13-tema. M áhalleler -socialli q óz-ózi n basqar I w or gani. Bilimlendi r I w mekemeler inde ali p bar ilatu?in social pedagogi kali q XI zmet. Joba

---

13-tema. M áhalleler -socialli q óz-ózi n basqar i w or gani. Bilimlendi r i w 
mekemeler inde ali p bar ilatu?in social pedagogi kali q xi zmet.
Joba:
1.? árezsizlik. M áhalleler social óz
-
ózin basqariw organi.
2.
Bilimlendiriw mekemelerinde alip barilatu?in social
-
reabilitacion xizmet. 
Járdem kórsetiw mekemesinin uliwma koncepciyasi. 
3.
Balalar hám óspirimlerge járdem kórsetiw xizmeti strukturasi hám dúzilisinin 
principleri. 
4.
Bilimlendiriw sistemasinda?i aymaqliq reabilitaciya xizmeti.Ózbekistanda 
SOS-balalar máhallesinin xizmeti.
Máhálle – arabsha ? qala ishindegi qala mánisin anlatadi.Shi
?
ista usi processti bir 
neshe min jilliq tariyxqa iye bol?an máhálleler kórinisinde rawajlangan. Atap 
aytqanda orta ásirlerde Xiri dep atal?an Xirot qalasi júz adam ¸qalasha? 
máhállelerden ibarat bolgan. M áhálle bir qansha mánilerge iye túsinik esaplanadi.
Ózbek mentalitetinin tiykar?i qásiyetlerinen biri arnawli social dúzilme máhállenin 
bar bol?anli
?
i. T ashkent qalasinda XIX ásirden baslap máhálleler payda bol?an. 
Olardin shólkemlesiwi hám xizmet júritiwi, bir tárepten milliy psixologiyaliq 
qásiyetlerge, basqa tárepten bolsa jámiyetke jasli?inan social mánásibetlerge
qaratil?anli?ina imkan jaratiw menen baylanisli. Basqasha aytqanda máhálle 
mikrocizim bolip, onda jámiyet nizam hám qa?iydalarga boysiniw, máresim hám 
jámiyet xizmetinin basqa túrlerinde qatnasiw arqali shaxstin úlken jámiyette 
sociallasiw
usillari payda boladi.M áhállenin demokratiyalasiw, sociallasiw, 
insaniylasiw hám quramalasiw, proceslerine tásir qila aliwin Birinshi Prizidentimiz
I.Karimov tómendegishe aytip ótedi: ? M áhálle 
-
bizin jámiyetimizde insaniy 
tárbiya hám kelisiwdin óz ara ózgermes deregi. T ariyxt n belgili bizlerdin 
mámleket daryalar boyinda payda bol?an. Miyirmanliq siyaqli insaniy páziyletler 
tiykarinan máhállede payda boladi. Bul mániste máhálleni óz-ózin basqariw 
mektebi, kerek bolsa demokratiya mektebi dese boladi.
Máhállenin social orni hár dayim social ózgerislerge óz múnásibetin bildirgeninde 
hám joqari insaniy hám de ikramliliq principlerge tayaniwinda kórinedi.

---

Máselen XX ásirdin 20-30
-
jillarinda máhállede hayallardi
n
social islep shi?ariw?a 
qosiliwi, sawatsizliqti jo?altiw, xaliqti
n
mádeniy dúnya qarasin keneytiriw qollap 
quwatlan?an. Ekinshi jáhán urisi jillari (1941-1945
-
jillari) máhálle xaliqinin
Rossiya, U krayina, Belorussiyadan evakuaciya qil?anlari hámmege málim.
Máhálle jámiyet wákilleri kóship kelgenlerine óz úylerinin bir bólegin bergen, 
materialliq járdem kórsetken. M áhálle dástúrlerin saqlap qaliw hám olardi jaslar?a 
jetkeriw, jámiyetti demokratiyalastiriwdin birinshi dáwirinde milliy qádiryatlardin 
tikleniwine úlken járdem bergen. Jana sharayatlarda máhálle óz ózin basqariw 
organi sipatinda jana mazmun hám mániske iye boldi.
Máhálle mekteplerinde oqip atir?an joqari klass oqiwshilarini
n
social hám ruwxiy 
kórinisleri 
de ózgerip 
qaldi. 
Olardin 
kópshiligi
shólkem, mekteplerde 
shólkemlestiriwshi is tájiriybelerge iye. En tiykar
?
i dástúrlerden biri miyirmanliq 
kórsetiw bolip, ol tómendegi kóriniste sáwlelenedi:
topardin ?amxorli?i, qonsilardin kesel, kekse hám kem támiyinlengenlerge járdem 
kórsetiw;
ózine toq kisilerdin kem támiyinlengen jaqinlarina qariyalar?a járdem kórsetiw 
hám basqalar.
Házirgi kúnde máhálle jámiyette etno mádeniy qádriyatl rdi tiklew procesinde 
tiykar?i rol oynaydi. Bazar múnásibetlerin formalandiriwdin quramali ja?dayda
máhállenin sociallastiriw roli asip barmaqta. Kelispewshilikli ja?daylar payda 
bol?anda máhálle aqsaqallar
i
shanaraq a?zalari menen sáwbet ótkeredi hám 
ja?day?a aniqliq kirgizedi. Evropa mámleketlerinde insannin óz mápleri hám 
qizi
?
iwlari jámiyettegi múnásibetlerdi táriplew hám qor?aw maqsette jámiyet,
háreketler hám basqa dúzilmelerge tiykar salindi. M áhálle xizmetinin ashil?anli
?
in 
tómendegi hújjetler sipatlaydi. 1992
-
jilda
?
i Ózbekstan Respulikasi Prezidentinin 
-
Respublika
-
M áhálle Qayir saqawat xizmetin jáne de rawajlandiriw is
-
ilájlari
haqqinda?i Nizam.
1998-jilda?i 
-
Puqaralardin óz
-
ózin basqariw organlarin 
qollapquwatlaw haqqinda?i Nizam. 1999
-
jilda
?
i ? Jámiyetti aniq ba?darlantiril?an 
social mádet penen támiyinlewde puqaralardin óz-ózin basqariw organlari rolin

---

asiriw haqqinda
?
i Nizam. Kem támiyinlengen hám kóp balali shanaraqlardi social
qor?awga qaratil?an qararlar.
Ózbekstan ayma?inda?i máhállelerdin túrleri:
1. Qalada
?
i dástúriy máhálleler;
2. Qalada
?
i kvartal máhálle;
3. Qalada
?
i máhálle;
4. Awil máhállesi.
? árezsizlik jillarinda máhállenin social hám huqiqiy atin bekkemlew haqqinda?i 
qararlar ámelge asirildi. En áwele, -máhálle atamasi tariyxta birinshi márte 
konstituciya?a kiritidi. O?an jámiyettin ózin
-
ózi basqariwdin konstituciyaliq 
huqiqiy ati berildi. Burin?i awqam dáwirindegi máhálle Burin?i awqam dáwirinde 
máhállenin mazmuni hám waziypalari isten shiqti, ya?niy máhálle óz huqiqiy 
dárejesin joytti. Tiykar
?
i xizmette kommunistlik partiya máhálle shólkemlerde 
qollapquwatlaw, máhálle dástúr hám úrip-ádet, ádep
-
ikramliliq normalarin
dodalaw siyaqlilardi ótkeriw edi. Gáressizlik dáwrindegi máhálle. Usi dáwirde 
puqaralardin máhálle óz
-
ózin basqariw organlari nizamliq dárejesin bekkemlewge
olardi puqaraliq jámiyettin tiykar?i institutqa aylandiriw?a baylan
isli
reforma 
ámelge asirildi.
Ózbekstan Respublikasi Konstituciyasi máhálle dárejesin puqaralardi óz
-
ózin 
basqariw organi sipatinda bekkemlenedi. Ózbekstan Respublikasinin Joqar?i 
Kenesinin 
birinshi 
shaqiriq
XIV 
sessiyasinda
?
i 
bayanatinda 
Ózbekstan 
Respublikasinin Birinshi Prezidenti I.A.Karimov tómendegi pikirlerdi bildirdi: 
Máhálle hákimiyat hám puqaralardin óz-ózin basqariw organlari hám islenetu
?
in 
waziypalar kólemin keneyttiriw, olar?a mámleket wákilliklerinin bir bólimin 
basqishpa
-
basqish tapsiriw lazim. Bunda en tiykar?i jámiyettin kásip hám social 
qurami máplerin jáne de toliq sáwlelendiriw hám qor?awda mámleketlik emes 
jámiyet dúzilmelerinin huqiq hám abroyin asiriw dárkar, -kishkene qalasha,
awillarda sonday-aq, olar quraminda?i máhállelerde puqaralar uyimlari óz
-
ózin 
basqariw organlari isleri olardin a?zalar
i
járdeminde saylaw arqali yaki tuwridan
-
tuwri basqarilatu?in dizim

---

-
Ózbekstan Respublikasi Konstituciyasi, 105
-
statiya, óz-ózin basqariw organlari 
haqqinda.
-
Puqaralardin 
ózin-ózi 
basqariw 
organlari 
xizmettin 
tiykar?
i
princpleri 
demokratizm, ashkaraliq, social ádalat, insaniyliq, máhálliy áhmiyetke baylanisli 
máselelerdi sheshiwde ?áressizlik jámiyetshilik tiykarinda óz ara járdem bolip 
esaplanadi. -Ózbekstan Respublikasi Puqaralardin ózin-ózi basqariw haqqinda
?
i
nizami 6
-
statiya. M áhálle basqariw funkciyalarinin ja?daylari: jámiyettegi topar
yaki individlerge erkinlik jaratiw zárúr. Hár bir topar yaki individler ushin óz ara 
tenlikti sipatlaydi. Social institut hám shólkemlerge qara?anda máhállede ámeliy is 
úlgileri islep shi?ariladi hám ámeliyatqa usiniladi.
Hár bir jergilikli aymaqta balalar hám óspirimlerge socialliq járdem kórsetiw 
xizmeti belgili kontingent tiykarinda alip bariladi.Bilimlendiriw sistemasinda 
reabilitaciya xizmeti 
-
bul hár bir balanin jaqsi rawajlaniwin hám jámiyetlesiwin 
támiyinlewshi, olardi kompleksli ja?dayda reabilitaciya qiliw?a qaratil?an elitar, 
adaptive mekemeler (mektepler), profilli shólkemlerdin uliwma xizmeti bolip
tabiladi.
Reabilitaciya 
qiliw 
xizmetinin 
tiykar?i 
maqseti 
–
balalardi
n
rawajlaniwinda?i, minez-qulqinda?i, xizmet procesindegi kemshiliklerdin aldin 
a
lip profilaktika qiliw hám qayta tiklewden ibarat.
tómendegilerden ibarat
-
balalar hám óspirimlerdin rawajlaniwinda
?
i ózgerislerdi
n
sebeplerin aniqlaw;
-
olardi joq qiliwdin
- o
lardi joq qiliwdin qural hám usillarin tabiw;
-
tálim
-
tárbiya hám jasaw sharayatin jedellestiriw;
-
normal shaxstin qáliplesiwine qaratil?an adekvat (bir túrli);
-
pedagogikaliq procesti ámelge asiriw;
-
arnawli reabilitaciyaliq xizmetke mútáj balalar?a
korrekciyaliq rawajlandiriwshi arnawli dástúrler tiyka nda hártárepleme járdem 
beriw h.t.b.
tómendegilerden ibarat: