Aqrar sektorda uçotun təşkili və alternativ maliyyələşmə
Yüklə 0,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- BAKI – 2017
- Azərbaycan Respublikasında kənd təsərrüfa- tı məhsullarının istehsalına və emalına dair Strateji Yol Xəritəsi”
- Şəkil 2. Kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalının ÜDM-də payı (faizlə) 1
- 3. Kəndli-fermer təsərrüfatlarında uçotun aparılmasının əhəmiyyəti
|
2 Elmi redaktor: a.f.d., Faiq Xudayev Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm və İnformasiya Məsləhət Mərkəzinin baş mütəxəssisi, KTNAE və İMM Gənc Alim və Mütəxəssislər Şurasının sədri
Müəlliflər: i.f.d., Ruslan Atakişiyev İqtisadi Resursların Öyrənilməsi İB- nin sədri
İqtisadi Araşdırmalar və Tədris Mərkəzinin vitse-prezidenti
Redaksiya heyəti: Sevinc Atakişiyeva İqtisadi Resursların Öyrənilməsi İB- nin ictimaiyyətlə əlaqələr üzrə meneceri Aris Hüseynov İqtisadi Resursların Öyrənilməsi İB-
Rəyçi:
Aqrar Elm və İnformasiya Məsləhət Mərkəzinin baş mütəxəssisi
3 Bu vəsait Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri- Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının maliyyə yardımı ilə İqtisadi Resursların Öyrənilməsi İB tərəfindən “Kəndli fermer tə- sərrüfatlarında uçotun təşkili və alternativ maliyyə mənbələrinə çıxış imkanlarının artırılmasına dəstək” mövzusunda həyata keçi- rilən layihə çərçivəsində hazırlanaraq çap edilmişdir. Kitabça fermerlər, sahibkarlıq təşəbbüsündə olan şəxslər və aqrar təsərrüfat subyektlərində çalışan mühasiblər üçün nəzərdə tutulmuşdur. Broşurun tam və ya bir hissəsinin İRÖ İB-ın icazəsi olmadan çap edilməsi yolverilməzdir.
© İqtisadi Resursların Öyrənilməsi İB, 2017
4 MÜNDƏRİCAT
Giriş ......................................................................................... 5-7 1.
Aqrar sektorun iqtisadiyyatda yeri və rolu .............................. 7-9 2.
Azərbaycanda aqrar sektorda uçotun təşkilinin mövcud vəziyyəti .................................................................................. 9-13 3. Kəndli-Fermer təsərrüfatlarında uçotun aparılmasının əhəmiyyəti ............................................................................... 13-15
4. Kənd
təsərrüfatında uçotun təşkili və maliyyə hesabatlarının hazırlanması yolları ........................... 15-20
5. Aqrar sektorun maliyyə mənbələrinə çıxışı problemləri ......... 21-22 6.
Alternativ alət
kimi Faizsiz
maliyyələşmə: İqtisadiyyatda faiz problemi .................................................... 22-26 7.
Faizsiz maliyyə məhsulları ................................................................... 26-41
Ədəbiyyat siyahısı ................................................................................ 42-45
5 GİRİŞ Son illərdə respublikamızda həyata keçirilən iqtisadi islahatlar ölkə iqtisadiyyatında yüksək makroiqtisadi nəticələrin əldə olunması- na əlverişli zəmin yaratmışdır. Müasir şəraitdə dövlətin qarşısında duran başlıca vəzifələrdən biri də iqtisadiyyatın strateji sahələrindən hesab olunan aqrar sahənin dayanıqlı inkişafını təmin etməkdir. Post-neft dövründə Aqrar sektorun davamlı inkişafı prioritet bir məqsədə çevrilərək “Azərbaycan Respublikasında kənd təsərrüfa- tı məhsullarının istehsalına və emalına dair Strateji Yol Xəritəsi” dövlət sənədi qəbul olunmuşdur. Bununla da gələcək dövr üçün Aqrar sektorun başlıca hədəfləri müəyyənləşdirilmişdir. Belə ki, həmin sənədə görə Azərbaycanda Kənd təsərrüfatı məh- sullarının istehsalı və emalı sektorunda həyata keçiriləcək prioritetlə- rin 2020-ci ildə real ÜDM-i birbaşa 575 milyon manat, dolayı şəkildə isə 660 milyon manat olmaqla, ümumilikdə, 1235 milyon manat artıracağı və təxminən 20 min yeni iş yerinin yaradılacağı proqnozlaşdırılır. Təsirin gerçəkləşdirilməsi dövlət-özəl resursları hesabına 1170 milyon manat investisiya qoyuluşu tələb ediləcəyi proqnozlaşdırılır. Bu istiqamətdə uğurlu nəticələrin əldə olunması üçün həyata keçirilməsi vacib olan məsələlərdən biri də bu sahədə uçotun səmə- rəli təşkili və alternativ maliyyə mənbələrinə çıxış mexanizminin formalaşdırılmasıdır. Aqrar sahənin məqsədyönlü inkişafı ilk növbədə uçotun düzgün təşkilindən asılıdır. Araşdırmalar göstərir ki, kənd təsərrüfatı sekto- rundan əldə olunan gəlirlər ümumilikdə vergidən azad olunduğu üçün kəndli fermer təsərrüfatlarında uçotun aparılmasına meyl azal- mışdır. Fermerlər yalnız rəsmi şəkildə işə cəlb etdikləri işçilərin əmək haqqına görə muzdlu işlə əlaqədar gəlir vergisinin uçotunu və s. ödəmə mənbəyindən gəlirlərin vergisinin uçotunu aparmaqdadır- lar. Bu da fermerin maliyyə vəziyyəti və maliyyə nəticələri haqqında tam şəkildə informasiya əldə etməyə kifayət etmir. Bundan başqa regionlarda hər il kənd təsərrüfatı məhsulları ilə əlaqədar bölgələr üzrə əkilmiş və becərilməkdə olan ayrı-ayrı kənd təsərrüfatı məhsul-
6 larının uçotu dəqiq aparılmadığına görə rayonlar üzrə düzgün informasiya əldə etmək imkanları də zəif olmaqdadır. Bütün bunlar kənd təsərrüfatı sektoruna investisiya qoymaq istəyən şəxslərin sahəyə marağının azalmasına gətirib çıxarır. Həmçinin, kənd təsərrüfatı istehsalının təbii iqlim şəraitindən asılılığının yüksək olması, kapitalın dövretmə sürətinin aşağı olması və s. amillər bu sahədə qənaət normasının aşağı olmasına səbəb olur. Bu da son nəticədə kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarının öz vəsaitləri hesabına investisiya qoymaq, eləcə də maliyyə bazarlarından müvafiq vəsaitlərlə təmin etmək imkanlarını məhdud- laşdırır. Buna görə də bu sahənin maliyyə təminatının əsas yükü dövlətin üzərinə düşür. Qeyd edək ki, hazırda ölkədə kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı və emalı sahələrində fəaliyyət göstərən subyektlərin kom- mersiya şərtləri ilə maliyyə vəsaitləri cəlb etmək imkanları məhdud- dur.
Son illər aqrar sahəyə verilən kreditlərin həcminin artmasına baxmayaraq, bu kreditlərin ümumi kredit portfelində, habelə ümumi iqtisadiyyatda payı azdır. Belə ki, Mərkəzi Bankın verdiyi məlumat- lara əsasən, 2017-cı ilin ilk 9 ayı ərzində kənd təsərrüfatına və emal sahəsinə ayrılan kreditlərin həcmi 451,8 milyon manat olmuşdur. Bu da ümumi iqtisadiyyata qoyulmuş kreditlərin cəmi 3,5 faizini təşkil edir. Bunlar da kənd təsərrüfatı istehsalının yuxarıda qeyd edilən özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə yanaşı, əksəriyyəti kiçik həcmdə olan təsərrüfatların iqtisadi potensialının zəif olması, kənd yerlərində torpaq və əmlak bazarlarının kifayət qədər inkişaf etməməsinə görə kreditin alınması ilə bağlı girov təminatında mövcud problemlər, kənd təsərrüfatı sığortasının zəif inkişafı, uçotun aparılması sahəsin- də mövcud olan yayınmalar, maliyyə hesabatlığı və şəffaflığı o cüm- lədən də kənd təsərrüfatı kreditləri üzrə zəmanət mexanizminin olmaması və digər səbəblərlə bağlıdır. Bütün bunlar nəzərə alınaraq Yol xəritəsində “Kənd təsərrüfatın- da innovativ və girovsuz kreditlərin tətbiqi mexanizmlərinin hazır- lanması”, “Kredit təşkilatlarının vəsaitlərinin kənd təsərrüfatı
7 sektorunun kreditləşməsinə yönəldilməsinin stimullaşdırılması” və s. kimi tədbirlər planı nəzərdə tutulmuşdur. Problemin aktuallığı bu sahədə maarifləndirmə işlərinin aparılma- sını zəruri edir. Buradan anlaşılır ki, müasir dövrdə kəndli fermer təsərrüfatlarında uçotun vacibliyini əsaslandıran o cümlədən, maliy- yə resurslarına çıxış imkanlarını artıran iqtisadi ədəbiyyatlara geniş ehtiyac vardır. Onu da vurğulayaq ki, investisiya cəlbi ilə təsərrüfat- larda uçotun aparılması üzvü olaraq bir-biri ilə bağlı olub vəhdət təşkil edir.
Tarixən Azərbaycan kənd təsərrüfatı ölkəsi kimi tanınmış və burada uzun illər dərin ixtisaslaşma baş vermişdir. Keçmiş Sovet İtti- faqı dövründə ölkəmiz kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı və təminatı baxımından öncül yerləri tuturdu. Ölkəmiz müstəqillik qazandıqdan sonra süverenliyin ilk illərində iqtisadiyyatın dağılamasının ən ağır zərbəsi məhz kənd təsərrüfatına dəymiş ənənəvi sahələr sıradan çıxmışdır. Sonrakı dövrlərdə kənd təsərrüfatı məhsullarının ümumi həcmi 1995–2015-ci illər ərzində faktiki qiymətlərlə 7,7 dəfə (real ifadədə 2,4 dəfə), 2005–2015-ci illər ərzində isə 3,1 dəfə (real ifadədə 38,4 faiz) artmışdır. O cümlədən bitkiçilik məhsulları istehsalında faktiki artım həmin dövrlərə müvafiq olaraq 6,6 və 2,8 dəfə (real artım müvafiq olaraq 2,3 dəfə və 25,4 faiz), heyvandarlıq məhsulları istehsalında müvafiq olaraq 9,3 və 3,4 dəfə (real artım isə müvafiq olaraq 2,5 dəfə və 53,8 faiz) artım müşahidə olmuşdur. Ölkə iqtisadiyyatında neft sektorunun payının yüksəlməsi nəticə- sində Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalının ÜDM-də payı, 2000– 2010-cu illər ərzində 16,1 faizdən 5,5 faizə enmişdir. 2010–2015-ci illər ərzində isə kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalının ÜDM-də payı 5,5 faizdən 6,2 faizə yüksəlmişdir (şəkil 2).
8 Şəkil 2. Kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalının ÜDM-də payı (faizlə) 1 Azərbaycan dövlət müstəqilliyi əldə etdikdən və ölkədə bazar iqtisadiyyatına keçid prosesi başladıqdan sonra kənd təsərrüfatında aparılan islahatlar nəticəsində bir sıra yeniliklər baş vermişdir. Bu dəyişikliklər aşağıdakılarla xarakterizə edilir. Son 5 il ərzində əhalinin müvafiq ərzaq məhsulları istehlakında müsbət trendlər müşahidə olunur. Belə ki, bu dövr ərzində hər nəfərə düşən kartof istehlakı 21,1 faiz, tərəvəz və bostan məhsulları istehlakı 17,2 faiz, ət və ət məhsulları istehlakı 4,7 faiz, yumurta istehlakı 12,3 faiz, meyvə-giləmeyvə məhsulları istehlakı 13,9 faiz, bitki yağları və marqarin istehlakı isə 12,2 faiz artmışdır. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatlarına görə, 2005–2015-ci illər ərzində natural ifadədə idxal olunan iribuynuzlu heyvan əti 17 faiz, süd və qaymaq 21 faiz, kartof 3,9 dəfə, təzə tərəvəz 66 faiz, təzə meyvə 2,7 dəfə, buğda 50 faiz, bitki yağları 70 faiz, ət və balıq konservləri 40 faiz, xam şəkər və şəkər 92 faiz, şəkərdən hazırlanan qənnadı məmulatları 34 faiz artmışdır, lakin tütün 2,2 dəfə, quş əti və əlavə ət məhsulları 3,6 dəfə azalmışdır.
1 Azərbaycan Respublikasında kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalına və emalına dair Strateji Yol Xəritəsi, səhifə 12.
9 Ümumilikdə, müasir dövrdə ölkədə əhalinin ərzaqla dayanıqlı təminatını həyata keçirmək, iqtisadi təhlükəsizliyi qorumaq, kənd yerlərindən iri şəhərlərə axının qarşısını almaq o cümlədən region- larda məskunlaşan əhalinin məşğulluğunu təmin etmək baxımından kənd təsərrüfatının inkişaf etdirilməsi mühüm əhmiyyət kəsb edir.
Ölkəmizdə kənd təsərrüfati mühasibatlığı “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Republikası Qanunu, Azərbaycan Respubli- kası Maliyyə Nazirliyi tərəfindən 30 yanvar 2017-ci il tarixli Q-01 tarixli qərarı ilə təsdiq olunmuş “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına və Kommersiya Təşkilatları üçün Milli Mühasibat Uçotu Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları”ı, Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin 2009-cu il 13 yanvar tarixli İ-04 nömrəli əmri ilə təsdiq olunmuş “Kənd təsərrüfatı üzrə” Kommersiya Təşkilatları üçün 28 №-li Milli Mühasibat Uçotu Standartı və digər normativ-hüquqi aktlar vasitəsi ilə tənzimlənir. Məlum olduğu kimi “Kənd təsərrüfatı üzrə” Kommersiya Təşki- latları üçün 28 №-li Milli Mühasibat Uçotu Standartı “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununa uyğun olaraq hazırlanmış və “Kənd təsərrüfatı” adlı 41 №-li Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartına əsaslanmışdır. Adı çəkilən standartın əsas məqsədi kənd təsərrüfatı ilə bağlı uçotun tətbiqi, maliyyə hesabatlarının təqdimatı və açıqlamalarının təsvirini verməkdən ibarətdir. Mühasibat uçotunu tənzimləyən qüvvədə olan normativ- hüquqi aktlar ilə bu Milli Mühasibat Uçotu Standartı arasında ziddiyyət yarandığı halda, hazırkı Standart tətbiq edilir.
10 28 №-li Milli Mühasibat Uçotu Standartı kənd təsərrüfatı fəaliyyəti ilə əlaqəli olarsa, aşağıdakılara tətbiq olunacaqdır: (a) bioloji aktivlər; (b) məhsul yığımı anında kənd təsərrüfatı məhsulları; və (c) Standartın 34-35-ci maddələrdə göstərilənlərlə əhatələnmiş hökumət subsidiyaları. 28 №-li Standart kənd təsərrüfatı fəaliyyəti ilə əlaqəli torpağa vəkənd təsərrüfatı fəaliyyəti ilə əlaqəli qeyri-maddi aktivlərə tətbiq olunmur. Çünki adları çəkilən maddələri tənzimləyən ayrıca standartlar mövcuddur. Bu Standart yalnız məhsul yığımı anında müəssisənin bioloji aktivinin yetişdirdiyi kəndtəsərrüfatı məhsuluna şamil edilir. Bundan sonra, “Ehtiyatlar üzrə” 8 №-li Milli Mühasibat Uçotu Standartı və ya digər tətbiq oluna biləcək standart tətbiq olunur. Nəticə etibarı ilə, bu Standart məhsul yığımından sonra kənd təsərrüfatı məhsullarının emalı ilə məşğul olmur. Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin 102.1.11-ci maddəsinə əsasən fiziki şəxslərin kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalından alınan gəlirləri vergidən azaddır. Ümumiyyətlə, ölkə- mizdə «Kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına müddətli vergi güzəştlərinin verilməsi haqqında» Qanuna görə, 2001-ci il yanvarın 1-dən kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan (o cümlədən sənaye üsulu ilə) hüquqi şəxslər Vergi Məcəlləsi ilə müəyyən edilmiş hüquqi şəxslərin mənfəət vergisini, əlavə dəyər vergisini, sadələşdirilmiş sistem üzrə vergini və həmin fəaliyyət prosesində istifadə olunan obyektlərdən əmlak vergisini ödəməkdən, fiziki şəxslər isə əlavə dəyər vergisini və həmin fəaliyyət prosesində istifadə olunan obyektlərdən əmlak vergisini ödəməkdən azaddırlar. “Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsində dəyişikliklər edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının 22 noyabr 2013-cü il tarixli 824 nömrəli Qanununa əsasən Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinə edilən dəyişikiliklərə görə, kənd təsərrüfatı
11 məhsullarının ilkin istehsalı və satışı ilə məşğul olan fiziki və hüquq şəxslər 2014-cü il yanvarın 1-dən 5 il müddətinə torpaq vergisi istisna olamaqla, digər vergiləri ödəməkdən azaddırlar. Bu vergilərə aşağıdakılar aiddir: - kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan (o cümlədən, sənaye üsulu ilə) hüquqi şəxslərin bu fəaliyyətdən əldə etdikləri gəlirlərə tətbiq edilən gəlir vergisi; - kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçıları (o cümlədən, sənaye üsulu ilə) tərəfindən özlərinin istehsal etdikləri kənd təsərrüfatı məhsullarının satışı üzrə dövriyyədən əlavə dəyər vergisi; - kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan (o cümlədən, sənaye üsulu ilə) hüquqi və fiziki şəxslər həmin fəaliyyət prosesində istifadə olunan əmlaka görə əmlak vergisi. Həmçinin, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçıları (o cümlədən, sənaye üsulu ilə) tərəfindən özlərinin istehsal etdikləri kənd təsərrüfatı məhsullarının satışından əldə edilmiş mədaxilin həcmi 2014-cü il yanvarın 1-dən 5 il müddətinə sadələşdirilmiş verginin vergitutma obyektinə daxil edilmir. Yuxarıda qeyd olunanlarla yanaşı “Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsində dəyişikliklər edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının 23 dekabr 2016-cı il tarixində qəbul edilmiş Qanununa əsasən buğdanın idxalı və satışı, buğda ununun və çörəyin istehsalı və satışı, quş ətinin satışı - 2017-ci il yanvarın 1-dən 3 il müddətinə ƏDV-dən azad edilmişdir. Həmçinin, 2016-cı il mayın 1- dən 5 il müddətinə damazlıq heyvanların idxalı və satışı, toxum və tinglərin idxalı və satışı, mineral gübrələrin, pestisidlərin idxalı və satışı, toxumların yetişdirilməsi, quşçuluq və arıçılıq üçün avadanlıqların, o cümlədən laboratoriya avadanlıqlarının, toxum, taxıl və quru paxlalı bitkilərin təmizlənməsi, çeşidlənməsi və ya kalibrlənməsi üçün maşınların idxalı və satışı, kənd təsərrüfatı heyvanlarının və quşların profilaktikası, diaqnostikası və müalicəsi
12 üçün istifadə olunan baytarlıq preparatlarının idxalı, bilavasitə kənd təsərrüfatı təyinatlı suvarma və digər qurğuların, maşınların, avadan- lıqların və texnikaların idxalı və satışı, siyahısı müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən olunan xammalın və materialların idxalı ƏDV-dən azad edilmişdir. Qeyd edək ki, güzəştlər kənd təsərrüfatı məhsullarının emalı ilə məşğul olan şəxslərə aid olunmur. Başqa sözlə, həmin güzəştlər, misal üçün, süd məhsulları və yem istehsalı, balıq, pendir, qurudulmuş meyvə, ət satışı ilə məşğul olan müəssisələrə şamil edilmir. Statistika Komitəsinin təsnifatına əsasən, süd kənd təsərrüfatı məhsullarına, süd məhsulları isə emal sənayesi məhsulları- na aid edilir. Yuxarıda göstərilən aqrar islahatların aparılması ilə yanaşı onu da qeyd edək ki, kəndli-fermer təsərrüfatlarının uçot və hesabat sisteminin qurulması ilə bağlı xeyli problemlər mövcuddur. Belə ki, bu günə kimi özəl təsərrüfatlar üçün sadə uçot sənədləri hazırlanma- mış, təsərrüfatların fəaliyyətinin təhlilinin yeni mexanizmi formalaş- dırılmamışdır. Özəl təsərrüfatların böyük əksəriyyətində xərclərin uçotu aparılmır, təsərrüfat-maliyyə fəaliyyəti təhlil olunmur. Özəl təsərrüfatların başçıları dəyişən və sabit xərclər haqqında, ümumi gəlir və xalis gəlir haqqında heç elementar təsəvvürə belə malik deyillər. İlkin uçotun aparılması və təsərrüfat-maliyyə fəaliyyətinin təhlil edilməsi nəticəsində özəl təsərrüfatlar hansı məhsulların istehsalı gəlirlərlə, hansının isə zərərlə başa gəldiyini bilmirlər. 2
fatların səmərəli təsərrüfat-maliyyə fəaliyyətini təmin etmək üçün ilk növbədə sahibkarların maliyyə savadlılığı artırılmalı, onlar üçün sadə
2 Ailə və fermer təsərrüfatlarında ilk uçotun təşkili və maliyyə fəaliyyətinin təhlilinə dair TÖVSİYYƏLƏR kitabının 6-cı səhifəsinin 2-ci abzası.
13 uçot formaları yaradılmalı və maliyyələşmə mənbələrinə uyğun şəffaf hesabat sistemi və onların müvafiq təhlil mexanizmi hazırlanmalıdır.
3. Kəndli-fermer təsərrüfatlarında uçotun aparılmasının əhəmiyyəti Müasir şəraitdə ailə və fermer təsərrüfatları ən azı iki mühüm problemin həllinə nail olmalıdırlar. Onlar, bir tərəfdən istehsal etdiyi məhsullara olan tələbatı ödəməli, digər tərəfdən daxili tələbatdan artıq istehsal etdikləri məhsulları bazarda satmaqla istehlak mallarına olan tələbatlarını ödəmək üçün kifayət qədər gəlir əldə etməlidirlər. Bildiyimiz kimi, bazar iqtisadiyyatı şəraitində bütün istehsal subyektləri təsərrüfat hesabı prinsipləri əsasında fəaliyyət göstərir. Bu isə öz növbəsində gəlirlərin formalaşmasına təsir göstərən çoxsaylı amillərin - əkin sahələrinin, bəslənilən mal-qaranın strukturunun, məhsul istehsalında iştirak edən xərclərin tərkibinin, dəyişən və sabit xərclərə təsir göstərən amillərin, əmtəə bazarlarında qiymətlərin dəyişmə meylinin və s. dərindən təhlil olunmasını tələb edir. Təhlil aparmaq üçün isə təsərrüfatın iqtisadi cəhətdən əsaslandırılmış biznes planının olması, gündəlik yerinə yetirilən əməliyyatların və bununla əlaqədar faktiki xərclərin, məhsul satışından daxil olan vəsaitin, ümumiyyətlə təsərrüfat fəaliyyəti ilə əlaqədar olan bütün gəlir və xərclərin uçotunun aparılması zərurəti yaranır. Bunlara nail olmadan heç bir təsərrüfat subyekti səmərəli fəaliyyət göstərə bilməz.
14 Özəl qurumlar öz təsərrüfat-maliyyə fəaliyyətini planlaşdırmalı, xərclərin uçotunu aparmalı, fəaliyyətini təhlil etməli, əldə etdikləri maliyyə nəticələrinin yüksək və ya aşağı olduğunu araşdırmalıdırlar. 3
Kənd təsərrüfatı müəssisələrində planlaşdırma üzrə ən çox səmərəni mühasibat uçotunda verilən informasiya əsasında hazırla- nan büdcə verir. Gözlənilən nəticənin rəqəm ifadəsində göstərilən büdcə kənd təsərrüfati müəssisələrində əsasən ayrı-ayrı sahələrin büdcələri kimi hazırlanır. Bu büdcələr hər sahə üçün toxum, gübrə, yem, dərman kimi xammallara olan ehtiyacı və onların gətirəcəyi səmərə haqqında sahibkara informasiya verə bilir. Ona görə də gözlənilən nəticəni əldə etmək üçün müəssisədə planlaşdırmadan əvvəl əsaslı mühasibat uçotu sistemi qurulmalıdır. Bu sistemin qurulması qarşıya qoyulan məqsədlərə çatmaq üçün düzgün, detallı və geniş məlumatların əldə olunmasını təmin edir. Müəssisə planlaşdırması hazırlanarkən lazım olan məlumatlar təx- mini və statistik metodlar və ya anket vasitəsilə də toplana bilər. Am- ma, bu informasiya etibarlı planlaşdırma üçün kifayət etməyə bilir. Belə ki, gələcəyə dair proqnozlar bəzi keçmiş hadisələrin detalları ilə bağlı olur. Mühasibat uçotu müəssisənin fəaliyyəti ilə bağlı əməliy- yatları ətraflı və detallı qeydiyyata aldığından keçmişə aid ən dolğun informasiyanı təmin etdiyi üçün xüsusi əhəmiyyətə malikdir. İnkişaf Etmiş Ölkələrdə sənaye və ticarət müəssisələrində olduğu kimi kənd təsərrüfati müəssisələrində də mühasibat uçotuna lazımi diqqət göstərilir. ABŞ, Kanada, Avstraliya, Yeni Zelandiya, Fransa və İngiltərə kimi ölkələrdə kənd təsərrüfati əməliyyatlarının uçot standartları uzun müddətdir ki, tətbiq olunur və 2003-cü ildən etiba- rən kənd təsərrüfati ilə bağlı MUBS-ın tətbiqi Avropa Birliyində
3 Ailə və fermer təsərrüfatlarında ilk uçotun təşkili və maliyyə fəaliyyətinin təhlilinə dair TÖVSİYYƏLƏR. Bakı – 2003. 42 səh.
15 müştərək prinsiplərə əsaslanan kənd təsərrüfati müəssisələri mühasi- bat uçotu informasiya şəbəkəsi (Farm Accountancy Data Network: FADN) qurulub. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, ölkəmizdə də adı çəkilən standarta əsasən MMUS 28 hazırlanmışdır. Yüklə 0,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|