1 p sixi s ağlamliq s iyas ə ti
Yüklə 93,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
1
P SIXI S AĞLAMLIQ S IYAS
Ə TI
Elturan N. Ismayilov, MD Qısa xülasə Neft sektoru sayəsində Azərbaycan Respublikasında iqtisadi artım olmasına baxmayaraq, ölkə hələ də keçid mərhələsindədir. Bundan baĢqa, Azərbaycan qonĢu dövlət Ermənistanla “nə hərb, nə də sülh” Ģəraitində yaĢayır.
Ölkənin bu mürəkkəb vəziyyətini nəzərə alan beynəlxalq ictimaiyyət Azərbaycan cəmiyyətinin sabitləĢdirilməsi və demokratikləĢməsini dəstəkləmək üçün səylərini birləĢdirdi. Sovet Ġttifaqının çökməsindən sonra müxtəlif ölkələrin hökumətləri, eləcə də beynəlxalq QHT-lər burada bir sıra layihələr həyata keçirməyə baĢladılar. Lakin son 4-5 ildə onların əksəriyyəti üçün psixi sağlamlıq prioritet sahə olmamıĢdır.
Bununla belə, 2007-ci ildə Dünya Səhiyyə TəĢkilatı Azərbaycan Respublikasının psixi sağlamlıq sistemi haqqında məlumat toplamaq üçün bir araĢdırmaya baĢladı. Bunun üçün Dünya Səhiyyə TəĢkilatı Psixi Sağlamlıq Sistemlərinin Qiymətləndirilməsi vasitəsindən (WHOAIMS) istifadə edildi.
Bu hesabata görə hazırda Azərbaycanda psixi sağlamlıqla bağlı heç bir siyasət aparılmır. Eləcə də, psixi sağlamlıq strateji planı, o cümlədən fövqəladə hallar və fəlakət zamanı hazırlıq üçün də heç bir plan yoxdur.
Sosial sığortanın inkiĢaf durumuna uyğun olaraq, psixi sağlamlıqla bağlı tibbi xidmətlər bu sığorta tərəfindən tam əhatə olunmur. Ölkədə insan hüquqlarına baxan belə bir qurum olsa da, bu qurum müntəzəm surətdə psixi xəstəliyi olan insanların hüquqlarının qorunması ilə bağlı məsələlərə diqqət yetirmir.
2
Ölkədə psixi sağlamlıqla məĢğul olan heç bir dövlət qurumu yoxdur. 11 ambulator psixi sağlamlıq müəssisəsi ümumi əhalinin hər 100.000 nəfərindən 1092 istifadəçiyə xidmət göstərir. Gündüz stasionar müəssisələrinin təchizatı lazımı səviyyədə deyil. Burada ümumi əhalinin hər 100.000 nəfərindən 24.9-na xidmət göstərilir. Ölkə üzrə icma əsaslı(yerli) xəstəxanalarda 2 psixiatriya Ģöbəsi var ki, orada da əhalinin hər 100.000 nəfərinə 0.71 çarpayı düĢür. Bu icma əsaslı(yerli) xəstəxanaların psixiatriya Ģöbələrindəki çarpayılardan hec biri uĢaq və yeniyetmələr üçün nəzərdə tutulmayib .
Ölkədəki 9 Ruhi xəstəxanada əhalinin hər 100.000 nəfərinə cəmi 48.9 çarpayı nəzərdə tutulub. Ruhi xəstəxanalara qəbul edilən xəstələr əsasən Ģizofreniya, Ģizofreniform və xəyalgörmə (delusional) pozğunluqlar diaqnozu ilə daxil olur (36%). Bir sıra stasionar psixiatriya müəssisələrində insan hüquqlarının pozulmasına yol verilir. Yerli mədəniyyətin özəlliyidir ki, qadınlar psixi sağlamlıq müəssisələrinə kiĢilərdən daha az üz tuturlar. Qərb cəmiyyətləri ilə müqayisədə Azərbaycanda qadınlar bu dəstəyi daha çox ailə çərçivəsində alırlar. Bu psixi sağlamlıq müəssisələrində heç bir istifadəçi psixososial yardım almır. Bu psixi sağlamlıq müəssisələrinin hamısı(100%) hər müalicə dərəcəsində ən azı bir psixotrop dərmanı ödəniĢsiz təmin edir.
Ġlkin tibbi xidmət müəssisələrinin heyətinə psixi sağlamlıqla bağlı heç bir təlim (treyninq) keçilmir və onların psixi sağlamlıq xidmətləri ilə qarĢılıqlı əlaqəsi zəifdir. Ölkədə hər 100.000 əhaliyə düĢən psixi sağlamlıq iĢçilərinin sayı 22 nəfərdir. Dövlət sağlamlıq müəssisələrinin sosial təminat iĢçiləri və klinika psixoloqları üçün bu rəqəm daha azdır. Psixi sağlamlıq sahəsində çalıĢan əmək terapiyası mütəxəssisi yoxdur. Psixiatrların əksəriyyəti dövlət tibb müəssisələrində çalıĢır. Bu kadrların paylanması qeyri-mütənasibdir: ruhi dispanserlər və paytaxtdakı müəssisələrə daha çox kadr düĢür. Psixi sağlamlıq (PS) sahəsində istehlakçı və ailə birlikləri yoxdur
Psixi sağlamlığa dair nəĢrlərə və ictimaiyyəti məlumatlandırma kampaniyalarına nəzarət edəcək hər hansı bir əlaqələndirici qurum yoxdur. ĠĢ yeri və mənzil təminatı, eləcə də iĢ yerində və mənzil təminatında diskriminasiya ilə mübarizə qanunvericilikdə nəzərdə tutulsa da, əslində həyata keçirilmir. Psixi sağlamlıq xidmətləri ilə ĠĠV/QĠÇS, reproduktiv sağlamlıq, narkotik vasitələrdən sui- istifadə, hərbi xidmət iĢləri və cinayətkarlıqla mübarizəyə məsul idarələr/qurumlar arasında formal əlaqə var.
3
Məlumatların toplanması və tutuĢdurulması səviyyələri müxtəlifdir. Müəssisələrdə bu məlumatlar əsasında daxili hesabatlar hazırlanır, lakin hökumət bu məlumatlara və ya daxili hesabatlara əsaslanan heç bir rəsmi hesabat dərc etməyib və yaymayıb. Ölkədə aparılan məhdud sayda araĢdırmaların hədəfi isə psixi pozğunluqların qeyri-epidemioloji üsulla kliniki və sorğular əsasında qiymətləndirilməsi, xidmətlərin araĢdırılması, psixososial/psixoterapevtik və farmokoloji müdaxilələr olmuĢdur.
Dünya Səhiyyə TəĢkilatının yuxarıda adı çəkilən hesabatının nəticəsi kimi psixi sağlamlıq, nevrologiya, təhsil və sosial xidmət mütəxəssisləri Azərbaycan üçün Psixi sağlamlıq siyasəti sənədinin hazırlanmasına baĢladılar. Bu iĢ Dünya Səhiyyə TəĢkilatı və Səhiyyə Nazirliyi tərəfindən əlaqələndirilirdi. 2007-ci il dekabrın 19-da sənədin layihəsi xüsusi konfransda təqdim olundu. Lakin bu siyasət sənədinin təsdiq olunması hələ də gecikir.
4
Bu hesabat Azərbaycan Respublikasında psixi sağlamlığın qorunmasının indiki durumu barədə qısa məlumat verir və həyata keçiriləcək psixi sağlamlıq siyasətini təsvir edir.
Bu məsələləri ümumi bir kontekstdə təqdim etmək üçün hesabat müxtəlif ölkələrin psixi sağlamlıq siyasəti ilə Azərbaycan Respublikasındakı siyasətin ümumi müqayisəsindən baĢlayır.
Növbəti bölmə Dəyərləri, Prinsipləri və Məqsədləri təsvir edir Yekun bölmədə isə Psixi Sağlamlıq Siyasəti Layihəsindən yaranan nəticələr və tövsiyələr əks olunur. Tövsiyələr Psixi Sağlamlıq Ġslahatının 9 prinsipi formasında təqdim edilir. DÜNYA SƏHĠYYƏ TƏġKĠLATININ (WHO) PSĠXĠ SAĞLAMLIQ ÜZRƏ ƏSAS SĠYASƏT ĠSTĠQAMƏTLƏRĠ VƏ BƏZĠ ÖLKƏLƏRDƏ BU SĠYASƏTĠN MƏQSƏDLƏRĠ Beynəlxalq təcrübə və dünya mütəxəssislərinin birgə iĢi sayəsində Dünya Səhiyyə TəĢkilatı Psixi sağlamlıq siyasətinin əsas məqsədlərini müəyyənləĢdirmiĢdir. Siyasətin inkiĢafı, strateji planlar və xidmətlərin təĢkili üçün Dünya Səhiyyə TəĢkilatının üç ən mühüm tövsiyəsi bunlardır:
Psixi sağlamlığın deinstitutalizasiya(pasientlərə xəstəxanadan kənar, icma mühitində qayğı göstərilməsi) edilməsi,
Psixi sağlamlığın ümumi səhiyyə xidmətinə inteqrasiya edilməsi
Psixi sağlamlıq üçün icma xidmətlərinin inkiĢaf etdirilməsi.
Bununla belə, hər bir ölkənin siyasəti onun öz səhiyyə və sosial strukturuna, tarix, əhali və sülh məsələlərinə, o cümlədən iqtisadi satusuna əsaslanmalıdır. Məsələn, Avstraliyada Psixi Sağlamlığa dair Milli Strategiya (siyasət) ölkədə Psixi sağlamlıq proqramları və fəaliyyətlərini istiqamətləndirən Avstraliya ittifaqı
və bütün Ģtatlar, o cümlədən ərazi hökumətləri arasında bir müqavilədir. Bu strategiyanın məqsədləri aĢağıdakılardır:
Avstraliya icmasının Psixi Sağlamlığını təĢviq etmək
Mümkün qədər psixi sağlamlıq problemlərinin və psixi pozğunluqların inkiĢafının qarĢısının alınması 5
Psixi pozğunluqların fərdlərə, ailələrə və icmaya təsirlərini azaltmaq
Psixi pozğunluq diaqnozu qoyulmuĢ insanların hüquqlarının təmin edilməsi.
Psixi sağlamlıq siyasətinin istiqaməti icmalarda ümumi səhiyyə sisteminə inteqrasiya olunmuĢ psixi sağlamlıq xidmətlərini yaxĢılaĢdırmaq idi. Böyük Britaniya hökuməti hazırda psixi sağlamlıq siyasətini yenidən nəzərdən keçirir.
ABġ-ın Səhiyyə xidməti sisteminin rəhbərinin hesabatına görə, ABġ Milli Psixi Sağlamlıq Strategiyasının əsas məqsədləri bunlardır:
Elmi əsasların qurulmasını davam etdirmək
Stiqmanın(pasientlərə “ruhi xəstə” damğası vurmaq) aradan qaldırılması
Effektiv müalicə barədə ictimaiyyətin məlumatlanmasını yaxşılaşdırmaq
Psixi sağlamlıq xidmətləri və təminatçılarının mövcudluğuna əmin olmaq
Müalicənin ən qabaqcıl üsullarla aparıldığına əmin olmaq
Yaş, cins, irq və mədəniyyətə uyğun müalicə
Müalicədən istifadəni asanlaşdırmaq
Müalicə üçün maliyyə əngəllərini azaltmaq.
Tarixən Serbiyanın Azərbaycanla çox bənzərlikləri olub: türk mədəniyyəti ilə əlaqə, keçmiĢ sosialist ölkəsi olması, SSRĠ-nin iflasından sonra daxili və xarici münaqiĢə və sair. 2007-ci ildə Serbiya PSĠXĠ SAĞLAMLIĞIN QORUNMASI ĠNKĠġAF STRATEGĠYASINI qəbul etdi.
o
o
əlveriĢliliyini və hamıya bərabər yanaĢma səviyyəsini artırmaq o
Ġcma psixi sağlamlıq xidmətini və icmanın iĢtirakını geniĢləndirmək o
Psixi sağlamlığın ümumi səhiyyə xidmətlərinə inteqrasiya edilməsi o
Əlaqədar qurumların və resursların iĢtirakını dəstəkləmək o
Ġnsan hüquqlarının müdafiəsi və həssas qruplara qayğı göstərmək 6
o Destiqmatizasiya (“ruhi xəstə” damğası vurulmasının qarşısını almaq ). Hər bir siyasətə adətən 10-15 ildən bir yenidən baxılmalıdır. Təqdim olunmuĢ Azərbaycanın Psixi Sağlamlıq Siyasətinin də Serbiya siyasətinin məqsədləri ilə çox bənzərlikləri var:
Psixi sağlamlığın təĢviqi və ciddi psixi pozğunluqlar üçün risklərin azaldılması
Ġstifadə üçün əlveriĢli, keyfiyyətli və hərtərəfli, ilkin tibbi yardım sisteminə inteqrasiya olunmuĢ Psixi sağlamlıq xidmətləri Ģəbəkəsinin yaradılması
Özəl Psixi sağlamlıq xidmətlərinin stimullaĢdırılması və akkreditasiyası
Ġnsan haqlarının qorunması və destiqmatizasiya
Xidmət göstərən Ģəxslərin dəstək və qayğı ilə əhatə olunması
Həssas qruplara qayğı göstərilməsi.
DƏYƏRLƏR, PRĠNSĠPLƏR VƏ MƏQSƏDLƏR D ƏYƏRLƏR VƏ P RINSIPLƏR : Psixi sağlamlığın qorunması o
Psixi sağlamlıq xidmətləri müasir, bio-psixo-sosial yanaĢmanı əks etdirən hərtərəfli müalicə təmin etməlidir. Bu xidmət xəstənin yaĢayıĢ yerində (icmada), mümkün qədər ailəsinə yaxında olmalıdır. o
Psixi sağlamlıq xidməti ilkin tibb xidmətinə daxil edilməlidir. Ümuni müalicə həkimləri bilik və resurslarla bağlı yetərli dəstək almalıdır ki, onlar psixi sağlamlıq problemləri olan insanların ehtiyaclarına cavab verməyi bacarsınlar. o
Psixi pozğunluğu olan Ģəxslərin müalicəsinin bütün səviyyələrində psixotrop dərmanlar mövcud olmalıdır. Psixi sağlamlığın təĢviqi və ciddi psixi pozğunluqlar üçün risklərin azaldılması o
Psixi sağlamlığın təĢviqi xüsusi olaraq müsbət psixi sağlamlığın möhkəmləndirilməsinə yönəlmiĢ bütün fəaliyyətləri əks etdirir. Ottava Deklarasiyasına görə, psixi sağlamlığın təĢviqi strategiyaları münbit mühit yaratmaqla, fərdləri və icmaları gücləndirməklə fərdlərin öz həyatlarına nəzarəti artırmasına, onların fərdi bacarıqlarının və müqavimət qabiliyyətlərinin inkiĢaf etdirilməsinə xidmət göstərir.
7
o
Psixi sağlamlığın müdafiəsi və təĢviqi tam əhatəli olmalıdır. Bu, psixi pozğunluqlar haqqında mistik təsəvvürlərin aradan qaldırılması ilə müĢayiət olunmalıdır (pozitiv yanaĢma gücləndirilməli, psixi pozğunluqların qarĢısının alınması və müalicəsinin mümkünlüyünə geniĢ yayılmıĢ skeptik yanaĢmanın azalması). Əhali və risk altında olan Ģəxslər arasından sağlam qüvvələrə sərmayə qoyulmaqla, əsas diqqət xəstəliyə yox, sağlamlığa yönəldilməlidir. o
o
Psixi sağlamlığın təĢviqi psixi sağlamlığı gücləndirən və qoruyan faktorları təbliğ etməklə, sosial rifahı qoruma, dəstəkləmə və dayanıqlı etməkdən ibarət olmalıdır. Eyni zamanda, mədəniyyətə, bərabərliyə, sosial ədalət və Ģəxsi ləyaqətə hörmət nümayiĢ etdirilməli, sosial və iqtisadi faktorlara diqqət yetirilməli və insan hüquqlarnın müdafiəsi ilə bağlı addımlar atılmalıdır. o
Psixi sağlamlıqdakı pozğunluqlara bir çox hallarda diqqət verilmir. Bunun səbəbini qismən stiqmada, qismən də əhalinin sağlamlığa olan ümumi münasibətində axtarmaq lazımdır. Ġnsanlar psixi pozğunluqlar və xəstəliklər, həmçinin onların fəsadları barədə məlumatlandırılmalıdırlar.
Ġstifadə üçün əlveriĢli, keyfiyyətli və hərtərəfli, ilkin tibbi yardım sisteminə inteqrasiya olunmuĢ Psixi sağlamlıq xidmətləri Ģəbəkəsinin yaradılması
Psixi sağlamlıq xidmətləri istifadə üçün tam əlveriĢli olmalı və əhalinin ehtiyaclarına uyğun olaraq bütün coğrafi əraziləri əhatə etmək istiqamətində planlaĢdırılmalıdır. Bunun ən yaxĢı yolu müalicənin ərazi prinsipinə uyğun təĢkilidir. Ölkə ərazisində bu tədricən inkiĢaf etdirilməlidir.
Ġlkin tibbi yardım xidmətlərinə inteqrasiya həm psixoterapevtik və psixiatrik halların erkən müəyyən olunmasına, həm də stiqmanın azalmasına imkan verər.
Bununla, onlar əksər hallarda keyfiyyətli ilkin və xüsusi tibbi xidmətlərdən məhrum olurlar. Stiqma isə hətta sağlamlıq müəssisələrinin iĢçilərinə də təsir edir.
təhsili və sosial statusundan asılı olmayaraq ehtiyac duyan hər bir Ģəxsə açıq olmalıdır.
Müxtəlif psixi sağlamlıq qurumları arasında əlaqə və məlumat mübadiləsi yaxĢılaĢdırılmalı, sistematik prosedurlar vasitəsilə təmin edilməlidir.
prosedurlarını hazırlamalıdır. 8
Psixi sağlamlıq xidmətləri qeydiyyat, monitorinq və qiymətləndirmə üçün hazırlanmıĢ informasiya sisteminin tətbiqi ilə istifadəçilərin məlumatlarının sistematik olaraq toplanması və təhlili üzərində iĢləməlidirlər.
Psixi sağlamlıq mütəxəssisləri üçün davamlı təhsil (təkmilləĢmə) təmin edilməlidir. Onlar öz peĢələrindəki son nailiyyətləri iĢlərində tətbiq etmək üçün bu haqda məlumatlı olmalıdırlar. PeĢə lisenziyasının uzadılması üçün davamlı təhsil (təkmilləĢmə) tələbi qoyulmalıdır.
Stiqmanın azaldılmasına kömək etmək üçün klinika/mütəxəssis seçiminin mümkünlüyü əsasında özəl təcrübələr inkiĢaf etdirilməlidir.
olmalıdırlar.
o
qorunmalıdır. o
Psixi problemləri olan insanların hüquqlarını və ehtiyaclarını təmin etmək üçün, psixi sağlamlıq xidmətləri qurumlarının daxili bir monitorinq sistemi olmalıdır. o
Bütün bu cür müəssisələrin etika komissiyası olmalı, müalicə və araĢdırma zamanı etika kodeksi tətbiq olunmalıdır. Destiqmatizasiya (“ruhi xəstə” damğası vurulmasının qarşısını almaq) Psixi pozğunluqların müalicəsi və qarĢının alınması prosesinin bütün iĢtirakçıları, eləcə də psixi sağlamlığın təbliğı ilə məĢğul olanlar, xidmət göstərilənlər və onların ailələri, eləcə də ümumi əhali sistematik olaraq psixi sağlamlığa dair mühüm məsələlər haqqında maarifləndirilməlidirlər. Mövcud önyarğı və stiqmalar (damğalama, təcridetmə, diskriminasiya) psixi sağlamlıq mütəxəssislərinin təĢkil etdiyi və əlaqədar təĢkilatlarla (məktəblər, KĠV, assosiasiyalar) əməkdalıqda həyata keçirdiyi stiqma əleyhinə kampaniyalar vasitəsilə azaldılmalıdır.
9
o Xəstəyə qulluq edənlərə (həm mütəxəssilər, həm də ailə üzvləri) nəzarət olmalı və onlarla məsləhətləĢmə görüĢləri keçirilməlidir. o
Ailə birlikləri təĢkil olunmalı, onlar hökumətdən və donor təĢkilatlarından hüquqi, maliyyə və məlumat dəstəyi almalıdır. ƏməkdaĢlıq o
Psixi sağlamlıq üçün əməkdaĢlıq fəaliyyəti həvəsləndirilməlidir. Təhsil, hüquq, sosial təminat sistemləri və qeyri-hökumət təĢkilatları ilə əməkdaĢlıq bütün səviyyələrdə təĢviq olunmalıdır.
o
Xidmətlərin planlaĢdırılması və təĢkili prosesində həssas qruplara (uĢaqlar, tənha analar, yaĢlılar, qaçqın və daxili məcburi köçkünlər) üstünlük verilməlidir. o
daxili məcburi köçkünlərin müəyyən edilməsi, onlara qayğı və müalicə prosedurları psixi sağlamlıq xidmətləri çərçivəsində iĢlənib hazırlanmalıdır.
ƏQSƏDLƏR : Sağlamlığın yaxĢılaĢdırılması
Psixi pozğunluqların qarĢısının alınması və onların müalicəsi, eləcə də psixi sağlamlığın təĢviqi əhalinin ümumi sağlamlıq vəziyyətinin yaxĢılaĢdırılmasında ən vacib addımlardan olmalıdır. Psixiatrlar psixi sağlamlığa çoxsahəli yanaĢma yolu ilə, fəal Ģəkildə ilkin önləyici tədbirlərə (universal, seçim əsaslı və müəyyən edilmiĢ), eləcə də psixi sağlamlığın təĢviqinə cəlb edilməlidirlər. Onlar ümumi tibbi xidmətlər üçün də hazır olmalı və psixi sağlamlıq problemlərinin həll edilməsində o xidmət sahəsinə bilavasitə yardım göstərməlidirlər. Psixiatrlar uĢaq inkiĢafı və klinika psixoloqları, gerontologlar, terapevtlər və tibb bacıları kimi peĢəkarlarla, o cümlədən psixi sağlamlıq məslələrinə dolayı yolla aidiyyatı olan ekspert və təĢkilatlarla əməkdaĢlıq etməlidirlər (məsələn, universitetlər, məktəblər, hökumət, polis, müəllimlər, din xadimləri, inzibati orqanlar, jurnalistlər və cəmiyyətin digər nümayəndələri).
fərdi və sosial nəticələrinə, xüsusən, uĢaq və gənclər, qadınlar və yaĢlılar, qaçqın və məcburi 10
köçkünlər kimi həssas qrupların əhatə olunduğu cəmiyyətin zərbə alma təhlükəsinə effektiv təsir göstərməlidir.
Üç pilləli önləyici tədbirlər bunları əhatə etməlidir: a) icmada psixi sağlamlığa qayğı ilə bağlı reabilitasiya proqramları vasitəsilə xroniki psixi pozğunluqların törətdiyi əlillik dərəcəsinin azaldılması b) müharibə və digər kütləvi stress doğuran hadisələrdən sonra insanlarda yaranan psixi pozğunluqların uzunmüddətli nəticələrinin qarĢısının alınması c) nəsildən- nəsilə ötürülən, travma, təcavüz və zorakılıq kimi streslə bağlı pozğunluqların və ya onların daimi ocaqlarının zərərli nəticələrinin qarĢısını almaq üçün psixoloji dəstək proqramları.
Qanunvericilikdə dəyiĢikliklər və psixiatrik xidmətlərdə nəzarət mexanizminin tətbiqi yolu ilə psixi pozğunluğu olan fərdlərin hüquqlarının müdafiəsi mexanizmlərinin yaxĢılaĢdırılması.
assosiasiyalarının və ailə qruplarının cəlb edilməsi. Bunun üçün belə pasientlərin və onların ailələrinin assosiasiyalarını yaratmaq zəruridir. Maliyyə dəstəyi
Təsdiq olunmuĢ xüsusi siyahıdakı bütün psixotrop dərmanların ödəniĢsiz verilməsinə dair qərarları dəstəkləmək
pozğunluqların özəl və ya dövlət tibb sektorlarının hansında müalicəsindən asılı olmayaraq, xərclərinin əvəzinin ödənilməsini təmin etmək.
Bu siyasətin nəticələri Psixi sağlamlıq islahatının 9 prinsipində göstərilə bilər. Bu prinsiplər Səhiyyə Nazirliyi və Parlament kimi dövlət qurumlarına ünvanlanan tövsiyələrdir:
Psixi sağlamlıq səhiyyə xidmətinin ən prioritet sahələrindən biri olmalıdır.
11
Azərbaycanın bütün regionlarında müvafiq xidməti və pasientlərin müalicəsini təmin etmək üçün psixi sağlamlıq Ġlkin tibbi yardım xidmətinə inteqrasiya edilməlidir.
Psixi sağlamlıq xidmətləri institutlardan (xəstəxana tipli) uzaqlaĢdırılmalı və digər sektorlarla əlaqələndirilməlidir.
Sosial iĢtirak və stiqma əleyhinə təĢəbbüsləri həvəsləndirmək üçün psixi sağlamlıq haqqında təcili olaraq ümumi məlumatlandırma artırılmalıdır.
Siyasətin məqsədlərinə çatmaq üçün adekvat maliyyə ayrılmalıdır.
Siyasətin dəyərlərinin davamlılığını təmin etmək üçün psixi sağlamlıq sahəsində çalıĢan iĢçilərin sayı və peĢəkarlığı artırılmalıdır.
Effektiv və sübuta əsaslanan psixi sağlamlığın qorunmasını təmin etmək üçün akkreditasiya, lisenziyalaĢdırma, davamlı təhsil (təkmilləĢdirmə) və mütəmadi qiymətləndirma mövcud olmalıdır.
Psixi xəstələrə qayği göstərənlərin hökumətdən tam dəstəyi olmalıdır.
Əlaqəli sektorlar (ictimai səhiyyə, ilkin tibbi xidmət, sosial təhlükəsizlik, təhsil) koordinasiya sistemində iĢtirak etməlidirlər. 12
1.
2.
www.mentalhealth.gov.au . 3. Psixi Sağlamlığın Qorunması üçün ĠnkiĢaf Strategiyası, Serbiya, yanvar, 2007. 4.
5.
Dünya Səhiyyə TəĢkilatının Məqsədləri, Azərbaycan Respublikasında Psixi Sağlamlıq Sisteminə Dair Hesabat. Dünya Səhiyyə TəĢkilatının Psixi Sağlamlıq sistemlərinin qiymətləndirilməsi vasitəsindən (Dünya Səhiyyə TəĢkilatının Məqsədləri) istifadə olunmaqla, Azərbaycan Respublikasında psixi sağlamlıq sisteminin qiymətləndirilməsi hesabatı, Azərbaycan, Bakı, 2007. 6.
“ Psixi Sağlamlıq Siyasəti" konfransının materialları, Azərbaycan, Bakı,19 dekabr, 2007. 7.
ABġ Departamentinin Səhiyyə və Sosial xidmət təminatı. Psixi sağlamlıq: Səhiyyə xidməti rəhbərinin hesabatı-qısa xülasə, Rockville, MD: ABġ Departamentinin Səhiyyə və Sosial xidmət təminatı, Narkotik vasitələrdən sui-istifadə və Psixi Sağlamlıq xidmətləri adminstrasiyası, Psixi Sağlamlıq xidmətləri mərkəzi, Milli Səhiyyə Ġnstitutları, Psixi Sağlamlıq Milli Ġnstitutu, 1999. 8.
“Psixiatrik qayğı", Azərbaycan Respublikasının qanunu, Azərbaycan, Bakı, 2001.
Yüklə 93,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|