38-mavzu. Kasbiy muloqot odobi

38-MAVZU. KASBIY MULOQOT ODOBI
NUTQ ODOBI НИМА?
Nutq - tildagiifodavositalardanfoydalanganholdavoqelikkaaylanganfikrdir.
Nutq, nutqodobiinsonningma’naviyatini - ma’rifatinibelgilovchiasosiymezondir.Demakkishiningodobi, engavvalo, uningnutqidako‘rinadi. Nutqodobinima?Nutqodobidegandaaytilishizarurbo‘lganxabarlarnitinglovchinihurmatqilganholda, uningko‘ngligamosholdaadabiyme’yordagiifodalarbilanyetkazishdir. Xunukxabarni ham tinglovchigabeozoryetkazishmumkin.Buninguchunso‘zlovchitilnimukammalbilishikerak.Muloyim, yoqimli, odobliso‘zlash ham o‘z-o‘zidanpaydobo‘lmaydi. Ungayoshlikdanibratlikishilargataqlidqilish, ulardano‘rganishorqalierishiladi.O‘quvchiuchunengyaxshinamunao‘qituvchidir. Bunio‘qituvchihardoim his qilibturishikerak.
Nutqodobisalomlashishdanboshlanadi.Salomlashishdagixushmuomalalikundankeyingiyaxshisuhbatgadebochabo‘ladi, tinglovchidayaxshikayfiyatpaydoqiladi. Salomlashishningahamiyatiboshlanadi.Salomlashishningahamiyatihaqidahindlardashundaynaqlbor: “Bittasalombilanbeshtanarsaga - o‘ziniyengilsezish, shon-shuhrattopish, qut-barakali, ilmlibo‘lishvanihoyatuzoqumrko'rishgaerishiladi”. Ha, salomda gap ko‘p, salomlashish, salomberishning ham o‘zigayarashaqonun-qoidalari bor.
Madaniyatlikishio‘zaybinibo‘ynigaolabilishi, aybiuchunkechirimso‘rashni ham bilishilozim. O‘zaybiuchunuzrso‘rasho‘zg‘ururiniyergaurishemas, balkiodoblilikvaxushmuomalalikalomatidir.
Yetukkishigayanaxosfazilatlardanbirixayrlashuvodobidir. Tilimizdaxayrlashgandaishlatiladigan “xayr”, “sog‘ bo‘ling”, “xayr, ko‘rishguncha”, “xayr, omonlikdako‘rishaylik” kabita’sirchaniboralarmavjud. O‘qituvchixonadanchiqayotganda “xayr, “sog‘ bo‘linglar”, ^“xayr, yaxshiqolinglar” kabiiboralarniishlatsao‘rinlibo‘ladi.
Og‘zakinutq:
Mavzugaoidmatnnio’qibtushunish.
Matndagiterminvaiboralarningma’nosiniizohlash.
Matngamunosabatbildiribso‘zlash.Kasbiyfaoliyatdanutqmadaniyatiningahamiyatihaqidagapiribberish.
Yozmanutq:
Yuqoridagimatnnilotinalifbosigao‘giribko‘chiring.

“Mutaxassisningnutqmadaniyati” mavzusidamatntuzish.Ishjarayonidagimuomalamadaniyatihaqidakasbiyo‘yinsenariysinituzishvauniinsenirovkaqilish.
GRAMMATIKA.Me’yortusunchasi.
Me’yor - jamiyata’zolari tomonidan qabul qilingan,ma’qullanganvaulargatushunarlibo’lgantilbirliklariningnutqjarayonidaqo’llanishholativaimkoniyatidir.
Tilvanutqtizimidame’yoro’zigaxoso’rnigaega. Til material sifatidanutqjarayonidaxizmatqilaboshlaganlahzalardanoqunime’yorlashtirishjamiyatehtiyojigaaylangan.Me’yormilliylikvatarixiylikmazmuninikasbetadi, nechayuz, mingyillardavomidashakllanganan’anaviylikkaegabo’ladi. Tildanfoydalanishdagian’anaviyme’yorlarningdavrlaro’tishibilano’zgarib, yangilanibturishi ham tarixiyjarayondir.
Anglashiladiki, tilme’yorinibelgilashmuammolarinihalqilishharbirmilliytilmadaniyatinirivojlantirishninguzviyqismigaaylanadi.Shuninguchun ham me’yormasalalariningnutqmadaniyatidoirasidao’rganilishibejizemas.
Qo'llangantilbirligito'griyokinoto'g’rideyilganda, albattama'lumbiro'lchov (mezon)gaasoslanganligitayin. Manashuo'lchov (mezon) tilshunoslikdaadabiytilme’yori deb yuritiladi.Ma'lumbirhududdatarqalganuzusimkoniyatlario'shahududdayashovchiaholiuchunistisnosiztushunarlibo'ladi, ya'nialoqaniyengilamalgaoshuvigaimkonberadi.Bu tilningo'zime'yordaniboratliginiko'rsatadi.Me’yor - tilningyashashshaklidir.Adabiyme’yoradabiytilbilanbirgatug’iladi, badiiyadabiyotning, xalqmadaniyatitaraqqiyotibilanrivojlanibo'zqonun- qoidalarinimustahkamlabboradi.
O'zbekadabiytilime’yorlariilmiyasarlardaquyidagichatasnifqilinadi:

1. 
   Leksik-semantikme’yor
   
2. 
   Talaffuz - (orfoepik) me’yori
   
3. 
   Yozuv (grafika) me’yori
   
4. 
   Fonetikme’yor
   
5. 
   Aktsentologik (urg’unito’g’riqo’yish) me’yor
   
6. 
   Grammatik (morfologikvasintaktik) me’yor
   
7. 
   So’zyasashme’yorlari
   
8. 
   Imloviy (orfografik) me’yor
   
9. 
   Uslubiyme’yor
   
10. 
    Punktuatsionme’yor
    

1. 
   topshiriq. Urgusibilanfarqlanuvchiso’zga 20 ta misolyozingvatushuntiring.
   
2. 
   topshiriq. Me’yorhaqidaginazariybilimlarnio’zlashtiribo'zbekadabiytilime’yorlaribo’yichaklastrtuzing.
   

f	OVhpk
[ m	о zueiv idabiytille’yorla]