Atom molekulyar gipotezatsinin' tiykarlaniw tariyxi Reje

Atom molekulyar gipotezatsinin' tiykarlaniw tariyxi
Reje:
Kirisiw
1. Atom-molekulyar táliymat
2. Ximiyanıń tiykarǵı nızamları
3. Avogadro gipotezasi.
Juwmaqlaw
Paydalanilg’an a’debiyatlar


Kirisiw
Atom fizikasi - fizikaning atom ózgeshelikleri, elektron qabıqları dúzilisi, elektronlar hám ionlar tán-salari, olardıń elektromagnit maydo-nidagi háreketin úyrenetuǵın bólimi. Elementlardıń atom Atomlardan shólkemleskenligin áyyemgi grek filosof-mate-rialistlari Epikur, Levkipp hám Demo-kritlar aytqan. Demokritning pikrine qaraǵanda, bizge úzliksiz bolıp kóringen deneler rasında bólindis mayda bóleklerden, yaǵnıy Atomlar hám olar arasındaǵı boslıqtan shólkemlesken; bul Atomlar hámme waqıt háreketde boladı. 15 - 18-ásirlerde tabi-atni tájiriybe tiykarında úyreniw usılları taraqqiy eta baslaydı. Hámme pánler qatarı ximiya páni de rawajlandi. Tájiriybede alınǵan nátiyjeler deneler atomlardan shólkemlesken degen názeri-yaǵniy tastıyıqlay bardı. Tájiriybeler ximiya -viy birikpe payda etiwde bir elementtıń bólekleri ekinshi element bólekleri arasına kirip, olar óz-ara birlesedi hám jańa birikpe bóleklerin payda etedi, degen juwmaqqa keltirdi. Atom fizikasi teoriya -sining rawajlanıwda Dalton, fran-suz ximiki J. L. Prust, Lomonosov hám Avogadroning ilimiy gipotezalari úlken rol oynadı. Avogadro birdey temperatura hám basım daǵı teń kólemli hár túrlı gazlarda molekulalar sanı óz-ara teń degen pikirdi ayttı. Avogadroning bul nızamı hár túrlı elementlerdiń A. ogirliklarini óz-ara salıstırıwlaw imkaniyatın berdi. Hár bir elementtıń gramm-molekulasında molekulalar sanı birdey, yaǵnıy Jv0 = 61023 ke teń ekenligi málim (qarang Avo-gadro nızamı ). Avogadro sanı málim bolsa, hár bir A. dıń salmaǵı gramm-molekula salmaǵın Avogadro sanına bolıp tabıladı. Hátte 19 -ásir aqırlarına -cha A. ni bólindis bólek dep qaraganlar. 1897 - 98 jıllardan Tóbeson (Lord Kel-vin) A. quramında elektronlar bar de-gan boljawdı ayttı. 1911 yi. aa Rezerford A. dıń planetar modelin jarattı. A.- proton hám neytronlardan ibarat yadro jáne onıń átirapında aylanıwshı teris zaryadlı elektronlardan shólkemlesken. Elektron (ye) zaryadı 4, 810~10 CGSE ga teń, massası bolsa proton massasigi den 1840 -ret kishi bolǵan bólek bolıp tabıladı. Pro-766 ton vodorod A. dıń yadrosı bolıp tabıladı. Proton zaryadı oń bolıp, ma`nisi elektron zaryadına teń. Neytron massası tp shama menen proton massasına teń, lekin zaryadsız bólek bolıp tabıladı.