYAVIY NAZORATNING AUDITORLIK ShAKLLARINI JORIY ETISh TO‘G‘RISIDA
LexUZ sharhi
Mazkur qaror O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000-yil 22-sentabrdagi 365-son “Auditorlik faoliyatini takomillashtirish va auditorlik tekshirishlarining ahamiyatini oshirish to‘g‘risida”gi qaroriga muvofiq o‘z kuchini yo‘qotgan.
“Auditorlik faoliyati to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasining Qonuniga muvofiq va mustaqil moliya nazoratining ta’sirchanligini kuchaytirish, korxonalar, birlashmalar, konsernlar, uyushmalar, qo‘shma korxonalar, jamoat tashkilotlari va boshqa tuzilmalarga boshqaruv faoliyati, buxgalterlik hisob-kitobi va moliya sohalarida malakali yordam ko‘rsatish maqsadida Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi:
1. Xo‘jalik hisobidagi korxonalar faoliyati ustidan moliyaviy nazoratning auditorlik shakllari joriy etilsin, bunda nazoratning asosiy prinsipi auditorilik firmalari tomonidan shartnomali to‘lov asosida taftishlar, tekshirishlar va maslahatli xizmatlar ko‘rsatishdan iborat bo‘ladi, deb belgilansin.
[OKOZ:

1.09.00.00.00 Tadbirkorlik va xo‘jalik faoliyati / 09.14.00.00 Qishloq xo‘jaligi / 09.14.04.00 Qishloq joylarida ijtimoiy sohani rivojlantirish]

2. Tarmoqlararo birlashmalar, konsernlar, uyushmalar, aksionerlik jamiyatlari hamda korxonalar, ijara va qo‘shma korxonalar, tijorat banklari hamda yuqori boshqaruv organlari bo‘lmagan jamoat va boshqa tashkilotlarga xizmat ko‘rsatish uchun nazoratning majburiy auditorlik shakllari o‘rnatilsin.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari tegishli hududlardagi tarmoqlararo, aksionerlik, ijara, qo‘shma korxonalar va kooperativlar faoliyati ustidan nazorat qiluvchi xo‘jalik hisobidagi auditorlik firmalarini tashkil etishga ko‘maklashsinlar.
3. Quyidagilar tasdiqlansin:
1-ilovaga muvofiq auditor (auditorlik firmasi) to‘g‘risidagi Vaqtinchalik nizom;
[OKOZ:

1.09.00.00.00 Tadbirkorlik va xo‘jalik faoliyati / 09.01.00.00 Tadbirkorlik to‘g‘risidagi qonunchilik / 09.01.09.02 Tadbirkorlarning boshqa birlashmalari (uyushmalar, assotsiatsiyalar, jamg‘armalar va b.) / 09.01.10.00 Tadbirkorlar birlashmalari (uyushmalar, assotsiatsiyalar va b.)]

2-ilovaga muvofiq O‘zbekiston Respublika auditorlar Palatasi haqidagi Vaqtinchalik nizom.
4. Vazirliklar, idoralar, konsernlar uyushmalar, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari 1993-yil 20-maygacha ilgari o‘zlari chiqargan, mazkur qarorga zid keluvchi normativ aktlarni qayta ko‘rib chiqishni va bekor qilishni ta’minlasinlar.
5. Mazkur qarorning bajarilishini nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasi Bosh vazirining o‘rinbosari B.S. Hamidov zimmasiga yuklatilsin.
O‘zbekiston Respublikasining Bosh vaziri A. MUTALOV
Toshkent sh.,
1993-yil 3-may,
198-son
Vazirlar Mahkamasining
1993-yil 3-maydagi
198-son qaroriga
1-ILOVA
Auditor (auditorlik firmasi) to‘g‘risida
VAQTINChALIK NIZOM
I. Umumiy qoidalar
1. Audit asosan hududiy belgilar bo‘yicha birinchi navbatda yuqori turuvchi vazirliklar, idoralarga yoki boshqa tarmoq boshqaruvi organlariga ega bo‘lmagan tarmoqlararo, qo‘shma, ijara, aksionerlik birlashmalari, konsernlar, uyushmalar, tashkilotlar va korxonalarining faoliyati ustidan moliyaviy nazoratni amalga oshirish uchun joriy etiladi.
2. Auditorlar (auditorlik firmalari) yuridik shaxs bo‘lib, bank muassasalarida o‘z schyotiga va muhriga ega bo‘ladi. Auditorlik firmalarining ustavlari ularni ta’sis etuvchilar tomonidan tasdiqlanadi, Auditorlar O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida davlat ro‘yxatiga olinadi. Raqobatni rivojlantirish maqsadida bir mintaqa hududida bir necha auditorlik firmalarini barpo etishga yo‘l qo‘yiladi.
3. Auditorlar (auditorlik firmalari) o‘z faoliyatida “Auditorlik faoliyati to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasining Qonuniga, O‘zbekiston Respublikasining amaldagi qonun hujjatlariga, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Davlat soliq Bosh boshqarmasining buyruqlari va yo‘riqnomalariga amal qiladi, moliya, soliq va boshqa davlat nazorati organlari bilan yaqindan aloqada ish ko‘radi.
4. Auditorlar (auditorlik firmalari) tuzilgan shartnomalarga muvofiq ko‘rsatilgan xizmatlarga buyurtmachilar tomonidan o‘tkazilgan mablag‘lar hisobiga, to‘la xo‘jalik hisobi va o‘zini-o‘zi mablag‘ bilan ta’minlash prinsiplari asosida ishlaydi.
5. Auditorlar auditorlik firmalarining ish hajmi umuman buyurtmachilarga ko‘rsatiladigan xizmatlarga tuzilgan shartnomalar summasi sifatida belgilanadi. Auditorlar (auditorlik firmalari)ning budjet bilan o‘zaro munosabatlari amaldagi qonun hujjatlari asosida amalga oshiriladi. Xo‘jalik hisobi daromadi soliqlarni chiqarib tashlangandan keyin auditor (auditorlik firmasi) ixtiyorida qoladi va u musodara qilinmaydi.
II. Asosiy vazifalari va funksiyalari
1. Auditor (auditorlik firmasi) faoliyatining maqsadi moliya-xo‘jalik faoliyatini mustaqil ravishda ekspertiza va tahlil qilishdan, buxgalterlik hisob-kitoblari, shuningdek, nazorat-taftish ishlariga qo‘yiladigan talablarga to‘liq, real bo‘lishi, mos kelishini tekshirishdan, korxonalar faoliyatini yaxshilash bo‘yicha takliflar va xulosalar ishlab chiqishdan, korxonalar va tashkilotlarga shartnoma (pulli) asosida moliya, hisob-kitob va nazorat masalalari bo‘yicha maslahatlar berishdan iboratdir.
2. Auditor (auditorlik firmasi)ning faoliyati ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga, jamg‘armalarni ko‘paytirishga, o‘zaro hisob-kitoblarni yaxshilash, moddiy va moliyaviy resurslardan oqilona foydalanish va uning yaxshi saqlanishiga, respublika xalq xo‘jaligining tegishli tarmoqlarida korxonalar va tashkilotlarni moliyaviy jihatdan sog‘lomlashtirishga ko‘maklashishi kerak.
III. Auditorlik tekshiruvini o‘tkazish
1. Auditorlik tekshiruvi auditor (auditorlik firmasi) va xo‘jalik yurituvchi subyekt o‘rtasida shartnoma asosida olib boriladi, unda tekshiruv o‘tkazish predmeti, muddatlari va o‘rni, to‘lanadigan haq miqdori va tartibi, tomonlarning mas’uliyati nazarda tutiladi.
2. Shartnomalarda ham kompleks, ham turli xil tematik taftishlar va tekshirishlar, tahlillar, tadqiqotlar, balans va moliyaviy ahvolning aniqligi haqida mustaqil xulosalar tayyorlash nazarda tutilishi mumkin.
3. Auditorlar (auditorlik firmalari) va ularning xizmatlariga buyurtmachilar o‘rtasida auditorlik xizmati to‘g‘risida uzoq muddatli shartnomalar imzolanishi mumkin. Bunday hollarda auditor (auditorlik firmasi) o‘z zimmasiga xizmat ko‘rsatiladigan korxonaning hisobot davridagi xo‘jalik operatsiyalarining sun’iyligi va iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqligi, uning to‘lov qobiliyati va balans ma’lumotlarining haqqoniyligi haqida xulosa ishlab chiqish majburiyatini oladi.
4. Shartnomada nazarda tutilgan majburiyatlar bajarilmagan taqdirda auditor (auditorlik firmasi) va ularning xizmatlariga buyurtmachi moddiy javobgar bo‘ladilar. Bunda ishlar sifatsiz bajarilgan va o‘z vaqtida bajarilmagan hollarda auditor (auditorlik firmasi) olgan mablag‘larini buyurtmachiga qaytaradi va shartnomada nazarda tutilgan miqdorda jarima sanksiyalarini to‘laydi.
5. Xizmatlarga bevosita buyurtmachilar bilan tuzilgan shartnomalarni bajarish bilan bir qatorda auditorlar (auditorlik firmalari) davlat huquqni muhofaza qilish va tarmoq boshqaruv organlarining buyurtmalari bo‘yicha taftish va tekshiruvlar o‘tkazadilar. Bunday hollarda xarajatlarni to‘lash haqidagi masalalar auditorlik firmalari xizmatlariga davlat buyurtmachilari tomonidan hal etiladi.
IV. Auditorlik faoliyatini litsenziyalash
1. Auditor (auditorlik firmalarida) bo‘lib ishlash huquqi buxgalteriya hisob-kitobi va moliya nazorati sohasida kamida besh yillik amaliy ish tajribasiga ega bo‘lgan, auditorlik faoliyati bilan shug‘ullanishga huquq beradigan litsenziyaga ega bo‘lgan oliy ma’lumotli mutaxassislarga beriladi.
2. Auditorlik faoliyati bilan shug‘ullanish huquqini beruvchi litsenziyasi bo‘lmagan shaxslarga auditorlik faoliyati bilan shug‘ullanishga yo‘l qo‘yilmaydi.
V. Auditorlar (auditorlik firmalari)ning huquqlari va burchlari
Auditorlar (auditorlik firmalari)ning huquqlari va burchlari “Auditorlik faoliyati to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasining Qonuni bilan tartibga solinadi.
VI. Auditorlik firmasiga rahbarlik
Auditorlik firmasiga ta’sis etuvchilar tomonidan tanlov asosida tayinlanadigan rahbar boshchilik qiladi.
Auditorlik firmasining rahbari:
barcha ishlarni rejalashtiradi va tashkil etadi, firma ishining natijalari uchun shaxsan javob beradi;
firma nomidan ish ko‘radi, barcha davlat, kooperativ va jamoat tashkilotlarida, muassasalarda hamda korxonalarda uning manfaatlarini ifodalaydi. Amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq mulkka va moliya mablag‘lariga egalik qiladi, bank muassasalarida hisob-kitob schyotlarini va boshqa schyotlarni ochadi;
o‘z huquqlari doirasida firmaning barcha xodimlari uchun bajarish majburiy bo‘lgan buyruqlar chiqaradi, mehnat qonunlariga muvofiq xodimlarni ishga qabul qiladi, ishdan bo‘shatadi va ularga tegishli jazolar beradi;
buyurtmachilar bilan tuzilgan shartnomalardan kelib chiquvchi majburiyatlarning bajarilishini tashkil etadi, xodimlarning yuksak unum bilan ishlashlari uchun sharoit yaratadi, mehnat intizomiga rioya etilishini ta’minlaydi;
rejaning va shartnoma majburiyatlarining qanday bajarilayotganligi va moliya-xo‘jalik faoliyatining natijalari haqida ta’sis etuvchilar oldida hisobot beradi.
VII. Auditorning mas’uliyati
Auditor (auditorlik firmasi) auditorlik tekshiruvlarni o‘tkazishda “Auditorlik faoliyati to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasining Qonuni va O‘zbekiston Respublikasining boshqa qonunchilik aktlari qoidalarini buzganlik uchun O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlariga muvofiq javobgar bo‘ladi.
VIII. Buxgalterlik hisob-kitobi va nazorat
1. Auditor firmasi buxgalteriya hisob-kitobini olib boradi hamda O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligiga va boshqa organlarga belgilangan tartibda statistika va buxgalteriya hisobotini topshiradi.
2. Auditorlik firmasining moliya-xo‘jalik faoliyati uni ta’sis etuvchilar tomonidan taftish qilinadi.
3. Auditorlik firmasining qayta tuzish va tugatish qonun bilan belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
Vazirlar Mahkamasining
1993-yil 3-maydagi
198-son qaroriga
2-ILOVA
Auditorlar Palatasi haqida
VAQTINChALIK NIZOM
I. Umumiy qoidalar
1. Auditorlar Palatasi (bundan keyin matinda Palata deb ataladi) moliya, iqtisodiyot va xo‘jalik yuritish sohasidagi yetakchi mutaxassislar tomonidan ixtiyoriylik asosida tuzilgan O‘zbekiston Respublikasi hududida auditorlik faoliyatini rivojlantirish, takomillashtirish, unifikatsiyalashga ko‘maklashish uchun da’vat etilgan auditorlarning mustaqil jamoat tashkiloti hisoblanadi.
2. Palata yuridik shaxs bo‘lib, bank muassasalarida o‘z schyotiga va muhriga ega bo‘ladi, Palataning Ustavi ta’sis etuvchilar tomonidan tasdiqlanadi. Palata O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligida Davlat ro‘yxatiga olinadi.
3. Palata o‘z faoliyatida “Auditorlik faoliyati to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasining Qonuniga, O‘zbekiston Respublikasining amaldagi qonun hujjatlariga va mazkur Nizomga amal qiladi.
4. Palata auditorlik firmalari va auditorlarning bir-birlarini tushunib ish olib borishlarini, hamkorlik qilishlarini va o‘zaro aloqada ish ko‘rishlarni ta’minlaydi.
5. Palata o‘z a’zolarining huquqlari va manfaatlarini himoya qilishga, ularning faoliyatini muvofiqlashtirishga, kasb tayyorgarligi darajasini oshirishga ko‘maklashadi.
II. Palataning asosiy vazifalari va funksiyalari
1. O‘zbekiston Respublikasi hududida yagona uslubiyat asosida auditni rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlarini ishlab chiqishga ko‘maklashish.
2. Auditorlik faoliyatini muvofiqlashtirish, auditorlarning kasb faoliyati masalalari bo‘yicha doimiy qo‘mitalar, vaqtinchalik komissiyalar va ishchi guruhlarini tuzish.
3. Auditorlik xizmatlari bozorini tadqiq qilishni amalga oshirish, bu xizmatlarga bo‘lgan talablarni qondirishga ko‘maklashish.
4. Auditorlik faoliyatining ilg‘or tajribasini o‘rganish, umumlashtirish va keng yoyish, axborot va o‘quv-uslubiy materiallarni chiqarish, konferensiyalar va seminarlar o‘tkazish.
5. Burchlarni bajarish masalalari yuzasidan auditorlik firmalari va auditorlarga maslahatlar berish.
6. Ham jismoniy auditorlar, ham auditorlik firmalarining kasb tavakkalchiligini sug‘urta qilish.
7. Auditni rivojlantirish masalalari bo‘yicha takliflar va tavsiyalar tayyorlash va bu yo‘nalishda qonunchilik tashabbusini ko‘rsatish.
8. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va boshqa manfaatdor tashkilotlar bilan birgalikda auditor litsenziyasini olish huquqiga ega bo‘lish uchun malakali imtihonlar dasturini va tartibini ishlab chiqadi va tasdiqlaydi.
9. Boshqa davlat organlari, auditorlar va buxgalterlarning vatanimizdagi va chet ellardagi tashkilotlari bilan hamkorlik va o‘zaro aloqalarni amalga oshirish.
10. Auditorlarning kasb etikasi Kodeksini tasdiqlash hamda ularning faoliyati yuzasidan da’volarni ko‘rib chiqish, buzilishlarga yo‘l qo‘ygan auditorlarni intizomiy javobgarlikka tortish haqida Palata zarur hollarda auditorlik firmasiga takliflar kiritadi.
11. Xalqaro andazalar asosida auditorlik xulosasi shakllarini va audit o‘tkazish andazalarini ishlab chiqadi.
III. Auditorlar Palatasining a’zolari
1. Belgilangan tartibi auditorlik faoliyati kasbi bilan shug‘ullanish huquqiga litsenziya olgan auditorlar Palataning yakka tartibdagi a’zolari bo‘lishlari mumkin.
2. Palata a’zoligiga qabul qilish Palataga kiruvchining yozma arizasiga binoan amalga oshiriladi va Palata hay’ati tomonidan tasdiqlanadi.
3. Palata a’zolari kirish va a’zolik badallarini to‘laydilar. Kirish va a’zolik badallarining miqdori, to‘lash tartibi va muddatlari Palata hay’ati tomonidan belgilanadi.
IV. Palata a’zolarining burchlari
1. O‘zbekiston Respublikasining auditorlar Palatasi haqidagi Nizomga rioya qilish.
2. Palata oldida turgan vazifalarni bajarishga faol yordam berish.
3. Buxgalteriya va auditorlik faoliyati masalalari bo‘yicha Palataning uslubiy tavsiyalarini keng yoyish va qo‘llanishga ko‘maklashish.
V. Palata a’zolarining huquqlari
1. Doimiy qo‘mitalar, komissiyalar va ishchi guruhlari ishida qatnashish.
2. Auditorlar Palatasi faoliyatini yaxshilash masalalari yuzasidan takliflar kiritish.
3. Palataning huquq doirasiga kiradigan masalalarni hal etishda zarur yordam olish.
4. Palata xizmatlaridan birinchi navbatda foydalanish.
5. Palataning rejalari va tadbirlari haqida axborot olish.
6. Berilgan arizaga asosan Palata tarkibidan chiqish.
VI. Palataning rahbar organlari
1. Palata faoliyatini ta’sis etuvchilar yig‘ilishida har yili saylanadigan hay’at boshqaradi.
2. Hay’at raisi Palataning butun ishlarini rejalashtiradi va uyushtiradi, Palata nomidan harakat qiladi, barcha davlat, kooperativ va jamoat tashkilotlarida, muassasalarda hamda korxonalarda uning manfaatlarini ifodalaydi. Amaldagi qonunchilikka muvofiq mulk va moliyaviy mablag‘larga egalik qiladi, bank muassasalarida hisob-kitob va boshqa schyotlar ochadi. O‘z huquqlari doirasida buyruqlar chiqaradi va mehnat qonunchiligiga muvofiq xodimlarni ishga qabul qiladi, ishdan bo‘shatadi, rag‘batlantiradi hamda ularni jazolaydi.
3. Rais o‘z faoliyati haqida, hay’atning ishi haqida va Palata faoliyatining yakunlari to‘g‘risida ta’sis etuvchilarniig umumiy yig‘ilishi oldida hisob beradi.
4. Palataning ishini ta’sis etuvchilarning umumiy yig‘ilishida saylanadigan taftish Komissiyasi taftish qiladi, uning natijalari esa hay’at raisining o‘z ishi haqidagi hisoboti bilan bir vaqtda umumiy majlisda e’lon qilinadi.
VIII. Pul mablag‘lari va xarajatlar smetasi
1. Auditorlar Palatasini saqlash kirish va a’zolik badallari tushumlari hisobiga amalga oshiriladi.
2. Palataning xarajatlar smetasi, shtat jadvali, xodimlar soni va mansab okladlari hay’at tomonidan tasdiqlanadi.