AZƏrbaycan: MÜSTƏQİL İslam və DÖVLƏT



Yüklə 0,61 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/6
tarix31.01.2017
ölçüsü0,61 Mb.
#7106
  1   2   3   4   5   6

AZƏRBAYCAN: MÜSTƏQİL İSLAM VƏ DÖVLƏT

 

Avropa üzrə Hesabat N°191 – 25 mart 2008

 


 

MÜNDƏRİCAT

 

QISA İCMAL............................................................................................................................ i 

I.

  GİRİŞ



.................................................................................................................................. 1

 

A.



  D

ÜNYAV


İ

L

İ



Ə

NƏNƏS



İ

................................................................................................................1

 

B.

  T



ERRORÇULUQ 

İ

TTIHAMLARI



.......................................................................................................2

 

II.

 

XARİCİ TƏSİRLƏR......................................................................................................... 5

 

A. Y



AXIN 

Ş

ƏRQ



................................................................................................................................5 

B. D


AĞISTAN VƏ 

Ç

EÇEN



İ

STAN


.........................................................................................................6 

C.  İ


RAN

............................................................................................................................................8 

D. T

ÜRK


İ

.....................................................................................................................................9 



III.

 

MÜSTƏQİL MÜSƏLMAN İCMALARI ...................................................................... 11

 

A. S


ƏLƏF

İ

 



Q

RUPLAR


......................................................................................................................11 

1.

  Bakı......................................................................................................................................11 



2.

  Azərbaycanın şimalı ............................................................................................................12 

3. Xəvariclər ............................................................................................................................12 

B. M


ÜSTƏQ

İ



Şİ

Ə 

Q



RUPLARI

.........................................................................................................13 

1. Müstəqil icmalar ..................................................................................................................13 

2. Digər müstəqil qruplar.........................................................................................................15 

3. Nardaran misalı....................................................................................................................16 

IV.

 

DÖVLƏTİN REAKSİYASI............................................................................................ 17

 

A. D


ÖVLƏTIN 

D

IN 



Ü

ZƏRINDƏ 


N

ƏZARƏTI


.......................................................................................17 

1. Hüquqi çərçivə.....................................................................................................................17 

2. Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi ...........................................................................18 

3. Qafqaz Müsəlmanlar İdarəsinin İslahatı..............................................................................19 

B. D

ÖVLƏT 


T

ƏRƏFINDƏN 

S

IXIŞDIRMALAR



.....................................................................................20 

V.

  YEKUN SÖZ



..................................................................................................................... 22

 

ƏLAVƏLƏR



 

A. 


 

B

EYNƏLXALQ 



B

ÖHRAN 


Q

RUPU 


H

AQQINDA


...............................................................................23 

 


 

 

Avropa üzrə Hesabat N°191 

25 mart 2008

 

AZƏRBAYCAN: MÜSTƏQİL İSLAM VƏ DÖVLƏT 

QISA İCMAL

 

2007-ci ilin sonunda Azərbaycanda iri terror aktının 

qarşısının alınması haqqında iddialar neftlə zəngin bu 

ölkədə  İslam ekstremizminin nə  dərəcədə  təhlükə 

doğurduğu haqqında müzakirələrə yol açdı. 

Azərbaycan  əksərən mötədil (əsasən  şiə) müsəlman 

əhalisi olan dünyavi dövlətdir. 1991-ci ildə Sovet 

İttifaqının dağılmasından sonra, rəsmi dini qurumların 

hakimiyyətini rədd edən müstəqil sünni və  şiə 

icmaları yaranmışdır. Onlardan bəziləri siyasi 

yönümlüdür, ancaq hakimiyyəti devirmək niyyətilə 

zorakılığa əl atmağa meylli olanlar ya çox cüzi, ya da 

yox dərəcəsindədirlər. Bununla belə, hökumət bu 

“müstəqil icmalar” ilə bağlı narahatlığını bildirir və 

onları nəzarətdə saxlamağa, o cümlədən sıxışdırmağa 

cəhd edir. Bu cür yanaşma dinc dindarları 

radikallaşdırmaq təhlükəsi yaradır. 

Müstəqillikdən sonra və öz coğrafi yerləşməsindən 

irəli gələrək, ölkə öz nüfuzunu yaymağa çalışan 

müxtəlif dini cərəyanların hədəfinə çevrildi. İrandan, 

Yaxın  Şərqdən və Türkiyədən missionerlər və 

xeyriyyə  cəmiyyətləri, eləcə  də Rusiyanın  şimali 

Qafqaz bölgəsindən olan şəxslər dini yaymaq üçün 

gəldilər. Onlardan bəziləri, deyilənə görə, radikal 

İslamçı  şəbəkələrlə, o cümlədən  əl-Qaidə ilə  əlaqəli 

idilər.Hazırda bu qrupların çoxu ölkədən xaric 

edilmişdir və yalnız Türkiyə mənşəli qruplar nisbətən 

dövlət tərəfindən sıxışdırılmadan fəaliyyət göstərirlər.  

Xeyli dərəcədə xarici qruplar tərəfindən yetişdirilən 

və maliyyələşdirilən müstəqil dini icmalar rəsmi 

məscidlərdən daha sürətlə artmışlar. Hələ iyirmi il 

əvvəl Azərbaycanda demək olar ki eşidilməmiş təriqət 

olan Sələfilik  əsasən Bakıda və  şimal rayonlarında 

özünə yer etmişdir. Dövlət tərəfindən dəstəklənən 

rəsmi ruhanilərin hakimiyyətini rədd edən şiə qrupları 

da artmışdır, ancaq onlardan da ancaq cüzi bir hissəsi 

siyasi meylli, və daha az hissəsi radikal adlandırıla 

bilər. Bununla belə, hökumət bütün növ müstəqil 

İslami qruplara şübhə ilə yanaşır. O, bu qrupları Dini 

Qurumlarla  İş üzrə Dövlət Komitəsi (DQİDK) və 

Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi (QMİ) vasitəsilə nəzarət 

etməyə çalışır və adətən müstəqil fəaliyyəti sıxışdırır. 

QMİ-in nəzarətindən kənarda olan dinc icmaların 

üzvləri mütəmadi olaraq sıxışdırılır, tutulur və öz 

dediklərinə görə onlarla pis rəftar olunur. 

Hökumət öz sərt rəftarını ekstremizmlə mübarizə 

aparmaq və terrorizmin qarşısını almaq ehtiyacı ilə 

izah edir. 1990-cı illərin  əvvəllərində hakimiyyət 

nisbətən zəif idi və  bəzi ekstremist qruplar fəal idi. 

Hal-hazırda qarşıda duran vəzifə hər-hansı bir qrupun 

zorakılığa  əl atmasının qarşısını almaqla yanaşı, dini 

azadlıqların təmin edilməsidir. Dövlət gücləndikcə 

iddia edir ki, ekstremistlərin tutulub məhkum 

edilməsində daha bacarıqlı olmuşdur. Bu tutulanların 

hamısının ekstremistlərlə  fəal  əlaqəsinin olmasını 

demək isə çətindir. 

Görünən isə odur ki, hökumət dinc dini fəaliyyəti 

nəzarətdə saxlamaq üçün həddindən artıq səy 

göstərmişdir və ekstremist olması iddia olunanların 

məhkəmələri bağlı qapılar arxasında təzyiqlər altında 

alınan etiraflara söykənərək aparılır. Müstəqil dini 

qurumlar və eləcə  də siyasi müxalifət hakimiyyətin 

İslamçı terrorist təhlükəsindən Qərbin simpatiyasını 

qazanmaq və öz qeyri-demokratik fəaliyyətlərinə 

haqq qazandırmaq üçün istifadə etdiyini bildirirlər. 

Hökumətin bu taktikası  ən azından dinc qrupları 

cihada sövq etmək riskini artırır; açıq zorakılıq 

olmasa da, radikallıq Sələfi qrupların az bir hissəsində 

artıq görünür. 

Hökumət dindarlarla əməkdaşlığı gücləndirmək üçün 

gənc ruhanilərin dini təhsilinin təkmilləşdirilməsi və 

QMİ-də islahatların aparılması kimi bir sıra addımlar 

atmışdır. Hökumət yerli dəyərlərə  və  ənənələrə 

söykənən  İslamın yaranmasına və  kənar inancların 

sıxışdırılmasının qarşısını almağa çalışır ancaq o, öz 

səylərini artırmalı  və QHT-ləri və müstəqil dini 

icmaları dövlət və din haqqında müzakirələrə  cəlb 

etməlidir.  Ən  əsası isə, hökumət müstəqil dini 

icmalarla onları kriminallaşdırmadan ünsiyyətdə ola 

bilən və dini azadlıqlara daha çox hörmət edən bir 

yanaşma qəbul etməlidir. 

Bakı/Tbilisi/Brüssel, 25 mart 2008 


 

 

 



Avropa üzrə Hesabat N°191 

25 mart 2008

 

AZƏRBAYCAN: MÜSTƏQİL İSLAM VƏ DÖVLƏT 

I.

 

GİRİŞ 

Son on il ərzində  İslamçı qruplara qarşı  zərbələr 

radikal  İslamın Azərbaycanda artmaqda olması 

ehtimalını gücləndirib. Hökümət zorakılıq aktları 

planlaşdırmaqda iddia edilən fəalları  həbs etmişdir. 

Mətbuat xarici təşkilatlara qarşı terror hücumları 

haqda məlumlatlar yaymışdır.  Əsl vəziyyət isə bu 

qədər birmənalı deyil. 

Öz mədəni modellərini ixrac etmək istəyən ölkələrə 

(İran, Türkiyə  və Yaxın  Şərqə) qonşu olan 

Azərbaycana 2001-ci ilə qədər missioner və xeyriyyə 

təşkilatlarının davamlı axını müşahidə olunurdu. 

Onların təsiri nəticəsində həm şiə, həmçinin də sünni 

qruplar yaranmışdır. Bu qrupları dünyavi quruluşa 

təhlükə sayan dövlət onlarla münasibət qurmaq 

üzərində baş sındırmaqda idi. 

Azərbaycanda bir sıra müsəlman icmalar, xüsusilə 

sələfilər, rəsmi dini idarə olan Qafqaz Müsəlman 

İdarəsinin (QMİ) dini hakimiyyətini tanımaqdan 

imtina edir. Hökümətin narahatçılığına səbəb bu 

məscidlərə dindarların artan axınıdır.  Əksər sələfilər 

İslama puritan yanaşan və siyasətə can atmayan 

mömin müsəlmanlardır. Yalnız az bir hissəsi 

hökümətə açıq müxalif fikirlər söyləyir, lakin 

hökümətin QMİ  və Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət 

Komitəsi (DQİDK) vasitəsilə dini fəaliyyətə  tətbiq 

etdiyi sərt nəzarət bəzi müstəqil qrupları ixtilafa vadar 

edib.


1

 Xüsusilə  bəzi kiçik və müstəqil  şiə icmaların 

adlarını çəkmək olar ki, onlar dini azadlıqları naminə 

mübarizə aparır və artıq siyasi müxalifətlə  əlaqələr 

qurmağa nail olub. 

 

 



1

 Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi (QMİ) və Dini Qurumlarla İş 

üzrə Dövlət Komitəsi (DQİDK) dini həyatı izləyən və ona 

nəzarət edən dövlət qurumlarıdır. QMİ Sovet dövründə 

yaradılıb və (1980-ci ildən) Allahşükür Paşazadə tərəfindən 

idarə olunur. Bu qurum ruhaniləri təyin edir, moizələrə 

nəzarət edir və  Məkkəyə ziyarəti təşkil edir. 2001-ci ildə 

yaradılan DQİDK dini icmaların qeydiyyatına və 

fəaliyyətinə  nəzarət edir. Bu təşkilatlarla  əlaqədar daha 

ətraflı məlumat üçün bax aşağıda Bölmə IV.A. 

Müsəlman icmaların dövlətin təhlükəsizliyinə  nə 

dərəcədə  təhlükə  təşkil edib-etməməsi və cihadçı 

ekstremizmə qarşı  nə kimi səmərəli üsullar qəbul 

olunmalıdır suallarına cavab tapmaq məqsədilə bu 

hesabat diqqəti müstəqil müsəlman icmalarla 

Azərbaycan dövləti arasında münasibətlərə yönəldir.  



A.

 

DÜNYAVİLİK

 

ƏNƏNƏSİ 

İslamın  şiə  məzhəbi müasir Azərbaycanın  ərazisində 

on altıncı  əsrdən sonra aparıcı  təriqətə çevrilmişdir, 

lakin  İranın təsiri zəif olan şimal bölgələrində  əksər 

əhali sünnilərdir. Rusiya ilə İran arasında 1828-ci ildə 

imzalanmış Türkmənçay müqaviləsindən sonra 

Azərbaycan Respublikasında və  İranda yaşayan 

azərbaycanlılar bir-birindən ayrılmışlar.

2

 Azərbaycanda 



yaşayanlar Çar Rusiyasının  İslamı  tədricən 

marginallaşdıran ruslaşdırma siyasətinin təsirinə 

məruz qalmışdır,

3

 sonra isə, Sovet höküməti cəmiyyətin 



dünyaviləşməsini daha da dərinləşdirmişdir. 1930-cu 

illər  əksər məscidlərin bağlanması  və dinə qarşı  ən 

sərt təzyiqlərlə yadda qalmışdır. 1940-cı illərdə 

müsəlmanları və onların dini fəaliyyətini idarə etmək 

üçün Moskva yeni qurum yaratdı.

4

 Qafqaz  və Orta 



Asiya müsəlmanların bir qismi gizli və dövlətin 

nəzarətindən kənar etiqad qrupları yaratmağa nail 

oldular,

5

 lakin 1991-ci ildə müstəqillik əldə etdiyi bir 



 

 

2



 Saziş Yerevan, Naxçıvan və Talış xanlığının qalıqları 

üzərində Rusiyanın suverenliyini tanımış  və imperiyalar 

arasında Araz çayını sərhəd kimi müəyyən etmişdir. 

3

 Böhran Qrupunun telefon müsahibəsi, Bayram Balcı, 



direktor, Fransanın Mərkəzi Asiyaşunaslıq  İnstitutu, 

Daşkənd, avqust 2007; və S. Kornel, “Azərbaycanda islamın 

siyasiləşməsi”, Mərkəzi Asiya-Qafqaz İnstitutu və İpək Yolu 

Araşdırmalar Proqramı, Vaşinqton və Uppsala, 2006.  

4

 

Üç yeni Müsəlman  İdarələri – Mərkəzi Asiya və 



Qazaxıstan (Daşkənd),  Şimalı Qafqaz (Maxaçkala) və 

Cənubi Qafqaz (Bakı) – sonradan Rusiya Müsəlmanları 

İdarəsinə çevrilən “SSRİ-nın Avropa hissəsinin 

Müsəlmanlarının Mərkəzi  İdarəsinə” 1943-ci ildə  əlavə 

edilmişdir. 

5

 Bu  hesabat  qeyri-rəsmi  İslamı  (İslam icmalarını) 



“müstəqil” adlandırır. Digərləri “qeyri-rəsmi  İslam” 

terminini istifadə edirlər – C. Qlen,  Mərkəzi Asiyada Sovet 



Mirası  (Cippenham, 1999) bax, səh. 91 – və ya “parallel 

İslam” – bax A.Benniqsen, Unudulmuş Müsəlmanlar (Paris, 



Azərbaycan: Müstəqil İslam və Dövlət

 

Böhran Qrupunun Avropa üzrə Hesabatı N°191, 25 mart 2008 

səhifə 2

 

 

zaman,  əksər azərbaycanlılar təşkilatlanmış dini 



qruplarla əlaqələri itirmişdirlər. 

Muasir Azərbaycan  əhalisinin yalnız kiçik hissəsinin 

İslamın əsas şərtlərinə əməl edən dünyavi bir ölkədir.

6

 



2006-ci ilin tədqiqatı göstərir ki, “siz özünüzü bütün 

dini mərasimləri (adətləri) bilən və onlara riayət edən 

əsl inanclı hesab edirsiniz” sualına yalnız 7.2% 

respondent müsbət cavab vermişdir; 49.7% faiz insan 

isə özlərini “dinə inanan, lakin dini məsələlərdən 

bilikli olmayan və dini şərtlərə riayət etməyən” 

adlandırıblar.

7

 Müsəlman olmaq dindən çox mədəni 



və etnik anlam daşıyır.  Əhalinin təxminən üçdə ikisi 

şiə, üçdə biri isə sünnidir. Konstitusiya dini etiqad 

azadlığını  təmin edir və müxtəlif dinlər arasında 

münasibətlər adətən yaxşıdır.

8

 Demək olar ki, bütün 



dini icmalar sülhsevərdir, hökümətlə  sıx  əməkdaşlıq 

edir və dövlətin dəstəklədiyi QMİ-nin dini hakimiyyətini 

tanıyır. Yalnız kiçik sayda icmalar hökümətdən 

muxtariyyət naminə səy göstərdiyinə görə “müstəqil”, 

hətta ondan da az sayda icma isə radikal adlandırıla bilər. 

Məscidlərə gedənlərin sayı  nəzərəçarpan qədər 

artmasa belə,  şimal və  cənub regionlarda yaşayanlar, 

ənənəvi olaraq, bütün ölkə ilə müqayisədə daha 

dindar olmuşdurlar. Bakıda  əksər məscidləri ziyarət 

edənlərin sayı azdır (istisnalar aşağıda müzakirə 

olunur).

9

 Bununla  belə, Bakı  və digər  şəhərlərdə öz 



mənsubiyyətinin axtarışında olan cavanlar dinə üz 

tutmaqda yaşlılardan daha fəaldırlar.

10

 Adətən bu orta 



məktəb və ya universitet səviyyəsində baş verir. Din 

                                                                                        

1981) və T.Svyatoxovski, “Azərbaycan:  İslamın Gizli 

Simaları”, Dünya Siyasəti Jurnalı, cild. 19, # 3 (2002 payız), 

səh. 73. 

6

 2004-ci ildəki sorğuda respondentlərin 63.6 faizi heç vaxt 



ibadət etmədiklərini deyiblər; 13.2 faiz isə  bəzən ibadət 

etdiklərini etiraf ediblər. Bax: H. Hacızadə, “Sentyabrın 11-

dən sonra Azərbaycanda Din və Dini Etiqad Azadlığı”,  III 

Era, # 6 (2005), səh. 38.  

7

 Digər 40.1 faiz dinə inandıqlararını, dini ənənələr haqqında 



anlayışa malik olduqlarını, lakin bu ənənələrdən ancaq 

bəzilərinə riayət etdiklərini bildiriblər. Bu sorğu sosioloji 

xidmət təşkilatı olan Puls tərəfindən 2004, 2005 və 2006-ci 

illərdə təkrarən keçirilmiş və belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, 

dini şərtlərə riayət edən respondentlərin sayı dəyişməz olaraq 

qalır və 50 faizdən aşağıdır. “Azərbaycan 2006-ci ildə, 

sosioloji monitorinq”, Puls/Fridrix Ebert Fondu, Bakı, 2007. 

8

 Azərbaycan kiçik xristian və yəhudi icmasına malikdir.  



9

 Bakı  Şəhidlər Məscidi 3000-nə  gədər dindarın ibadət 

mərkəzidir.  Əbu Bəkr məscidi  ən yüskək göstəricilərə 

malikdir: malumatlara əsasən həftədə 7000-nə  gədər 

dindarın ibadət yeridir. (daha ətraflı məlumat aşağıda təqdim 

olunub).  İçəri  Şəhərdəki Ləzqi Məscidində cümə namazına 

800 nəfər gəlir. Digər müstəqil  şiə  məscidləri, xüsusilə 

Dadaş Məscidi, həmçinin yüzlərlə inanclının ibadət yeridir.  

10

 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Dr. Kristin Hunner-Krizel, 



Bakı, sentyabr 2007; və yazışmalar, oktyabr 2007. 

şəhərdə yaşayan bu qruplara “saflıq” və “azadlıq” 

təklif edir, lakin bu siyasi məyusluğun nümayişi 

deyil.


11

 Siyasi və ya iqtisadi inciklik səbəbindən dinə 

dönən gənclərin əksəriyyəti şimalda və ya, Nardaranın 

ətrafında, Bakı kəndləri adlanan məkanda yaşayır.

12

  

B.



 

T

ERRORÇULUQ 

İ

TTIHAMLARI 

 

Ümumiyyətlə Azərbaycanın dünyavilik xüsusiyyətinə 

baxmayaraq, İranla Türkiyə arasında strateji yerləşməsi 

və Rusiyanın qaynar nöqtəsi sayılan Dağıstan 

respublikası ilə ümumi sərhədi bu ölkəni həm dinc, 

həm də radikal xarici İslam təsir dairələrinin rəqabət 

meydanına çevirir. Hökümət iddia edir ki, Qərblə 

iqtisadi və siyasi əlaqələri ölkənin xaricdən gələn 

İslam ekstremistlərinin hədəfinə çevirir. 

Hökümət 1990-cı illərdən etibarən radikal İslamçı 

cərəyanlarla uğurlu mübarizə apardığını iddia 

etmişdir. Deyilənə görə, Azərbaycanda ilk beynəlxalq 

terrorçu təşkilat əl-Cihad olmuşdur ki, o da sonradan 

əl-Qaidə ilə birləşmişdir.

13

 Təşkilatın Azərbaycan 



bölməsini İbrahim Eydaruz 1995-ci ildə yaratmış, ona 

1997-ci ilə  gədər rəhbərlik etmiş, sonra Londona 

köçmüş  və iki ildən sonra orada həbs olunmuşdur.

14

 



1998-ci ildə  əl-Qaidə  tərəfindən Dar-es-Salam və 

Nayrobidəki ABŞ  səfirliklərində partlayışlardan bir 

saat  əvvəl  əməliyyata görə  məsuliyyəti öz üzərinə 

götürmək haqqında məlumatı əks etdirən faks Bakıda 

yerləşən telefon nömrəsindən təşkilatın London 

bölməsinə göndərilmişdir.

15

 Bir  müddət sonra, ABŞ-



ın Mərkəzi Kəşviyyat  İdarəsi (MKİ) ilə birlikdə 

Azərbaycan təhlükəsizlik orqanları  əl-Cihadın hərbi 

əməliyyatlar üzrə rəhbərini Əhməd Salaam Mabrukun 

həbsinə nail olmuş  və Azərbaycan tərəfi onu Misirə 

ekstradisiya etmişdir. Deyilənə görə, bu əməliyyatı 

keçirilərkən ABŞ və İsraildə 100-dən çox hədəfə qarşı 

hücum planlarını əks etdirən disk aşkar olunmuşdur.

16

 



 

 

11



 “İnsanlara gözəllik və saflıq lazımdır. Bundan başqa burda 

gənclərə daha nə  təklif etmək olar”, müstəqil  şiə icmasının 

üzvü belə düşünür. Böhran Qrupunun müsahibəsi, İlham (əsl 

adı deyil), Bakı, sentyabr 2007.  

12

 Böhran  Qrupunun  müsahibəsi, Azərbaycanın regionları, 



oktyabr-noyabr 2007. 

13

 Əl-Cihad, və ya İslami Cihad, 1970-cı ildə Misirdə 



yaranan  İslamçı radikal qrupdur. Əl-Qaidə ilə  sıx  əlaqələrə 

məxsus idi və 2001-ci ilin iyununda onunla birləşmişdir. 

Bax: www.globalsecurity.org/military/world/para/aljihad.htm  

14

 İttiham akti, ABŞ Üsəma Bin Ladenə qarşı, et. al, bax: 



http://cns.miis.edu/pubs/reports/pdfs/binladen/indict.pdf.  

15

 S. Kornel, eyni mənbədən, səh. 48.  



16

 “İslamçı qruplar kimyavi-bioloji silahdan istifadə etmək 

planını daşıyırdı”, World Tribune.com, 21 aprel 1999. 


Azərbaycan: Müstəqil İslam və Dövlət

 

Böhran Qrupunun Avropa üzrə Hesabatı N°191, 25 mart 2008 

səhifə 3

 

 

1999-cu ildə  təhlükəsizlik orqanları bir sıra ağır 



cinayətlər törətdiyinə görə Ceyşullah (Allahın 

ordusu)


17

 təşkilatının on dörd üzvünü həbs etdi. Bu 

qrup Azərbaycan Ekstrasenslər Birliyinin sədri Etibar 

Erkini və onun iki oğlunu qətlə yetirmiş, Avropa 

Yenidənqurma və  İnkişaf Bankının (AYİB) ofisini 

qarət etmiş  və Krişna icmasının Bakı  qərarqahını 

partlatmaq cəhdi etmişdir.

18 


 

Hizb-ut-Təhririn ilk fəalları, deyilənə görə, 

Azərbaycana 2000-ci ildə  Şimali Qafqazdan gəlmiş 

və Özbəkistan vətəndaşı olan Abdurəsul Abdukərimov 

(Abdulla) 2001-ci ilin avqustundan etibarən təşkilatın 

Azərbaycan bölməsini yaratmışdır. Məhz həmin il, bir 

müddət sonra, təşkilat qeyri-qanuni elan olunmuş  və 

onun altı üzvü (beş Azərbaycan və bir Ukrayna 

vətəndaşı) “dövlətin dünyavi quruluşunu dəyişmək və 

xarici səfirliklərə, və ümumiyyətlə  əhaliyə qarşı iri 

miqyaslı terror hücumları təşkil etmək” cəhdinə görə 

həbs olunmuşdur.

19

 

ABŞ-da 2001-ci ilin 11 sentaybr terror hücumlarından 



sonra ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi koalisiyanın tərkib 

hissəsi olaraq, Azərbaycan öz taburunu Əfqanıstana 

yolladı  və ABŞ  və NATO uçuşları üçün öz hava 

məkanını açıq elan etdi. Əl-Qaidə rəhbərinin müavini 

Ayman əl-Zavahiri “özlərini Allahsızlarla bağladığına”

20

 



 

 

17



 Sələfi qrup olmasına baxmayaraq, Ceyşullahın  İranla 

əlaqəli olması deyilir. Bax S. Kornel, eyni mənbədən, səh. 

43; həmçinin “Azərbaycanın  əsas problemi”, 525-ci qazet

15 avqust 2003.  

18

 “Xütbələrdə gizlənən siyasi İslam”,  Ayna, 17 iyun 2006. 



Təşkilat üzvləri dörd ildən on üç ilədək azadlıqdan məhrum 

ediliblər; Bu qrupu 1995-ci ildə 32 yaşlı daxili işlər 

nazirliyinin cəsus əməkdaşı Mübariz Əliyev yaradıb ki, o da 

ömürlük azadlıqdan məhrum edildi və, adı çox mənfi 

hallanan, Qobustan həbsxanasına yerləşdirildi. Böhran 

Qrupunun müsahibəsi, Elchin Behbudov, İşgəncələr 

Əleyhinə Komitənin sədri, yanvar 2008. Məlumatlara 

əsasən, həbsxananın müdiri Əliyevi dəfələrlə döymüş, və o, 

dişlərini itirmişdir. “Həbsxananın tibbi personalının 

etinasızlığı”, Prison-Watch İctimai Birliyi, 12 dekabr 2007. 

19

 Hizb-ut-Təhrir, Sünni, pan-İslamist siyasi meyilli və 



dünyanın  ən azından 40 ölkəsində  fəal olan təşkilatdır ki, 

dinc yollarla İslam xilafəti qurmaq istəyir və bir çox ölkədə, 

xüsusilə gizli fəaliyyət göstərdiyi Orta Asiyada, qadağandır. 

Bax Böhran Qrupunun Asiya Hesabatı N°58, Mərkəzi 



Asiyada Radikal İslam: Hizb-ut-Təhrirə cavab, 30 iyun 

2003. O, zor işlətməməyə çağırırı, lakin bəzi hallarda, 

digərlərinə zordan istifadə etməyi, həvalə edib, 

www.hizbuttahrir.org/. Abdulla ölkəni tərk etdi, “Hizb-ut-

Təhrir üzrə istintaq yekunlaşdı”,  Bizim  Əsr, yanvar 2002, 

http://bizimasr.mediaaz.com/arxiv_2002/yanvar01/xeber.htm

l internet səhifəsinə bax. 

20

 C.  Nikol,  “Ermənistan, Azərbaycan və Gürcüstan: 



Təhlükəsizlik məsələsi və ABŞ Maraqlarına təsiri”, 

Konqresin Araşdırma Xidməti, 1 fevral 2007, səh. 14.  

görə azərbaycanlıları  cəzaya layiq adlandırmışdır. 

2004-ci ildə Milli Təhlükəsizlik Naziri Namiq 

Abbasov  əl-Qaidənin BTC neft boru kəmərində 

təxribat planlaşdırdığını iddia etmişdir.

21

 Həmin il, əl-



Qaidənin Qafqaz üzrə  əlaqələndiricisi  Əbu Həfsdən 

təlimat aldıqları güman edilən doqquz xarici vətəndaş 

(Əfqan, Britaniyalı,  İordaniyalı  və Rus) terror 

aksiyasıyaları planlaşdırmaqda ittiham edilərək həbs 

olunmuşdur.

22

 



2005-ci ilin martında  Əmiraslan  İsgəndərovun 

rəhbərliyi altında altı Azərbaycan vətəndaşı terror 

aksiyası planlaşdırdıqlarına və Bakıda partlayış təşkil 

olunması  təhlükəsi haqda əl-Qaidənin adından 

bəyanat tərtib etdiklərinə görə  məhkum olunmuşlar. 

Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin məlumatına  əsasən, 

qrupun əsas məqsədi hökümətin “dünyavi, demokratik 

və terrorçuluq əleyhinə siyasətini”

23

 dəyişdirməyə 



məcbur etmək idi. Bununla belə, “ictimaiyyət üçün 

bağlı məhkəmədən sonra…ittihamı təsdiqləmək üçün 

əsaslı  dəlillərin tapılıb-tapılmaması müəmmalı 

qalır”.


24

 Müdafiə  tərəfinin vəkili deyir ki

təqsirləndirilən  şəxslərdən bir neçəsi  Əmiraslan 

İsgəndərovu sadəcə tanıdıqlarına görə həbs olunmuşdur.

25

 

Həmin ay Nazirlik belə bir bəyanatla çıxış etmişdir: 



Beynəlxalq terrorçuluğa qarşı mübarizənin 

nəticəsində  əl-Cihad, Qafqazın  İslam Ordusu, 

Hizb-ut-Təhrir, [və] Ceyşuallah kimi təşkilatların 

fəaliyyəti neytrallaşdırılmış, beynəlxalq terrorçuluq 

təşkilatlarla sıx münasibətlərdə şübhəli bilinən yeddi 

humanitar təşkilat bağlanmış, 43 şəxs ekstradisiya 

edilmiş  və onlarla terrorçu tərəfdar ölkələrin 

müvafiq qurumlarına təhvil verilmişdir.

26

 

2006-cı ilin aprel ayında, ictimiyyət üçün bağlı olan 



digər məhkəmədə, Camaat əl-Müvahiddun adlanan 

 

 



21

 Bax C. Laft, “Bakı-Tbilisi-Ceyhan: başa çatmayıb və artıq 

hədəfə çevrilib”, Qlobal Təhlükəsizliyin Təhlili  İnstitutu, 4 

noyabr 2004, www.iags.org/n1104041.htm. 

22

 Milli  təhlükəsizlik nazirliyinin bəyanatı, 5 iyul 2005, 



www.mns.gov.az/news/05.07.2005.19.05_ru.html veb-

səhifədə dərc olunub. 2005-ci iyununda ittiham olunanlar üç 

ildən on beş ilədək məhkum olunmuşlar.  

23

 Milli  təhlükəsizlik nazirliyinin bəyanatı, 17 mart 2005, 



www.mns.gov.az/news/17.03.2005.16.14_en.html veb-

səhifədə dərc olunub. Məlumatlara görə, Isgəndərov 1999-cı 

ildən 2003-ci ilədək əl-Qaidə ilə Əfqənistanda təlim keçmiş 

və döyüşmüşdür.  

24

 Azərbaycan üzrə Ölkə Hesabatı, Freedom House, 2006, 



www.freedomhouse.org/template.cfm?page=47&nit=390&y

ear=2006.  

25

 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Elman Osmanov, müdafiə 



vəkili, fevral 2008. 

26

 “Azərbaycan Respublikasının Milli Təhlükəsizlik 



Nazirliyinin  əməkdaşları öz peşə bayramlarını qeyd 

etmişlər”, Azərbaycan, 29 mart 2005.  



Azərbaycan: Müstəqil İslam və Dövlət

 

Böhran Qrupunun Avropa üzrə Hesabatı N°191, 25 mart 2008 

səhifə 4

 

 

qrupun altı üzvü qeyri-qanuni silah alınması, silahlı 



qarət, sərhədi qeyri-qanuni keçmə, sənədlərin 

saxtalaşdırılması  və  həbsə müqavimət ittihamları ilə 

on ildən on beş ilədək azadlıqdan məhrum edilmişdir. 

Nazirliyin verdiyi məlumata əsasən, bu şəxslər ABŞ, 

İsrail və Rusiya səfirliklərini, Dövlət Neft Şirkətininin 

(ARDNŞ) və Azərbaycan Milli Bankının binasını 

partlatmağı planlaşdırıdılar.

27

 Əlavə olaraq, keçən ay 



sıralarında azərbaycanlı, türk, rusiyalı  və  yəmən 

vətəndaşı olan on altı nəfər, bağlı keçən məhkəmənin 

hökmü ilə odlu silahların qeyri-qanuni alınması  və 

daşınması, və 2005-ci ilin iyulunda daxili işlər 

nazirliyinin zabitini qətlə yetirdiklərinə görə ömürlük 

azadlıqdan məhrum olunmuşdular. Deyilənə görə bu 

şəxslər  əl-Qaidə üzvü olmuş  və Çeçenistanda 

döyüşmək üçün Gürcüstanın Pankisi dərəsində  təlim 

keçmişlər.

28

 Məhkəmə dinləmələri zamanı müdafiə 



tərəfinin vəkilləri və qohumlar ittiham olunanların 

bəzilərinin bir-birini tanımadığını iddia edirdi.

29

 Rəsmi 


mənbələrə istinad edərək  əl-Qaidə ilə bağlılığı iddia 

edən çoxsaylı  mıtbuat məlumatlarına baxmayaraq, 

rəsmi ittihamnamədə əl-Qaidə ilə əlaqə qeyd edilmirdi.

30

 



Bu yaxınlarda, 2007-ci ilin oktyabrın 29-da milli 

təhlükəsizlik nazirliyi “radikal vəhhabi qrupu” 

tərəfindən “Bakıda bir sıra dövlət  əhəmiyyətli 

binalara və beynəlxalq anti-terror koalisiyasının üzvü 

olan ölkələrin səfirlik və missiyalarına qarşı” “böyük 

və  dəhşətli aksiyanın” qarşısının alındığını  bəyan 

etdi.

31

 29-31  oktyabr  tarixlərində ABŞ  Səfirliyi 



konsulluq xidmətini dayandırdı.

32

 Norvecin  Statoyl 



neft  şirkətinin, Britiş Petroleumun, Böyük Britaniya 

və ABŞ səfirliklərinin xidməti personalının yerləşdiyi 

Landmark biznes mərkəzi iki günlük bağlandı.

33

 



 

 

27



 Milli  Təhlükəsizlik Nazirliyinin bəyanatını tapmaq üçün 

bax www.mns.gov.az/news/17.04.2006.15.33_en.html. 

28

 “Azərbaycan  Şübhəli sayılan  əl-Qaidə yaraqlılarını  həbs 



etdi”, RFE/RL, 19 aprel 2006. 

29

 Böhran  Qrupunun  müsahibəsi, Elman Osmanov, ittiham 



olunan tərəfin vəkili, fevral 2008; və “Azərbaycanda  İslam 

radikallarına hökm oxundu”, BBC Azeri.com, 19 aprel 2006. 

30

 Böhran  Qrupunun  müsahibəsi, Elman Osmanov, ittiham 



olunan tərəfin vəkili, fevral 2008. 

31

 “Azərbaycan terror aksiyasının qarşısını aldığını deyir”, 



International Herald Tribune, 29 oktyabr 2007; və 

“Azərbaycan: Bakıda terror aksiyası pozulmuşdur,” 

EurasiaNet, 29 oktyabr 2007. 

32

 “ABŞ Səfirliyi fəaliyyətini təmamilə bərpa edib”, Day.az



31 oktyabr 2007. 

33

 F.  İsmayılzadə, “Azərbaycan rəhbərliyi radikal İslamın, 



xüsusilə orduda yayılmasından ehtiyyatlanır”, Ceymstoun 

Fondu, 7 noyabr 2007; və “Statoyl şirkəti Azərbaycandakı 

fəaliyyətini müvəqqəti dayandırıb”, Day.az, 29 oktyabr 2007. 

Hadisədən sonrakı bir neçə həftə ərzində terror aktları 

planlaşdırmaqda ittiham olunan onlarla “vəhhabi”,

34

 o 



cümlədən hissədən qaçmış ordu zabiti

35

 və  əl-Qaidə 



və əl-Cihadla əlaqədə olması güman olunan ərəb əsilli 

Əbu Cəfər adlı şəxs və onların bir neçə tərəfdaşı həbs 

olunmuşdur. Təşkilatçı kimi təqdim olunan cavan 

“vəhhabi” həbsə müqavimət göstərərkən öldürülmüş,

36

 

və 100-ə yaxın sələfi müvəqqəti saxlanılmışdır.



37

 

Lakin bəzi rəsmilər təhlükənin həqiqətdə daha az 



miqyasda olmasını qeyd etdilər. Müdafiə nazirliyi 

orduda “vəhhabilərin” olmadığını bəyan etdi.

38

 Daxili 


İşlər Naziri bəyan etdi ki, “Azərbaycanda dini ekstremizm 

təhlükəsi yoxdur” və söz verdi ki, hüquq-mühafizə 

orqanları heç kimə “terror fəaliyyətini dinlə ört-basdır 

etməyə” imkan verməyəcək.

39

  

 



 

34

 Sələfilərdən fərqli olaraq, Vəhhabilər  əsas kimi Hənbəli 



məktəbinin qanunlarından istifadə edir, bax Böhran 

Qrupunun Yaxın  Şərq üzrə Hesabatı N°37, İslamı  Dərk 



Edərək, 2 mart 2005. “Vəhhabi” sözü keçmiş Sovet 

İttifaqında dissident İslam hərəkatlarını  təsvir etmək üçün 

istifadə olunurdu, və eyni zamanda, səhvən, bütün sələfilərə 

şamil olunur. Bakı  sələfi icmasının üzvləri  İslama daha 

puritan yanaşmaya malikdirlər, lakin özlərini vəhhabi 

saymırlar. Bax: Əbu Bəkr icmasının rəhbəri Qamət 

Süleymanov haqqında, “Mən vəhhabi deyiləm”,  Today.az

30 avqust 2006.  

35

 “Azərbaycan Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi radikal vəhhabi 



qrupunun üzvləri olan baş leytenant Kamran Əsədov və 

Fərid Cabbarovu həbs edib”, APA xəbərlər agentliyi, 10 

noyabr 2007; və “ABŞ-ın Azərbaycandakı  səfirliyinə qarşı 

terrorçuluq aksiyası keçirmək istəyən qrupun son üzvü Milli 

Təhlükəsizlik Nazirliyi tərəfindən həbs edildi”, APA 

xəbərlər agentliyi, 21 noyabr 2007. 

36

 Böhran  Qrupunun  müsahibəsi, yerli sakinlər, Məştağa, 



noyabr 2007; Rövşən  İsmayılov, “Azərbaycan terror 

aksiyasının qarşısını aldığını deyir,” EurasiaNet, 29 oktyabr 

2007; və Teymur Hüseynov, “Bakıda polislə  vəhhabilər 

arasında atışma olub – bir nəfər ölüb”, Day.az, 27 oktyabr 

2007. 

37

 “Vəhhabi müharibəsi başladı”, Azadlıq, 30 oktyabr 2007. 



Əksəriyyəti polisə müqavimət ittihamı ilə  cəzalandırılıb, 

Böhran Qrupunun müsahibəsi, Abu Bəkr icmasının üzvü, 

Bakı, yanvar 2008.  

38

 DQİDK-nın sədri zabiti vəhhabi adlandırdı, “Hidayət 



Orucov: Xanlar rayonundakı  hərbi hissənin zabiti leytenant 

Kamran Əsədov dini etiqad baxımından vəhhabi olub”, APA 

xəbərlər agentliyi, 29 oktyabr 2007. Müdafiə Nazirliyi bunu 

təkzib edir “Azərbaycan Müdafiə Naziri: ordu sıralarında … 

vəhhabi yoxdur”, Day.az, 29 oktyabr 2007. 

39

 “Daxili İşlər Nazirliyi: dini radiklizmin təşviqi Azərbaycan 



üçün çox təhlükəlidir”,  Day.az, 29 oktyabr 2007; və 

“Tarixşçə: Azərbaycanda  İslam”, BBC Monitoring, 30 

oktyabr 2007, bax: http://acturca.wordpress.com/2007/11/04/ 

backgrounder-islam-in-Azerbaijn/. Xarici işlər nazirliyi 

terrorçuluq təhlükəsinin olmamasını deyir, həmin yerdə. 


Azərbaycan: Müstəqil İslam və Dövlət

 

Böhran Qrupunun Avropa üzrə Hesabatı N°191, 25 mart 2008 

səhifə 5

 

 

Azərbaycanda insan haqqlarının zəif inkişaf etməsi,



40

 

təhlükəsizlik orqanlarında zorakılıq və müstəqil 



olmayan məhkəmə sistemini nəzərə alaraq, İslamçı 

terrorçu olmaqda ittiham edilən şəxslərin məhkəmələrinin 

ictimaiyyət üçün bağlı keçirilməsi yerli və beynəlxalq 

müşahidəçilərdə ekstremizm təhlükəsinin real miqyasları 

ilə bağlı suallar doğurmuşdur. Yerli cinayətkar 

qrupları  əl-Qaidə ilə  əlaqədə olmaqda iddia etməklə, 

ola bilsin ki, hakimiyyət terroçuluğa qarşı beynəlxalq 

mübarizəni bəhanə  gətirərək dini sıxışdırmalara 

müəyyən dərəcədə qanuni don geyindirir.

41

 Hər halda, 



yuxarıda sözügedən hadisələr haqlı  təhlükəsizlik 

maraqları  və ümumi insan haqları, o cümlədən dini 

azadlıqlar arasında incə bir tarazlığa ehtiyac olduğunu 

nümayiş etdirir. 

 

 

40



 “Azərbaycana dair İnsan Haqqları Hesabatı 2007: 

Azərbaycan”, ABŞ Dövlət Departamenti, 2008; və Böhran

 

Qrupunun Avropa Brifinqi N°40, Azərbaycanın 2005 



Seçkiləri: Əldən verilmiş İmkan, 21 noyabr 2005.  

41

 Böhran  Qrupunun  müsahibəsi, yerli mütəxəssislər və 



fəallar, yanvar-fevral 2008. Bax A. Vəliyev, “Əl-Qaidə 

Azərbaycanda: Əfsanələr və Reallıqlar”, Qlobal Terrorçuluğun 



Təhlili, cild 4, # 10 (18 may 2006) və “Sələfiliyin 

Azərbaycanda İki Siması”, Qlobal Terrorçuluq, cild 4, # 40 

(5 dekabr 2007); “Zərduşt Əlizadə: Mən Azərbaycanda heç 

bir terror təhlükəsi görmürəm”, Day.az, 30 oktyabr 2007; A. 

Yunusov,  Azərbaycan 21-ci əsrin birinci yarısında: 

Münaqişələr və Potensial Təhlükələr (Bakı, 2007), səh. 119-

148; və H. Koteça, “Azərbaycanda  İslam və Etnik 

Mənsubiyyəti: Üzə  çıxan icmalar və  gərginlik”,  iyul 2006, 

bax: www.esiweb.org/pdf/Azerbaijan_osceislamic_and_ 

ethnic_identities_in_Azerbaijan_Jul2006_23087_en.pdf.  


Yüklə 0,61 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin