3-mavzu Neyrgliyalar klassifikatsiyasi
Yüklə 16,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
3-mavzu Neyrgliyalar klassifikatsiyasi Nerv hujayralari ishlab turishi uchun normal sharoit tug‘dirishda neyrogliya muhim rol o‘ynaydi. Neyrogliya hujayralari va ularning o‘siqlari neyronlarni hamma tomondan o‘rab turar ekan, birinchidan, mexanik—tayanch funksiyasini o‘taydi, ikkinchidan, nerv hujayralarining bir-biridan elektr izolyatsiyasini ta’minlaydi. Neyrogliya neyronlarning moddalar almashinuvini ham boshqaradi deb faraz qilishadi. Miya tukimasining plazmatik membranasi oralikida xujayralararo bushlik, bor bulib, uning eni 10-15 nm ni tashkil kiladi. Miya xajmining 12-20%i ana shu bushlikka turri keladi. Miya parenximasi, asab xujayralari va ularning usimtalari, gliya xujayralari xamda tomirlar bilan tulgan buladi. Gliya (grekchada yelimni anglatadi) mayda, turli shaklli, ixtisoslashgan xujayra bulib, ular neyronlar xamda kapillyarlar oraligini tuldiradi va uning kuyidagi turlari farklanadi: 1.Astrotsitlar (makrogliya) — asosan tayanch va kapillyarlardan zarur moddalarni neyronga tashish vazifasini bajaradi va ular MAT ning sirtki va ichki yuzasida keng tarkalgan. 2 . Marginal neyrogliya — asab nayining ichki va sirtki katlamlarida uchraydi, Asab tolalari oraligida joylashib, mielin kobiklarini xosil kiladi. Marginal gliyaning oligodendrotsitlari markaziy va periferik asab tizimi neyron tanalarini uraydi. 3. Periferik neyrogliya — Shvann xujayralari vegetativ asab tizimidagi stellit (mantiya), lemmotsit va boshka xujayralardan iborat. Shvann xujayralari periferik asab tizimida uchraydi xolos. Ular aksonlarni kup kavatli mielin «mufta» bilan urab oladigan yagona xujayralardir. Buning okibatida, aksonning katta kismi kobik bilan uralgan buladi, ochik kismi fakatgina muftalar orasidagi tor joyda, ya’ni Ranve burimida koladi xolos. Bunday tolalardagi Ranve burim i aloxida muxim funksional axamiyatga ega. Stellit xujayralar gangliyadagi sezuvchi neyronlarni, shuningdek, vegetativ gangliyalardagi multipolyar neyronlar tanasini pechak kabi urab oladi. Lemmotsitlar periferiyadagi mielin kobiksiz vegetativ asab tolalarini urab olgan Shvann xujayralaridir. Shvann xujayralari MAT dagi marginal va perivaskulyar gliya singari izolyatsiya vazifasini bajaradi. Ular mielin funksiyalarini va struktura butunligini ta’minlaydi, shuningdek, MAT ning stellit xujayralari singari Shvann xujayralari xam modda almashinuvida katnashishdan tashkari fagotsitoz kobiliyatiga xam ega. 4. Ependimal neyrogliya — neyroepitelial xujayralardan iborat bulib, orka miyaning markaziy kanali va miya korinchalari devorlarini koplab olgan. Ular silindrik epiteliyni eslatadi va shuning uchun xam ependima deb ataladi. Apikal (yukori) kismi Xujayra membranasining kalta barmoksimon tuklari (mikrovorsinkalari) bilan koplangan. Mikrovorsinkalar oraligida tipik kiprikchalar bor, ular (bir soniyada 6 marta) xarakatlanib turadi va miya suyukdigi (likvori) ni xarakatga keltiradi. Ba’zi ependimal xujayralar perivaskulyarning, ya’ni tomirning bazal membranasigacha boradi. Boshka xillari esa sekretor faoliyatga ega bulib, orka miya suyukdigini ishlab chikaradi. 5. Mikrogliya MAT ningretikuloendotelial tizimidan iborat bulib, patologik xolatlardagina rol uynaydi. Ular miya yumshok pardasining moddaga yopishib turgan kismida tuplangan. Mikrogliya xarakatlanish va fagotsitoz kobiliyatiga ega va zarur bulganda MAT tukimasi buylab tez tarkalib ketadi. MAT da «sok,chilik» kiladi, mayda shikastlangan xujayralarni fagotsitlar kelguniga kadar bartaraf kiladi. Gliya xujayralari neyronlar singari impuls faolligiga ega bulmaydi va ularning membranasida inert membrana potensialini Xosil kiladigan zaryad mavjud. Gliya va neyronlar juda xam yak,in kontaktda buladi va shu tufayli neyrondagi kuzgalish gliya elementlarining elektr xodisalariga ta’sir etadi. Gliyaning membrana potensiali kaliy ionining mikdoriga boglik, bulib, neyrondagi kuzgalish xamda uning membranasidagi repolyarizatsiya vaktida kaliy ionlari kup mikdorda ajralishi tufayli gliya xujayrasida depolyarizatsiyani vujudga keltiradi. Asab faoliyati uchun neyrogliya muxim axamiyatga ega bulib, buni ishlayotgan neyronlar atrofida gliya xujayralarining kupayishidan bilish mumkin. Shartli reflekslar xosil bulishidaxam gliya katta axamiyatga ega. Glial elementlar izolyatsiiya kilish funksiyasi va ionli gomeastazda katnashishidan tashkari boshka xususiyatlarga xam ega, masalan, mediatorlar almashinuvida katnashadi. Yüklə 16,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|