AZƏrbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet mag stratura m

Cədvəl 1. 

Narın müxtəlif pomoloji sortlarının şirəsində şəkər və turşunun miqdarı 

(yaş kütləyə görə %-lə). 

Pomoloji sortlar 

Quru maddə 

Turşuluq  

(alma turşusuna 

görə) 

Ümumi şəkər 

Nazik qabıq 

19,8 

3,65 

15,97 

Qırmızı qabıq 

18,0 

3,44 

13,43 

Göy nar 

16,9 

0,98 

14,61 

Malakeş  

19,8 

2,37 

17,15 

Vələs 

17,9 

1,78 

14,68 

Surxanar  

18,6 

2,07 

16,38 

Açıq dona 

19,1 

2,69 

15,35 

 

D.M.Əliyev  (1972)  qeyd  edir  ki,  narın  şirəsində  su  76-78%,  şəkər  14-21%, 

turşu 3-4; və protein 1,5% təşkil edir. 

 

17 

2-ci  cədvəldə  narın  şirəsində  şəkərlə  turşunun  nisbəti  2-ci  cədvəldə 

verilmişdir.  Cədvəldən  görünür  ki,  müxtəlif  nar  sortlarında  kimyəvi  tərkib 

müxtəlifdir. 

 

 

 

Cədvəl 2 

 

Pomoloji sortlar 

Ümumi şəkər 

Turşuluq  

(limon turşusuna 

görə) %-lə 

Qırmizi gülöyşə 

13,20 

2,60 

Bala Mürsəl 

14,98 

1,86 

Vir 1 

15,09 

1,85 

Ş

irin nar 

14,65 

0,39 

Vanderful  

14,10 

0,58 

 

Özbək  nar  sortlarının  şirəsinin  tərkibində  şəkərin  miqdarı  -10-17,9%,  turşu-

0,429-1,963%,  şirə  çıxarı  isə  orta  hesabla  37,58-59,94%-ə  çatır.  Azərbaycan  nar 

sortlarının  qabığının  tərkibində  aşılayıcı  maddənin  miqdarı  33,12%-dən  çoxdur. 

Təbiətdə bitən cır nar sortlarının qabığında aşılayıcı maddə 35%-ə qədərdir. Onun 

ş

irəsində  isə  6-9mq%  “C”  vitamini,  qabığında  isə  3  dəfə  çox  “C”  vitamini 

müəyyən edilmişdir. 

 

18 

 

 

 

 

 

 

Cədvəl 3 

Özbək nar sortlarının şirə və qabığında kimyəvi tərkibi aşağıdakı kimidir 

(yaş küləyə görə %-lə) 

Nar  

Su  

Reduksiya 

olunmuş 

şə

kər 

Turşuluq   Aşılayıcı 

maddə 

Pektin  

Qılaf  

Ş

irə 

82,76 

15,05 

2,25 

1,13 

- 

- 

Qabıq 

32,79 

14,11 

0,97 

11,85 

5,88 

9,05 

 

Bir  çox  tədqiqatçılar,  o  cümlədən  A.P.Mares  (1973)  qeyd  edirlər  ki,  narın 

ş

irəsində  “C”  vitamini  4,46-12,4  mq%,  tiamin  (vitamin  B

1

)-  0,004-0,036mq%, 

riboflavin (vitamin B

2

) -0,032-0,27 mq% təşkil edir. 

Bizim  tərəfimizdən  2014-2016-cı  illər  ərzində  Sabirabad  rayonu  ərazisində 

yetişdirilmiş  və  oktyabr  ayında  yığılmış  nar  meyvələrinin  müxtəlif  sortları  analiz 

edilmişdir.  Onların  kimyəvi  tərkibinin  nəticələri  (orta  hesabla)  müxtəlif  sortlarda 

4-cü  cədvəldə  verilmişdir.  4-cü  cədvəldən  görünür  ki,  Sabirabad  rayonunda 

becərilmiş  və  oktyabrda  yığılmış  nar  meyvələri  az  turş olmaqla  bərabər,  aşılayıcı 

 

19 

maddə  də  azdır.  Oktyabr  ayında  yığılmış  nar  meyvələrində  şəkər  və  turşuluq  bir 

qədər  dəyişmiş  eyni  zamanda  nar  meyvələrinin  həcmi  və  kütləsi  dəyişmiş  və 

nəticədə nar dənələrinin kütləsi artmış və yeyilən hissəsi artmışdır. 

 

 

 

Cədvəl 4 

Müxtəlif nar sortlarının şirəsində şəkər və turşuluğun miqdarı (yaş 

kütləyə görə %-lə). 

Pomoloji sortlar 

Quru maddə 

Ümumi şəkər 

 

Turşuluq  

(alma turşusuna 

görə) 

Nazik qabıq 

19,4 

17,3 

2,37 

Qırmızı qabıq 

18,5 

25,8 

2,05 

Mələs 

18,9 

15,03 

1,68 

Açıq qırmızı gülöyşə 

17,5 

14,96 

2,01 

Bala Mürsəl 

15,6 

16,8 

1,92 

Ş

irin nar 

18,04 

19,92 

0,35 

Ş

ah nar 

18,11 

18,90 

2,04 

Qırmızı gülöyşə 

19,9 

16,98 

2,09 

 

Qeyd etmək lazımdır ki, oktyabrda yığılan nar meyvələrinin çəkisi artmış və 

quru  maddədə  yüksəlmişdir.  Oktyabrda  nar  tam  yetişəndə  onda  şəkər  toplanır  və 

quru maddənin miqdarıda artır.  

A.S.Qaraşarlı (1979) qeyd edir ki, iyil, avqust aylarında yığılan sortlarda şəkər 

az, sentyabrda yığılan meyvələrdə isə şəkərin miqdarı 1,5-2 dəfə artmışdır. 

Araşdırmalar  vasitəsilə  müəyyən  edilmişdir  ki,  ən  çox  şəkərin  miqdarı  şirin 

nar, nazik qabıq, bala mürsəl, şah nar və qırmızı gülöyşədə müşahidə edilmişdir. ən 

çox şəkər toplanması sentyabrın sonlarından oktyabrın axırına kimi baş vermişdir. 

Narın  tam  yetişməsi  oktyabrda  müşahidə  edildiyinə  görə  öyrənilən  sortlarda 

 

20 

şə

kərin  toplanması  intensivlənmiş  və  ümumi  turşuluq  buna  uyğun  olaraq 

azalmışdır.  Müxtəlif  nar  sortlarının  kimyəvi  tərkibinin  öyrənilməsi  göstərdi  ki, 

oktyabr  ayında  yığılan  nar  sortlarında  (şirin  nar,  şah  nar  və  qırmızı  gülöyşə) 

şə

kərin  miqdarı  4-4,5  dəfə,  uyğun  olaraq  19,92,  18,90,  16,98%  olmuş  və  nazik 

qabıqda isə `17,3% çatmışdır. 

Narın  kimyəvi  tərkibinin  öyrənilməsi  göstərmişdir  ki,  narın  yetişmə 

dərəcəsindən, yığılma dövründən, sort və yetişdirildiyi rayondan asılı olaraq, narın 

kimyəvi tərkibi əhəmiyyətli dərəcədə dəyişilir. 

A.C.Qaraşarlı (1979) qeyd edilir ki, narın 100 qram yeyilən hissəsinin enerji 

vermə  qabiliyyəti  52  kkal/218  kC  təşkil  edir.  Harda  bor  turşusu  da  (0,005%) 

tapılmışdır. F.B.Serevitinova (1949) görə narda yalnız limon turşusu vardır. 

Bir çox tədqiqatçılar (A.T.Marx, 1973) qeyd edirlər ki, narın toxumunda yağ-

6,85%,  nişasta  22,4%,  qılaf-12,6%,  azotlu  maddələr-9,4%,  mineral  maddələr-

15,4%,  rütubət-35%  təşkil  edir.  Harda  15  amin  turşusu  vardır  ki,  onunda  6-sı 

ə

vəzedilməz  amin  turşularına    aiddir.  Narın  meyvələrində  45mq%-ə  qədər 

metionin, 21,6mq% valin, 14,4mq% lizin, bir qədər az treonin, figilalanin, leytsin 

və s. vardır.  

Narın mədəni sortları V.N.Alekseyevanın (1953) fikrinə görə yetişmiş qırmızı 

qarağatı xatırladır, lakin bir qədər ondan şirindir. Narın ən yaxşı sortlarından şirə 

almaqda istifadə olunur. 

P.K.Əliyevanın  (1961,  1972)  məlumatına  görə  narın  yeyilməyən  hissəsində 

xeyli miqdarda pektin (5,3%) maddəsi vardır. 

 

21 

Pektin maddəsinin vacib və səciyyəvi xüsussiyyəti onun şəkər və turşu iştirakı 

ilə  həlməşik  maddə  əmələ  gətirir.  Onun  bu  xüsusiyyətindən  qənnadı  sənayesində 

lele  istehsalında,  jem,  marmelad,  pastila  və  meyvəli  karamel  üçün  içliklər 

hazırlanmasında (В.Я.Крестович, 1974) istifadə olunur. 

Narın mədəni və yabanı sortlarının şirəsindən qida sənayesində quru ekstrakt 

və  şirələr  hazırlanır  ki,  buda  qənnadı  sənayesində  istifadə  olunur.  Quru  nar 

ekstraktının  kimyəvi  tərkibinin  analizi  göstərilmişdir  ki,  onda  quru  kütləyə  görə 

şə

kər -36,7 mq%, yağ-2,0 mq %, limon turşusu-19,35 mq %, vitamin c-71,2mq% 

təşkil edir. 

Eyni  miqdarda  şəkərlə  nar  şirəsini  bişirdikdə  dadlı  işki-qrenadin  alırlar  ki, 

ondanda limonad istehsalında nar şirəsindən qatı şirə halında “narşərab” hazırlanır. 

Narşərab  Azərbaycanda  və  Qafqazda  ət  və  balıq  məhsullarına  sevimli  qaqı  kimi 

istifadə edilir. O, xarab olmadan bir ilə qədər saxlanılır. Nar şərabı Xanlar, Yevlax, 

Göyçay  rayonlarında  olan  zavodlarda  təbii    halda  bitən  nar  meyvələrindən 

hazırlayaraq,  onun  üzərinə  40-45%  şəkər  əlavə  edib,  möhkəm  qaynadırlar.  Nar 

şə

rabdan  iştahanı  yaxşılaşdırmaq,  həzmi  asanlaşdırmaqda  və  sınqa  xəstəliyində 

müalicə  vasitəsi  kimi  istifadə  edilir.  Nar  şirəsi  sənaye  miqyasında  ümum  ittifaq 

konserv  sənayesi  institutu  və  Azərbaycan  Elmi-tədqiqat  bağçılıq  və  subtropik 

bitkilər institutunda hazırlanmışdır. 

Bitki  rəngləri  haqqında  və  nar  qabığından  alınan  rənglərdən  ipliyin 

rənglənməsində, yun və xalçaçılıqda da ondan alınan rənglərdən istifadə edilir. 

M.A.Qasımovun (1973) məlumatına görə 34 tədqiq olunan rəngli bitkilərdən 

Azərbaycanda nar qabıqınında adı qeyd edilir. 

 

22 

Narın pektin maddəsindən tibbidə qankəsici maddə kimi istifadə olunur. Narın 

bu  xüsusiyyətindən  istifadə  edərək  genofobin  preparatı  hazırlanıbki,  ondanda 

tibbide  geniş  halda  qanitkisində,  cərrahiyyədə,  dişhəkimliyi  işlərində  və  uraloji 

təcrübədə istifadə olunur. Narın toxumunu xaş xaşla birgə qızardıb istifadə etdikdə 

ishalı müalicə edir. 

Nar meyvələrindən malyariya xəstəliyinin və yanıqların müalicəsində istifadə 

edilir. Eyni zamanda ürəyin müalicəsində tətbiq edilir. O, öskürəyin, şirin nar isə 

böyrəyin xəstəliyində, turş nar şirəsi isə böyrək daşı və öd kisəsində olan daşların 

müalicəsində  istifadə  edilir.  Nar  şirəsi  eyni  zamanda  hemoroy  xəstəliyində  tətbiq 

edilir.  Bişirilmiş  nar  şirəsi  bal  ilə  qarışdırılaraq  burunda  olan  poliplərin 

müalicəsində tətbiq edilir. Qatılaşdırılmış nar şirəsi (harrub) insulinin az bir dozası 

ilə  qatışdırılıb  müxtəlif  şəkər  xəstəliyinin  müalicəsində  istifadə  olunur 

(H.A.Dəmirov, D.Z.Şükürov, 1973). 

Şə

ki  rayonunda  narın  meyvələrindən  nardoşa  şirəsi  hazırlayaraq  ondan  qatı 

plovda  istifadə  edir,  həmdə  lülə-kabab  və  kababda  istifadə  edirlər.  Narın  aşağı 

keyfiyyətli təbii sortlarından limon turşusu emal edirlər.  

H.A.Dəmirov  və  D.Z.Şükürovun  məlumatına  görə  (1973)  1933-cü  ilə  kimi 

keşmiş SSR  məkanında onun natriumlu turş limondan konservləşdirmədə, tibbidə 

SSR   və  xaricdə  qanda  stabilizator  kimi  istifadə  edilmişdir.  Limon  turşusunun 

zavodda istehsalı ilk dəfə SSR -də 1940-cı ildə Bakıda istehsal edilmişdir. 

Beləliklə, nar toxumasının quruluşunun öyrənilməsi, kimyəvi tərkibi, qidalılıq 

dəyəri,  əhəmiyyətinin  öyrənilməsi  göstərdi  ki,  narın  kimyəvi  tərkibi  zəngin  və 

müxtəlifdir.  Narın  meyvələri  çox  qəribə  və  möcüzəvi  meyvələrdən  biri  hesab 

 

23 

edilir.  Onun  qidalılıq,  istehlak  və  müalicəvi  xüsusiyyətləri  çox  yüksək 

qiymətləndirilir.  Dünyada  narın  400,  Azərbaycanda  isə  15-dən  artıq  sortları 

mövcuddur.  Onlar  respublikadan  kənarda  əhali  tərəfindən  böyük  tələbatla 

qarşılanır.  Narın  kimyəvi  tərkibi  sortdan,  becərildiyi  rayon  və  şəraitdən,  yetişmə 

dərəcəsindən,  yığılma  müddətindən,  suvarmadan  və  xəstəlik,  zərərvericilərə  qarşı 

mübarizədən,  daşınma  və  saxlanma  şətaiti  və  müddətindən  asılıdır.  narın  dadı, 

pəhriz,  müalicəvi  xüsussiyyətləri  onun  tərkibində  olan  üzvi,  mineral  maddələrin, 

vitamin, şəkər, pektin, üzvi turşuların miqdar və keyfiyyətindən asılıdır. 

 

1.2. Narın sortları, yetişməsi və meyvələrin yığılması 

 

Bütün nar sortları quruluşuna, ölçüsünə, forma, meyvələrin rənginə, kimyəvi 

tərkibinə,  dad  və  yetişməsinə,  məhsuldarlığına  görə  bir-birindən  fərqlənirlər.  Nar 

sortları  pomoloji  sortlar  adlanır.  Narın  sortları  iki  yarım  növə  daxildir:  qırmızı 

qabıqlı  və  zəif  qırmızı  rəngli.  Qırmızı  qabıqlı  narın  meyvələrinin  şirəsi  intensiv 

rəngli  və  turşaşirin  dada  malikdir.  Zəif  qırmızı  rəngli  sortların  çiçəyinin  rəngi 

bənövşəyi-qırmızı,  şirəsi  isə  ağımtıl  malina  rəngli,  şirin,  şirinvari-turş  dada 

malikdir.  

Bu yarım növlərin hər birinin 2 sort qruppasının növ müxtəlifliyi vardır. Narın 

hər iki yarım növmüxtəlifliyi öz aralarında fərqlənir.  

Narın  qırmızı  qabıqlı  (çiçəkli)  yarım  növün  növmüxtəlifliyi  sortlarına 

aşağıdakılar aiddir: Surc, Bala Mürsəl, Qırmızı qabıq, Zibeydə, Kazake anar, Tuiki 

nar və başqaları. 

 

24 

Bənövşəyi-qırmızı  çiçəkli  narın  yarım  növlərə  aşağıdakı  nar  sortları  aiddir: 

Bedana,  Ulduz,  Açıq  dona,  koy  hordan,  kogan,  obik  və  s.  aiddir.  Azərbaycanda 

yabanı halda bitən qara dənəli turş meyvəlisortuda vardır. 

Narın 400-dən çox sortu vardır. Narın sortlarının öyrənilməsi keşmiş SSR  və 

Azərbaycanda bir çox elmi müəssisələr məşğul olurlar. 

Xarici  ölkələrdə  narın  geniş  yayılmış  sortları  –  Vanderful,  Red  meliisse, 

Asmar,  Sharodi,  Siffani,  Ras-il-Baghul,  Namod,  Bint-et-Basha,  Goliat,  Shami, 

Baloxi və digərləri hesab edilir. 

Narın  randa  və  ona  yaxın  ölkələrdə  xüsusilə  sortları  çoxdur.  Narın  əksər 

sortları  bu  vaxta  qədər  ətraflı  öyrənilməmişdir.  Belə  nara  xnosskiy  nar,  sevimli 

Baqdad sortu aiddir, bu narın zərif dadı və iri dənələri vardır, meyvələrin hər biri 

1000  qrama  çatır.  Iranda  yetişdirilən  nar  xarici  görünüşcə  və  yüksək 

məhsuldarlığına  görə  fərqlənirlər.  Iranda  əsas  narçılıq  rayonları  Cənubi  Xorasan, 

Tehran,  Şiraz  hesab  edilir.  Yüksək  keyfiyyətli  nar  sortları  Əfqanıstanın  kandahar 

oazisində yetişdirilir. 

ABŞ-da 75% nar bağlarında əsasən Vanderful sortu yetişdirilir. Digər sortlar 

işərisində ən çox yayılanı Peynşell və  spanskiy rubin sortları hesab edilir. 

SSR -də  ən  yaxşı  sotrlara  Чудленый,  Azərbaycan  güleyşesi,  açıq  dona, 

Kazake  anar,  mələs,  Turtur,  Bala  Mürsəl,  Şah  nar,  nazik  qabıq,  Никитинский 

ранний

, ВИР №1. Bu qeyd edilən sortlarda orta hesabla şirə çıxarı 50-60% təşkil 

edir. 

Azərbaycan dünyada narın əsas ölkəsi hesab edilir. Nar sortları bir çox əsrlər 

ə

rzində  yüksək  keyfiyyətli,  məhsuldar  olmaqla  xalq  seleksiyası  tərəfindən 

 

25 

yaradılmışdır.  Bunlara  Qırmızı  gülöyşə,  Azərbaycan  gülöyşəsi,  mələs,  Qırmızı 

qabıq, Vələs və s. aiddir. 

Xalq  seleksiyası  tərəfindən  bir  çox  əsrlər  ərzində  narın  toxumsuz  pomoloji 

sortları yetişdirilmişdir. Alim və seleksiyaçılar tərəfindən son illər nar sortları əldə 

etmək  üçün  xeyli  elmi  tədqiqat  işləri  aparılmışdır.  Belə  zərif  dənəli,  şirəli  sortlar 

Zaqqafqaziya və Orta Asiya respublikalarında əldə edilmişdir. 

Hal-hazırda  bizim  respublikada  Genetika  və  Seleksiya  institutunun  alimləri 

tərəfindən  yeni  məhsuldar  nar  sortları  yaradılır.  Bu  narların  əla  dad  keyfiyyəti 

olmaqla  bərabər,  həmdə  şirə  çıxarı  yüksəkdir,  quraqlığa  və  aşağı  temperatura 

davamlıdır.  

Ümumittifaq  meyvə  sərgisində  Qırmızı  gülöyşə  və  ВИР  №1  pomoloji  nar 

sortları  Qızıl  və  Gümüş  medala  layiq  görülmüşdür.  Bundan  başqa  ümum  ittifaq 

xalq  təsərrüfatının  qiymətləndirici  kolleksiyası  8  yerli  nar  sortları  elit  sort  kimi 

qəbul edilmiş və birinci dərəcəli diploma layiq görülmüşdür. 

Narın dadı onun kimyəvi tərkibindən asılıdır, burda şəkərlə turşuluğun nisbəti 

ə

həmiyyət  kəsb  edir,  narın  bH  nisbəti  0,58-dən  63,75-ə  qədərdir.  Narın  şirəsində 

limon  turşusunun  miqdarına  görə  narın  pomoloji  sortları  şirin,  turşa-şirin  və  turş 

sortlara bölünür. Meyvələrinin şirəsində limon turşusu 0,9%-ə qədər olanlar şirin, 

0,9-dan 1,8%-ə qədər  olanlar turşa-şirin və  1,8%-dən  yuxarı olanları  turş sortlara 

aid edilir. Ən yaxşı nar sortlarında 0,9-1,8% limon turşusu və 12%-dən az şəkəri 

olmamalıdır.  Bunların  şirəsində  şəkər  15-18%  və  turşuluq  1,5-2%  olur.  Turş 

sortlarda şəkər 8-10%-ə çatır, turşuluq isə 4-5% olmalıdır. 

 

26 

Ə

n  yaxşı  nar  sortlarının  meyvəsinin  kütləsi  800-1000  qram,  orta  çəkisi  isə 

200-300 qrama çatır. Narın homoloji sortlarının məhsuldarlığıda eyni deyildir. Nar 

sortlarından  Azərbaycan  gülöyşəsi,  Bala  Mürsəl  və  Qırmızı  qabıq  sortları  ən 

yüksək  məhsuldarlığa  malikdir.  Sortlar  üzrə  onların  məhsuldarlığı  170  sentner 

təşkil edir. 

Bir  çox  tədqiqatçı  və  alimlərin  məlumatına  görə  ( .M.Axundzadə,  1964; 

Z.Y.Nəbiyeva, 1976) narın aşağıda ən yaxşı sortlarının səciyyəsi verilmişdir. 

Qırmızı  qabıq.  Yerli  sortdur.  Azərbaycanın  Gəncə,  Goranboy,  Qazax,  Tər-

tər,  Şamxor,  Bərdə  rayonlarda  yayılmışdır.  Meyvələrin  rəngi  ağ  kremvaridir. 

Örtücü  rəngi  tünd,  qırmızı-malina  kimidir,  yanlarında  meyvənin  uzun  xətləri 

vardır.  Qabığı  çox  nazikdir.  Sort  gec  yetişəndir.  Meyvələri  orta  ölçüdə  və  kiçik 

olur.  meyvənin  orta  kütləsi  180-200  q  çatır,  maksimum  isə  400-600  q  olur, 

meyvələrin forması yastı-dairəvidir.  

Qabığın səthi hamar, parıltılı, bəzi yerləri mantarlaşmış olur, xüsusilə boynun 

ə

sası.  Dənələrinin  və  şirəsinin  rəngi  intensiv  və  tünd-albalıvaridir.  Dənələri  orta 

ölçülü və böyük olub, 100 dənənin kütləsi 3,40-90,6%. Meyvədə şəkərin miqdarı 

14,1%, turşuluğu 2,24%-ə çatır. 

Ş

irə  çixarı  meyvənin  ümumi  kütləsinin  60%-ni  təşkil  edir.  Meyvələri 

noyabrda  yetişir.  Sortların  məhsuldarlığı  ortadır.  Sort  nəqliyyatda  pis  daşınır. 

Qırmızı qabıq sortundan şirə çəkmək və desert meyvə kimi istifadə olunur. 

Qırmızı  gülöyşə.  Yerli  sortdur.  Şirvanda,  Apşeron  və  Gəncə  bölgəsində 

qırmızı-malinovari  və  qırmızıdır.  Meyvəsinin  kütləsi  220-250q,  maksimum  isə 

350-550q  çatır.  Meyvənin  forması-dairəvi  və  ya  uzunvaridir.  Meyvənin  qabığı 

 

27 

nazlikdir. Dənələri orta ölçülü və böyük olur. 100 nar dənəsinin kütləsi 36,5-39,0 q 

olur. Şirə çıxarı yüksək olub, meyvənin kütləsinin 52-54%-ni təşkil edir. Dənə və 

ş

irənin  rəngi  tünd-albalıya  oxşardır.  Meyvədə  şəkərin  miqdarı  14,4%,  turşuluq  -

1,84%  olur.  Meyvələrin  saxlanma  xüsusiyyəti  orta  olub,  daşınmaya  davamsızdır. 

ə

sasən şirə istehsalında və desert meyvə kimi istifadə edilir. 

Azərbaycan  gülöyşəsi.  Meyvələri  kürəvari  olub,  boyun  hissədən 

silindrvaridir. Meyvənin orta kütləsi 220 q çatır. Əhali tərəfindən geniş halda tələb 

edilir. Meyvəsinin qabığı nazik, parlaq, tünd qırmızı və ya qırmızıdır. Meyvələrin 

nazik arakəsməsi vardır. Dənələri böyük olub tünd-albalı rənglidir. Parlaq-qırmızı 

rəngli  çox  şirə  verir,  turş-şirinvari  sortlara  aiddir,  şəkəri  15,95%,  turşuluq  isə 

1,84% təşkil edir. 

Şirin nar.

 Bu sort çox məhsuldardır. Bir nar kolundan 60-70 kq qədər meyvə 

yığılır. Meyvələri yumru və böyükdür. Dənələri parlaq-qırmızıdır, qabığı qalındır. 

Meyvələrin  orta  kütləsi  300-400  q,  ayrı-ayrı  meyvələrin  çəkisi  bəzən  600q  çatır. 

Ş

irənin  rəngi  parlaq-qırmızı,  şirindir.  Şəkərin  miqdarı  15,5%,  limon  turşusu  az 

olub 0,9%-dir. Şirin nar təzə halda istehlak edilir. 

Bala  Mürsəl.  Sortun  meyvələri  orta  ölçülüdür.  Meyvələrin  kütləsi  orta 

hesabla  225-260q  olub,  bəzəndə  600-700q  qədər  olur.  Meyvələrin  forması 

yastılaşmış-dairəvidir. Qabığı orta qalınlıqda və ya qalındır. Rəngi kremvari-ağdır. 

Örtük  rəngi  qırmızı-malinovari  olub,  uzununa  xətlərə  malikdir.  Qabığın  səthi 

hamar,  parlaqdır.  Dənələrin  100-nun  kütləsi-36,4  q.  Dənənin  və  şirənin  rəngi 

qırmızı və  ya  tünd-qırmızıdır.  əla dada  malikdir. Şirə  çıxarı 45,6%-dir.  Meyvələr 

 

28 

az saxlanılır, orta daşınma xüsusiyyətinə malikdir. Meyvələri oktyabrın ortalarında 

yetişir. 

Bu  sort  Ağsu,  Göyçay,  Ucar  rayonlarında  və  Ağdam  ətrafı  rayonlarda 

yayılmışdır. Bala Mürsəl sortuna yaxın sortlar rast gəlinir ki, onlardan Qalın qabıq 

sortunu göstərmək olar, onun dənələri iri, qabığı isə qalındır. Bala Mürsəl sortuna 

yaxın sortlardan nazik qabıq, nar alma, Qara bala mürsəl sortları ən yaxşı sortları 

aiddir. 

Bunlar  desert  sortlara  aiddir  ki,  bunlarında  təsərrüfat  əhəmiyyəti  vardır. 

Saxlanması orta, daşınma xüsusiyyəti kafidir. 

Şah  nar.

  Meyvələri  orta  ölçülüdür.  Meyvənin  orta  kütləsi  240-250q  çatır, 

bəzəndə  meyvələrin  kütləsi  800-900q  olur.  meyvələrin  forması  dairəvi-yastı 

haldadır. Qabığı orta qalınlıqdadır və ya qalın olub, sıx haldadır və ya qalın olub, 

sıx  haldadır.  Dənələri  və  şirəsi  qırmızı  və  ya  tünd  albalı  rəngdədir.  100  nar 

dənəsinin kütləsi 37,0-37,5q. Şirənin dadı əladır. Sortun meyvələri yaxşı saxlanma 

və daşınma qabiliyyətinə malikdir. Şah narın meyvələri təzə ilin may-iyun aylarına 

qədər  saxlanılır.  Onun  meyvələri  xarici  ölkələrə  desert  meyvə  kimi  göndərilir, 

ölkəmizdə qış və yaz aylarında bazarlara göndərilir. 

Arik  dona  sortu.  Onun  meyvələri-şirindir.  Meyvələrinin  kütləsi  250-300  q 

olub,  bəzəndə  1000q.  çatır.  Meyvələrin  forması  yastılaşmış-dairəvidir.  Şirəsinin 

dadı  turşa-şirindir.  Şirəsində  şəkərin  miqdarı  14%,  turşunun  miqdarı  2,5%-dir. 

Sortun məhsuldarlığı yaxşı olub, saxlanma və daşınma qabiliyyəti ortadır. 

 

29 

Qırmızımeyvəli  Şüvalan  sortu  Abşeron  yarımadasında  Şüvalan  kəndində 

yayılmışdır.  Arik  dona  sortuna  yaxındır.  Ona  Azərbaycan  ərazisinin  heç  bir 

yerində təsadüf edilmir.