"Audit-konsalting" mchj hamda "Prime" mchj buyurtmachining
Yüklə 169,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
14-kazus "Audit-konsalting" MCHJ hamda "Prime" MCHJ buyurtmachining buxgalteriya hamda moliyaviy hujjatlarini auditdan o'tkazish to'g'risida shartnoma tuzadilar. Audit ijrochi - "Audit-konsalting" MCHJga tegishli binoda o'tkaziladi. Tekshiruvning 10 kuni ijrochi mutaxassislari tomonidan buxgalteriya hamda moliyavoy hujjatlarning 50 %i tekshiruvdan o'tkaziladi, biroq 11 kunga o'tar kechasi, binoga chaqmoq tushib yong'in chiqishi oqibatida binoda mavjud bo'lgan barcha hujjatlar, jumladan tekshiruvga berilgan hujjatlar ham nobud bo'ladi. Shundan so'ng ijrochi - "Audit-konsalting" MCHJ buyurtmachi - "Prime" MCHJ bu haqda xabar berib, tekshiruv uchun berilgan hujjatlar mavjud emasligi, amalga oshirgan ish uchun xizmat haqini, ya'ni shartnoma bo'yicha belgilangan bahoning 50% miqdorida haq to'lashi lozimligini ma'lum qiladi. Vaziyatdan kelib chiqib, haq evaziga xizmat ko’rsatish shartnomasi taraflari hamda ushbu shartnoma bo’yicha javobgarlik masalalarini muhokama qiling. Reja 1. Haq evaziga hizmat ko’rsatish shartnomalari, 2. Haq evaziga hizmat ko’rsatish turlari. 3. Auditorlik va auditorlik firmalari Javob 1. Haq evaziga hizmat ko’rsatish shartnomalari, Haq evaziga xizmat ko 'rsatish bu aholiga aloqa tashkilotlari orqali xizmat ko'rsatish, tibbiyot xizmati, veterinariya xizmati, auditorlik, maslahat, axborot, ta'lim berish, sayyohlik xizmatlari va shunga o'shash boshqa xizmatlardir. Ma'lumki, bozor iqtisodiyoti sharoitida aholining ushbu xizmatlarga bo'lgan ehtiyoji tobora oshib bormoqsa. Shu sababli xizmat ko'rsatish bilan bog'liq tadbirkorlikka davlat tomonidan alohida e'tibor berilmoqda. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 27-maydagi «Kichik va o 'rta tadbirkorlikni rivojlantirish mexanizmini takomillashtirish to'grisida» qabul qilingan qarori bu borada muhim ahamiyatga ega bo’ldi. Haq evaziga xizmat ko'rsatish xizmat ko'rsatuvchi tadbirkor bilan shu xizmatdan foydalanuvchi shaxslar o'rtasida shartnoma tuzish yo'li bilan rasmiylashtiriladi. Shartnomaning ta'rifi O'zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 703-modsasida berilgan. Bu qonunda belgilanishicha, haq evaziga xizmat ko'rsatish shartnomasi bo'yicha ijrochi buyurtmachining topshirigi bilan ashyoviy shaklda bo'lmagan xizmatni bajarish (muayyan harakatlarni qilish yoki muayyan faoliyatni amalga oshirish) buyurtmachi esa bu xizmat uchun haq to 'lash majburiyatini oladi...». Haq evaziga xizmat ko'rsatish shartnomasi bo'yicha bir taraf ijrochi, ikkinchi taraf buyurtmachi sifatida ishtirok etadilar. Ijrochi bo'lib tadbirkorlik faoliyatini olib borayotgan xususiy firmalar, korxonalar, nodavlat korxonalari hamda davlat tashkilotlari ishtirok etadilar. Shuningdek, yakkatadbirkorlar ham ijrochi sifatida xizmat ko' rsata oladilar. Ijrochi bo'lib shartnomada qatnasha oladigan tashkilotlar, korxonalarning haq evaziga xizmat ko'rsatish faoliyati ularning ustavlarida, nizomlarida ko'rsatilgan bo'lishi, yakka tartibda faoliyat ko'rsatadigan tadbirkorlar esa belgilangan tartibda ruxsat olgan bo'lishlari shart. Haq evaziga xizmat ko'rsatish shartnomasi o'ziga xos xususiyatlari bilan boshqa shartnomalardan farqlanadi. Bular quyidagilardan iborat: 1. Haq evaziga xizmat ko'rsatish shartnomasi taraflarning kelishuvi bilan tuziladi. Ularning ayrimlari, Jumladan, aloqa, tibbiyot va veterinariya, auditorlik, huquqiy, axborot, ta lim berish, sayyohlik kabi xizmat ko'rsatish tomonlarning o'zaro kelishuvi bilan tuzilib keyinchalik ijro sababli konsensual shartnoma bo'lsa, fuqarolarning xat-xabarlarini boshqa joyga jo'natish tibbiy ko'rikdan o'tkazib, sog'ligi hagida ma 'lumot olish, bir martalik veterinariya xizmati, xuquqiy, maslahat kabi xizmatlarning ayrimlari xaq to’lash bilan bajarilganligi sababli aniq shartnoma hisoblanadi. 2. Haq evaziga xizmat ko'rsatish uchun aksariyat hollarda haq to’lanadi. Ayrim hollarda tekinga xizmat ko'rsatish mumkin. Bunday hollarda tuzilgan shartnoma tekinga tuzilgan shartnomalar guruhini tashkil etadi. 3. Taraflar o rtasida shartnoma tuzilgandan so'ng har ikki tarafda ham huquq va shunga yarasha burch paydo bo'ladi. Shu sababli bu ikki tomonlama shartnoma hisoblanadia . Bu shartnoma aholiga xizmat ko'rsatish bilan bog'liq bo'lganligi sababli uning ahamiyati tabora muxim bo'lib bormoqda. Ana shu xususiyatlari tufayli u mutlaqo yangi shartnoma sifatida fuqarolik kodeksida o z ifodasini topdi. Haq evaziga xizmat ko'rsatish shartomasi bo'yicha ijrochi ham, shuningdek, buyurtmachi ham ma'lum bir huquqlarga va burchlarga ega bo' ladi. Binobarin, ijrochi o 'zi aybdor bo 'lmagan holda xizmatni bajara olmagan taqdirda buyurtmachi ijrochiga uning xarajatlarini to’lashi shart. Bunda ijrochining xizmat ko'rsatishdan ozod qilinishi munosabati bilan olgan yoki olishi mumkin bo'lgan foydasi saqlanib qolinadi. Buyurtmachining aybi bilan xizmatni bajarish mumkin bo'lmay qolgan taqdirda, shartnomada boshqacha tartib belgilangan bo'lmasa, xizmat qiymati butunlay to’lanishi kerak. Shartnoma ijro etilishi bilan bekor bo'ladi. Shuningdek, ijrochi shartnomada belgilangan xizmatni bajarish orqali yoki qisman bajarish bilan shartnoma ijro etilgan xisoblanadi. Shartnomada taraflarning Javobgarligi Fuqarolik kodeksining 706-moddasiga ko'ra, «ijrochi haq evaziga xizmat ko'rsatish shartnomasini umuman yoki tegishli darajada bajarmagan hollarda u keltirgan zararni buyurtmachiga batamom to'lashi shart, lekin bu to'lov shartnomada nazarda tutilgan xizmatlar qiymatining ikki baravaridan ortiq bo'lishi mumkin emas. Tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish vaqtida ijrochi majburiyatini umuman yoki tegishli darajada bajarmagan hollarda haq evaziga xizmat ko 'rsatish shartnomasida ushbu moddaning birinchi qismida ko'rsatilgandan kuchaytirilgan Javobgarlik nazarda tutilishi mumkin. Shartnoma umumiy qoida bo'yicha taraflarning kelishuviga muvofiq o'zgartirilishi yoki bekor bo'lishi mumkin. Haq evaziga xizmat ko'rsatish shartnomasini bekor qilishni buyurtmachi xshmatlarning belgilangan bahosini batamom to 'lash sharti bilan talab qilishga haqli, shartnoma ijochining aybli harakatlari tufayli bekor qilingan hollar bundan mustasno. Ijrochi shartnoma bekor qilinganda buyrutmachiga yetkazilgan zararning hammasini to 'lash sharti bilangana haq evaziga xizmat ko’rsatish shartnomasini bekor qilishni talab qilishga haqli, shartnoma buyurtmachining aybi bilan bekor qilingan hollar bundan mustasno. 2. Haq evaziga xizmat ko 'rsatish turlari Haq evaziga xizmat ko'rsatish shartnomasi bir necha turlarga ajratiladi. Ular xizmat ko'rsatishning xususiyatiga qarab aloqa xizmati, tibbiy xizmat, veterinariya xizmati, auditorlik xizmati, huquqiy xizmat, maslahat xizmati, axborot xizmati, ta'lim berish (pullik) xizmati, sayyohlik xizmati va shunga o'xshash boshqa xizmatlardan iborat. Bu xizmatlar o'z xususiyati, xizmat ko'rsatish holati, xarakteri va huquqiy tartibga solinish jihatidan biri ikkinchisidan farqlanadi. Ammo ularning umumiy o’xshashligi ham, mavjud. Chunonchi, mazkur shartnomada bir tamonda xizmat ko'rsatuvchi (ijrochi), ikkinchi tomonda esa undan foydalanuvchi, buyurtmachi ishtirok etadi. Shu sababli ularga haq evaziga xizmat ko'rsatish shartnomasi sifatida ta'rif berilgan. Fuqarolar, shuningdek, yuridik shaxslar, haq evaziga xizmat ko’rsatish huquqiga ega bo'lgan va xizmat ko'rsatish uchun belgilangan tartibda ruxsat olgan tashkilotlar ijrochi sifatida qatnashadilar. Tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanish uchun ruxsatnoma olgan fuqarolar ham haq evaziga xizmat ko'rsata oladi. Haq evaziga xizmat ko'rsatuvchi korxonalar davlat ro'yxatidan o'tgan paytdan boshlab yuridik shaxs hisoblanadi va xizmat ko’rsatish faoliyatiga ega bo'ladi. Xizmat ko'rsatuvchi korxonalar bilan shu xizmatdan foydalanuvchilar o'rtasida shartnoma tuziladi. Shartnoma yozma tartibda rasmiylashtiriladi. Haq evaziga xizmat ko'rsatish shartnomasi bo'yicha har ikki tarafda ham huquq va burch kelib chiqadi. Chunonchi, aloqa xizmati ko'rsatish shartnomasiga muvofiq xizmat ko'rsatuvchi tashkilot buyurtmachilarga pochta hujjatlarini belgilangan manzilga jo'natish, mijozlarga kundalik matbuot xabarlari, shuningdek, gazeta-jurnallarni uyiga boshqa belgilangan Joylarga vaqtida yetkazib berish, telefon xizmati ko'rsatish bo’yicha tuzilgan shartnomalardan kelib chiqadigan vazifalarni o'z vaqtida maromiga yetkazib bajarish bo'lsa, buyurtmachilar buning uchun belgilangan xizmat haqini to'lab turishga majbur bo'ladi. Notarial, advokatura va boshqa xuquqiy xizmat ko'rsatuvchi tashkilotlar, firmalar qonunga muvofiq va taraflar o'rtasida tuzilgan shartnomaga muvofiq huquqiy xizmat ko'rsatishga, buyurtmachilar esa kelishilgan haqni belgilangan vaqt va tartibda to’lashga haqli bo'ladi. 3. Auditorlik xizmati. Bu xizmat tadbirkorlikning bir turi xisoblanadi. O'zbekiston Respublikasining «Auditorlik faoliyati to'g’risida»gi qonunning 1-moddasida audit tushunchasi berilgar. Unda belgilanishicha, Audit muayyan vakolatlar berilgan shaxslar auditorlar (auditorlik firmalari) tomonidan xo’jalik yuritayotgan, subyektlar moliyaviy hisobotlarning to’g'riligini, ular amalga oshirgan moliyaviy va xo’jalik operatsiyalari O'zbekiston Respublikasining qonunlari hamda boshqa me'yoriy hujjatlariga qay darajada muvofiqligini, shuningdek mukammalligi va asosliligini, buxgalteriya hisob-kitobi va boshqa moliyaviy hisobot yuritishga doir talablarga qay darajada muvofiqligini tekshirish maqsadida o'tkaziladigan moliya hujjatlarining ekspertizasi va taxlilidir. Audit shuningdek konsaltingni - mijoz bilan shartnoma asosida xizmatlar ko rsatishni o' z ichiga oladi'. Auditor belgilangan tartibda auditorlik faoliyati bilan shug’ullanish huquqini olgan va auditorlarning kasb ro’yxatiga kiritilgan mutaxassisdir. Auditorlik xizmati auditorlik firmasi tamonidan olib boriladi. Auditorlik firmasi - yuridik yoki Jismoniy shaxs tamonidan tuzilgan, belgilangan tartibda ro'yxatdan o'tkazilgan ustaviga ko'ra faoliyat sohasi auditorlik xizmatlari ko'rsatishdan iborat bo'lgan korxonadir. Auditorlik firmalari kichik korxonalar, mas'uliyati cheklangan Jamiyatlar va boshqa tashkiliy-huquqiy shakldagi korxonalar tarzida tuzilishi mumkin. Auditorlar va auditorlik firmalari davlat ro'yxatidan o'tib, litsenziya olganlaridan keyin o'z faoliyatlarini boshlaydilar. Ma'lumki, iqdisodiyotning bozor munosabatlari tamon yuz tutishi moliyaviy nazoratning mohiyati, maqsadi va vazifalarini tubdan qayta ko`rib chiqish zaruriyatini tug`diradi. Moliyaviy nazoratning muqaddam davlat tamonidan tashkil etilgan taftish tizimi mulkchilikning turli shakllariga asoslanib tuzilgan yangi karxonalarning extiyojlarini qondira olmay golgan edi, u bilan birga nodavlat karxonalarining tashkil topishi va ularning manfaatlari ham audit xizmatining tashkil etilishi, shuningdek, yuzaga kelgan yangi iqtisodiy sharoitda paydo bo'lgan muammolarni yechish borasida amaliy yordam ko'rsatuvchi hamda faoliyat ko'rsatayotgan korxonalarda qonunchilik buzilishining oldini oluvchi audit xizmati ko`rsatuvchi tashkilotning bo'lishini taqozo etgan edi. Korxonalarning faoliyatiga yordam beruvchi audit xizmati taftishdan farq qiladi. Ular quyidagilardan iborat: 1. Taftish o'tkazishdan asosiy maqsad korxonalardagi o'g'rilik, ko'zbo'yamachilik va boshqa kamchiliklari topish va uning asosida aybdorni Javobgarlikka tortishdir. Auditorlik tekshiruvining asosiy maqsadi esa, mijoz korxona moliyaviy hisobotini buxgalteriya hisoboti bo'yicha amaldagi nizom, andoza va ko'rsatmalarga mos kelishi nuqtai nazardan baholash, bu borada unga amaliy yordam ko'rsatish va mijoz bilan o’zaro manfaatdorlik asosida hamkorlik qilishdan iborat. 2. Taftish oldiga qo'yilgan vazifa korxona faoliyatlarining saqlanishini ta'minlash, qonunbuzarlari va xizmat vazifasini suiste’mol qilish hollarining oldini olishdir. Audit amalga oshiradigan vazifa esa, mijoz korxonaning moliyaviy holatini yaxshilash, uning ta'sir doirasini kuchaytirish, raqobatga bardoshlilik darajasini oshirish, firma daromadining rivojlanish istiqbollarini belgilash bo'yicha maslahatlar berishdan iborat. 3. Taftish boshqaruvining bo'ysunuvchi, itoat etishi bo'yicha amalga oshirilgan tekshiruv bo'lib, asosan yuqori tashkilotlar va Javobgarlikka tortish huquqiga ega bo’lgan muassasalar extiyojini qondirish maqsadida amalga oshirladi. Audit esa ufqiy yo'nalish bo’yicha tashkil etilgan tekshruv bo'lib, mijoz firma va u bilan shartnoma asosida bog'liq bo'lgan banklar, soliq mahkamalari, sug'urta kompaniyalari kabi hamkorlar va hissadorlar manfaatini ko’zlab amalga oshiriladi. 4. Taftish o'tkazuvchi shaxs, asosan, taftish idorasining xodimi hisoblanadi va uning xulosasi ko’pchilik hollarda rahbarning irodasiga bog’liq bo'ladi. Audit esa, mustaqil ekspert maqomiga ega bo'lib, tekshiruv bo’yicha mustaqil xulosa beradi. 5. Taftish yuqori tashkilotlar va Javobgarlikka tortish huquqiga ega bo'lgan muassasalar tamonidan asosan majburiy tarzda tashkil qilinadi. Audit esa asosan korxonaning o'z xohishlariga ko' ra, ularning murojaati asosida amalga oshiriladi. 6. Taftishning xarajatlart asosan tekshiruvni tayinlagan yuqori tashkilotlar tamonidan qoplansa, auditorlik tekshiruvining harakatlari shartnomaga muvofiq tekshiruv o 'tkazilayotgan firma hisobidan qoplanadi. 7. Taftish natijalari tekshiruvni belgilangan tashkilotlarga katta miqdorda davlat mulkini talon-toroj yoki qonundan chetga chiqishlar aniqlanganda, tergov va sud muassasalariga taqsim qilishl mumkin. Auditorlik tekshiruvi natijalari esa, agar u Javobgarlikka tortish huquqiga ega bo'lgan tashkilotlar tamonidan maxsus tayinlanmagan bo'lsa, ishga yo’llagan firma rahbariyatiga beriladi va zaruriyatga ko'ra, uning asosiy holatlari xissadorlar yig’ilishiga taqdim etilishi mumkin. Bu ma'lumotlar boshqa tashkilotlarga firma rahbariyatining ruxsati bilangina beriladi. Boshqa hollarda mustaqil auditor firmasi tamonidan sir saqdanadi. Agar auditorlik tekshiruvi natijasi asosida berilgan ko'rsatmalardan tekshiruv o'tkazilgan Karxona zarar ko'rsa, shu zararni mijoz, auditor yoki auditorlik firmasidan qonunda ko’rsatilgan tartibda undirib olish huquqiga ega. 8. Faoliyat xususiyatiga ko'ra taftish yuqori tashkilotlar tomonidan berilgan buyruq yoki ko’rsatmalari bajarish bilan bog'liq jarayondir. Audit esa tadbirkorlik faoliyati. Auditor korxonaning moliyavly hisobotini tekshirish bilan cheklanib qolmay balki mijozga haq evaziga moliya, buxgalteriya xisoboti, valyuta muomalalarini yuritish, bank ishi, sug'urta kompaniyalari faoliyati, tashqi bozorga chiqish singari faoliyat yo'nalishlari bo'yicha maslahatlar berish bilan ham shug’ullanadi. Taftish va auditorlik faoliyati, shuningdek tekshiruv natijalarini rasmiylashtirish tartibga ko'ra farqlanadi. Masalan, taftish o'tkazish natijalari dalolatnoma holida rasmiylashtiriladi va u korxona faoliyatida qonunchilikka rioya qilish holati to’g'risida xulosa chiqarish va aybdorlarni Jazolash maqsadida yuqori tashkilotlar yoki tekshiruvni tayinlagan idoralariga taqsim etadi. Uning ma'lumotlari aksariyat hollarda keng xalq ommasiga e’lon qilinmaydi. Auditorlik tekshiruvi natijalari esa, auditor hisoboti va xulosasi holida rasmiylashtiriladi. Auditor xulosasi muhim hujjat bo'lib, u mijoz tamonidan moliyaviy xisobotlar bilan birga matbuotda e'lon qilinishi mumkin. Bu esa u bilan xamkorlik qilayotgan va qilmoqchi bo'lgan yuridik hamda jismoniy shaxslarning e'tiborini o'ziga Jalb qilish uchun qulay imkoniyat yaratadi. Demak, audit xizmati taftish o'tkazishning o'rint egallamaydi. Chunki moliyaviy taftish o'tkazish ham o'z ahamiyatiga ega. Ammo auditorlik xizmati hozirgi bozor igtisodi munosabatlariga o'tishda muhim bo'lib, xo'jalik subyektlari bo'lgan korxona, tashkilotlarga xo’jalik, tadbirkorlik faoliyatini qonunga muvofiq tarzda yurgazishda nihoyatda katta yordam ko'rsatmoqda. Demak, moliyaviy taftish ham auditorlik xizmati ham, tadbirkorlarning xo'jalik va moliyaviy faoliyatini to'g'ri yurg’azishda muhim o’ringa ega. Auditorlik xizmati taraflar tamonidan tuzilgan shartnoma asosan olib boriladi. Mazkur shartnomaga muvofiq har ikki tamonda ham huquq va burch paydo bo'ladi. Agar ular auditoryalik xizmati ko'rsatish shartnomasini buzsa, shartnomada belgilanganidek hamda Auditorlik faollyati to’g'risidagi qonunning 12-moddasida ko'rsatilgan tartibda mulkiy, ma'muriy yoki intizomiy Javobgarlikka tortiladi. Adabiyodar Karimov I.A.. O’zbekiston buyuk kelajak sari (O'zbekiston XXI asr bo'sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari). T., «O'zbekiston», 1998, 567-6.. «Xalq so zi», 2000 yil 15 iyun. Karimov I.A. O’zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo’lida. T., O’zbekiston», 1995, 241-6. O'zbekiston Respublikasining Korxonalar, Ijara, Mulkchilik to'g’risidagi qonunlari. T., «Adolat», 1997. . www.ziyonet.uz Yüklə 169,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|