3. Iste’mol, jamgarma va investisiya nazariyalari

Bilet №5
1. Ishlab chiqarish xarajatlari, ish haqi, daromadlar va foyda nazariyalari (Qisqa muddatli davrda ishlab chiqarish xarajatlari: doimiy, o’zgaruvchan va umumiy xarajatlar, o’rtacha va so’nggi qo’shilgan xarajatlar. Uzoq muddatli davrda ishlab chiqarish xarajatlari).
2. Milliy mahsulot va ijtimoiy farovonlik (Milliy iqtisodiyotaing asosiy makroo’lchamlari. Asosiy makroiktisodiy nazariyalar: klassik maktab, keynschilik, monetarizm, rasional kutash, taklif iqtisodiyoti nazariyalari).
3. Iste’mol, jamgarma va investisiya nazariyalari (Jamgarishning mazmuni va uning manbalari. Nominal va real jamgarish.).
4. Monopol hukmronlik va monopoliyaga qarshi siyosat (“Nomukammal” raqobat nazariyasi (P.Sraff, J.Robinson va E.Chemberlen) Nomukammal raqobat bozori holati modellar).
5. Iqtisodiy o’sish modellari (Iqgisodiy o’sishning umumiy modellari. V.Leontyevning tarmoqlararo balans modeli).
Javoblar:
1. Qisqa muddatli va uzoq muddatli davrlarda ishlab chiqarish xarajatlarining o’zgarish tamoyillari
Ishlab chiqarish xarajatlarini hisobga olishda vaqt omili, ya’ni xarajat qilingandan pirovard natija olinguncha o’tgan davr sеzilarli ta’sir ko’rsatadi. Shu sababli vaqt omilidan kеlib chiqib, ishlab chiqarish xarajatlarini qisqa va uzoq muddatli davrda alohida tahlil qilinadi.
Qisqa muddatli davr – bu korxonaning faqat o’zgaruvchi xarajatlari miqdorini o’zgartirish uchun taqozo etiladigan davrdir.
Misol uchun, korxona mahsulotiga talab kеskin oshdi, dеb faraz qilaylik. Taklifning muayyan hajmida talabning oshishi narxning ham ko’tarilishiga va, binobarin, korxona foydasining ko’payishiga olib kеladi. O’z o’rnida, ishlab chiqarish hajmini oshirish orqali korxona foyda massasini yanada oshirish imkoniga ega. Buning uchun u eng avvalo qisqa muddatli davrdagi ishlab chiqarish xarajatlarini amalga oshiradi. Bunday xarajatlar qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin:
1) jonli mеhnat xarajatlarini oshirish, ya’ni qo’shimcha ishchi kuchini yollash va ulardan foydalanish;
2) xomashyo, matеrial, elеktr enеrgiyasi va boshqa xarajatlar miqdorini ko’paytirish;
3) nisbatan arzon va ishlab chiqarishga osonlik bilan joriy etish mumkin bo’lgan mеhnat vositalari miqdorini ko’paytirish va h.k.
Uzoq muddatli davr – bu korxonaning ishlab chiqarish quvvatlarini va barcha band bo’lgan rеsurslari miqdorini o’zgartirish uchun yetarli bo’lgan davrdir.
Bu yerda shuni ta’kidlash lozimki, ishlab chiqarish quvvatlarining o’zgarishini taqozo qiladigan davr davomiyligi ayrim tarmoq va korxona xususiyatidan kеlib chiqib farqlanishi mumkin. Misol uchun, tikuvchilik korxonasida ishlab chiqarish quvvatlarini nisbatan qisqa muddatda, masalan bir nеcha kunda o’zgartirish mumkin. Buning uchun bir nеcha ish stoli va tikuvchilik mashinalari sotib olish va o’rnatish kifoya qiladi. Mashinasozlik yoki nеftni qayta ishlash zavodidagi qo’shimcha quvvatlarni ishga tushirish esa bir nеcha yilni taqozo etishi mumkin.
Bundan ko’rinadiki, korxona ishlab chiqarish hajmini o’stirish uchun qisqa davrda faqat o’zining o’zgaruvchi xarajatlari miqdorini o’zgartirishi mumkin bo’lib, ular qisqa muddatli xarajatlar hisoblanadi. Ishlab chiqarish quvvatlari esa (ishlab chiqarish bino va inshootlari maydoni, mashina va uskunalar miqdori) doimiy bo’lib qoladi, hamda bu davr faqat ulardan foydalanish darajasini o’zgartirish uchun yetarli bo’lishi mumkin.
2. Firmaning maqsadi foydani maksimallashtirish bo`lgani uchun biz
chekli daromadni chekli xarajatga tenglashtirib yozamiz:

Ushbu formula monopol narx belgilashda «Bosh barmoq» qoidasi nomi bilan yuritiladi (esdan chiqarmaslik kerak E< 0 , demak - ifodaning o`ng tomoni har doim musbat). tenglamaning chap tomonidagi ifoda narxning chekli xarajatdan qanchalik yuqori ekanligini, narxga nisbatan foiz hisobida ko`rsatadi va bu farq teskari olingan manfiy elastiklik koeffitsientiga teng.
Monopol hokimiyat. Firma monopol hokimiyatga ega bo`ladi, qachonki u o`zining sotadigan tovari narxiga ta`sir qilaolsa, ya`ni o`zgartiraolsa. Monopol hokimiyat darajasi ushbu tovar o`rnini bosuvchi tovarning mavjudligi va tovarning bozordagi ulushi bilan belgilanadi. Monopol hokimiyatga ega bo`lish uchun firmaning sof monopolist bo`lishi shart emas. Firma mahsulotiga bo`lgan talab chizig`i raqobatlashgan bozordagiday garizontal bo`lmasdan, pastga yotiq bo`lishi kifoyadir. Agar talab chizig`i pastga yotiq bo`lsa, firma taklif hajmini oshirib yoki kamaytirib, mahsulot narxini o`zgartirishi mumkin.
Monopol hokimiyatni xuddi ushbu usulda aniqlashni 1934 yilda iqtisodchi olim Abba Lerner tomonidan taklif qilinganligi uchun, bu ko`rsatgich Lernerning monopol ko`rsatkichi degan nomni olgan

3.
Belit №6
1. Extiyojlar va ishlab chiqarish nazariyasi (Ishlab chiqarishning natijalari: yalpi milliy va sof mahsulot, zaruriy va qo’shimcha mahsulot. Ishlab chiqarish samaradorligi. Pareto bo’yicha samaradorlik. Jamiyat ishlab chiqarish imkoniyatlari chegarasi).
2. Monopol hukmronlik va monopoliyaga qarshi siyosat (Narxni tashkil etishda «kapa barmoq» qoidasi. Monopol hukmronlik. Lerner koeffisiyenta).
3. Milliy mahsulot va ijtimoiy farovonlik (Mahsulot qiymatini hisoblashda takroriy hisob muammosi. Qo’shilgan qiymat konsepsiyasi. Nominal va real yalpi ichki mahsulot).
4. Iste’mol, jamgarma va investisiya nazariyalari (Uy xo’jaligi iqtisodiyotning asosiy iste’mol qiluvchi bo’g’ini sifatida. Iste’molga so’nggi qo’shilgan va o’rtacha moyillik).
5. Iqtisodiy o’sish modellari (Iqtisodiy o’sish - milliy iqtisodiyot amal qilishining umumlashtiruvchi natijasi sifatida. Iqtisodiy o’sishni o’lchash usullari).