AZƏrbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT QT SAD UN VERS TET «MAG STRATURA MƏRKƏZ » Ə
Rüstəmova Günay Süleyman qızı (Magistrantın soyadı, adı və atasının adı)
Mövzusunda MAG STRD SSERTAS YASI
xtisasın şifri və adı __060403 “Maliyyə”_ xtisaslaşma “Maliyyə nəzarəti və audit”
i.e.n. dos. R.N.Quşxani i.e.n. prof. A.M.Kərimov (А.S.А., elmidərəcə və elmi ad)
(А.S.А., elmidərəcə və elmi ad) Kafedra müdiri (А.S.А., elmidərəcə və elmi ad): i.e.d. prof. M.X. Həsənli
2
Magistr dissertasiyasının adı: «Dövlət büdcəsinin idarə olunmasında xəzinədarlığın rolunun artırılması» Giriş ....................................................................................................................3 Fəsil 1. Dövlət büdcəsinin idarə olunmasında xəzinədarlığın nəzəri və metodoloji ə
1.1 Dövlət büdcəsinin nəzəri əsasları.........................................................................5 1.2 Dövlət büdcəsinin idarə olunmasının ənənəvi metodları.....................................14 1.3 Dövlət büdcəsinin idarə olunmasında Xəzinədarlıq Agentliyinin rolu...............24 Fəsil 2. Dövlət büdcəsinin idarə olunmasında xəzinədarlığın rolunun müasir vəziyyəti....................................................................................................29-50 2.1
Dövlət büdcəsinin xərclərinin idarə olunması prosesində xəzinədarlıın fəaliyyətinin təhlili.........................................................................................29 2.2 Dövlət büdcəsinin icrasında Xəzinədarlıq Agentliyinin fəaliyyəti.....................36 2.3 Dövlət kreditinin və büdcə kəsrinin istifadə və idarə olunmasının səmərəliliyinin artırılması məqsədilə xəzinədarlıq sistemində nəzarət sisteminin fəaliyyətinin təhlili......................................................................................................................43
3.1
Dövlət büdcəsindən maliyyələşən bütün təşkilatlar üzrə maliyyə əməliyyatlarının müvafiq uçot qaydalarının təkmilləşdirilməsi.................................................51 3.2 Dövlət büdcəsinin xərclərinin idarə olunması prosesində Xəzinədarlıq Agentliyinn işinin səmərəliliyinin artırılması..................................................60 3.3 Dövlət Büdcəsinin darə edilməsində yeni texnologiyaların tətbiqi..................68 3
Ə
Magistrant Rüstəmova Günay Süleyman qızı (A.S.A.) Elmi rəhbər i.e.n. dos. R.N.Quşxani (A.S.A., elmi dərəcə və elmi ad)
4
G R Ş Tətqiqatın aktuallığı.Müasir dünya iqtisadiyyatında qlobal meyillərin dərinləşdiyi bir dövrdə dövlətin milli maraqlarının və möqeyinin möhkəmlənməsinə təsir gostərən əsas faktorlardan biri düzgün dövlət büdcə siyasətidir. Müstəqilliyin ilk illərindən başlayaraq Azərbaycan Respublikasında aparılan iqtisadi islahatların mühüm istiqaməti ölkə iqtisadiyyatının fiskal siyasətinin prioritetlərinin müəyyənləşdirilməsindən ibarətdir. Keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə dövlət büdcəsi sosial problemlərin həllinə və nəticə etibarı ilə sosial ə dalətin bərpasına yönəldiyi üçün dövlət büdcəsinin idarə edilməsi və son illərdə Xəzinədarlıq Agentliyinin büdcə idarə etməsinin təkmilləşdirilməsində rolunu öyrənmək müasir dövrdə obyektiv zərurətdən irəli gəlir. Tətqiqat işinin öyrənilmə səviyyəsi. Dövlət büdcəsinin idarə edilməsi məsələsinin öyrənilməsi çox qədim tarixə malikdir. Bu məsələnin tədqiqatı ilə A.Smit, D.Rikardo, C.Keyns və digər iqtisadçılar məşğul olmuşlar. Qeyd olunan alimlərin tədqiqatları şübhəsiz boyük elmi dəyərə malikdir, amma onu da nəzərə almaq lazımdır ki, müasir maliyyə bazarları çox mürəkkəb və dəyişkəndirlər,buna görə də sürətlə dəyişən iqtisadi mühitə adekvat olaraq uyğun təhlillərin aparılması elmi nəzəriyyənin daimi yenilənməsini və təkmilləşdirilməsini tələb edir. Bir sıra ölkələrdə dövlətin agentlik və institutları büdcə siyasətinə birbaşa təsir etmək iqtidarına malikdirlər. Azərbaycan Respublikasının büdcəsinin icrasında və büdcəyə nəzarətdə Dövlət Xəzinədarlıq Agentliyi Maliyyə Nazirliyinin fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi tədbirləri həyata keçirir. Tədqiqatın məqsədi. Tədqiqatın məqsədi hazırki qeyri-stabil qlobal iqtisadi şə raitdə dövlət büdcəsinin idarə edilməsinin effektiv metodlarının təyin edilməsi və Xəzinədarlıq Agnetliyinin bu metodların təkmilləşdirilməsində rolunun müəyyən edilməsi, eyni zamanda təkliflərin hazırlanmasından ibarətdir. 5
Tədqiqatın predmeti; Müasir qeyri-stabil iqtisadi şəraitdə Dövlət Büdcəsinin idarə edilməsində Xəzinədarlıq tərəfindən həyata keçirilən işlər və tətbiq edilən metodlarındakı dəyişikliklər.
müxtəlif Azərbaycan və dünya alimlərinin bu mövzu üzrə elmi araşdırmaları çıxış etmişdir. Mövzunun hazırlanması zamanı tədqiqatın ümum elmi metod və üsullarından istifadə edilmişdir; sistem, struktur-funksional təhlil, eləcə də sosioloji, iqtisadi və iqtisadi-sosioloji yanaşmalar. Dissertasiya işinin informasiya bazasını ASK-nin və Maliyyə Nazirliyinin statistik məlumatları təşkil edir. Metodoloji informasiya və metodoloji baza qismində isə müxtəlif təşkilatların (Beynəlxalq valyuta fondu, Dünya Bakı və s. ) məlumatları, dövrü qəzet və jurnal buraxılışlarının materialları, internet şəbəkəsi resursları, eləcə də AR Mərkəzi Bankının, Maliyyə Nazirliyinin və qtisadi inkişaf Nazirliyinin statistik materialları çıxış etmişdir.
Dövlət Büdcəsinin idarə edilməsində Xəzinədarlıq Agentliyinin təcrübəsinin və mövcud qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi üçün dövlət hakimiyyəti orqanları tərəfindən istifadə edilə bilər. Dissertasiyanın strukturu. Dissertasiyanın hazırlanması üçün qarşıya qoyulmuş məqsədlər onun məntiqini və strukturunu müəyyən etmişdir. O girişdən, üç fəsildən,nəticə və təkliflərdən, ədəbiyyat siyahısından ibarətdir.
səmərəliliyinin artırılması məqsədilə xəzinədarlıq sistemində nəzarət sisteminin yaradılması.
6
1. DÖVLƏT BÜDCƏS N N DARƏ OLUNMASINDA XƏZ NƏDARLIĞIN NƏZƏR VƏ METODOLOJ ƏSASLARI 1.1 Dövlət büdcəsinin nəzəri əsasları
Digər subyektlər kimi dövlət də bu və ya digər məqsədləri həyata keçirmək üçün öz büdcəsindən istifadə edir. Dövlət büdcəsini əmələ gətirən amillər çoxşaxəli olduğundan büdcə anlayışı da müxtəlif ədəbiyyatlarda fərqli izah olunur. Bir qisim mütəxəssislər tərəfindən dövlət büdcəsinə dövlət gəlirlərinin toplumu forması kimi, yəni dövlətin xəzinəsi baxımından yanaşılır. Digər qisim isə dövlət büdcəsi dedikdə, höküməti müxtəlif ehtiyaclarını ödəmək üçün bir vasitə kimi nəzərdə tuturlar. “Dövlət büdcəsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanununda verilən tərif isə aşağıdakı kimidir: “Büdcə – Azərbaycan Respublikasının müvafiq dövlət hakimiyyəti və özünüidarəetmə orqanları vasitəsilə dövlətə və bələdiyyələrə məxsus vəzifə və funksiyaları yerinə yetirmək üçün lazım olan pul vəsaitinin yığılması və istifadə olunması üçün əsas maliyyə sənədidir.” “Dövlət büdcəsi” anlayışının mahiyyətinə gəldikdə isə burada da fərqli yanaşmalar mövcüddur. Bir qrup mənbələrdə dövlət büdcəsi vəsaitlərin vaxtli- vaxtında və tam həcmdə toplanmasl kimi, digərlərində isəyalnız dövlət büdcə xərclərinin qarşılanması kimi izah olunur. Qədim və müasir iqtisadi ə dəbiyyatlarda dövlət büdcəsinin metodları və prinsipləri, eyni zamanda burada səmərililik meyarlarının izahı sübut edir ki, “dövlət büdcəsi”anlayışı daha geniş mənanı ifadə edir. Yəni, bura dövlət büdcə münasibətlərinin bütün mərhələləri daxildir. Beleliklə, sözügedən anlayışa aşağıdakı kimi tərif verə bilərik: “Dövlət
büdcəsi – uyğun büdcə mənbələrinin tapılması, toplanmışvəsaitlərin səmərəli istifadə olunması, büdcə kəsirinin ödənilməsi məqsədilə pul fondlarının və ya vəsaitlərinin səfərbər edilməsindən ibarət tədbirlər kompleksidir.” 7
Dövlət büdcəsinin nəzəri əsaslarının tədqiqində klassik və müasir məktəblərin baxışları kifayət qədər fərqlənir. Bu məktəblərin dövlətin büdcə siyasətinə, o cümlədən ölkə iqtisadiyyatına büdcə xərcləmələrinin səmərəliliyinə münasibəti fərqlidir. Büdcə haqqında klassik iqtisadi nəzəriyyənin banilərindən biri A.Smitin “Xalqların sərvətlərinin təbiəti və onların səbəbləri haqqında tədqiqat” adlı ə sərində yer alır. Bununla müəllif hələ o dövr üçün də aktuallıq daşıyan, hətta, müasir dövrdə hər bir dövlətin maliyyə siyasətinin ayrılmaz hissəsi olan dövlət büdcəsi haqqında klassik baxışın əsasını qoymuşdur. Müxtəlif dövrlərdə dövlət büdcəsinə və büdcə sisteminə fərqli baxışlar olsa da, hər bir dövlətin konkret tarixi şəraitindən asılı olaraq, mövcüd şəraitdə optimal olan funksiyaları yerinə yetirən, yəni dövləti maliyyə vəsaiti ilə təmin etmək üçün formalaşmış dövlət büdcəsi olmalıdır. Dövlət özünün iqtisadi, sosial və siyasi vəzifələrini, funksiyalarını yerinə yetirmək üçün mərkəzləşdirilmiş pul vəsaiti fonduna malik olmalıdır. ctimai – iqtisadi formasiyalar hətta dəyişiləndə belə dövlətin mühüm elementləri olan vergilər, istiqrazlar və dövlətə xas olan xərclər kimi kateqoriyalar obyektiv surətdə zəruri olur. Məhz bu cəhətlər dövlət büdcəsinin obyektiv bir iqtisadi kateqoriya kimi zəruri olmasını şərtləndirir. Bütün dövlətlərin iqtisadi və dövlət quruluşuna xas olan büdcə sistemi təşəkkül tapmış və formalaşmışdır. Azərbaycan respublikasının iqtisadi sisteminə, onun dövlət quruluşuna xas olan büdcə sistemi yaranmışdır. Büdcə sisteminin qurulması və onun bütün növləri arasında qarşılıqlı ə laqələr büdcə quruluşu adlanır. Büdcə sistemində birləşdirilən ayrı-ayrı müstəqil büdcələrin məcmusu dövlətin büdcə sistemini təşkil edir. Büdcə sistemi bütün büdcə növlərinin məcmusunu özündə əks etdirir. Ölkənin büdcə sisteminin təşkili əsasları dövlətin Konstitusiyasında və büdcə sistemi haqqında qanunlarda əks olunur. Büdcə sisteminin təşkili müəyyən prinsiplərə əsaslanır ki, bu prinsiplər də ölkənin iqtisadi, siyasi və sosial əsasların üzərində qurulmuşdur. 8
Büdcə sistemi dövlətin inzibati ərazi vahidinin bütün büdcələrinin məcmusunu özündə birləşdirdiyinə görə onlar arasında qarşılıqlı münasibətlər qanunvericiliklə tənzimlənir. Büdcə sisteminin xarakteri ölkənin ictimai-iqtisadi və siyasi quruluşu ilə müəyyən olunur. Büdcə sisteminin təşkilati quruluşu və onların qarşılıqlı əlaqələri dövlətin iqtisadi və siyasi təşkili əsasında müəyyən olunur. nkişaf etmiş ölkələrlə (unitar dövlətlərdə) məsələn, Böyük Britaniyada, Fransa və s. kimi ölkələrdə büdcə sistemi dövlətin mərkəzi büdcəsindən və yerli özünüidarə orqanlarının, yerli bələdiyyələrin büdcələrindən ibarətdir. Federal dövlətlərin büdcə sistemi üç halqadan, yəni mərkəzi federal büdcədən, federasiyaya daxil olan subyektlərin büdcələrindən və yerli orqanların büdcələrindən ibarətdir. Məsələn, ABŞ-da, Rusiyada, Almaniya Federativ Respublikasında və s. büdcə sistemi üç həlqədən ibarətdir. ABŞ-da federal büdcə, ş tatların büdcələri, Rusiyada respublikaların, vilayətlərin büdcələri və mərkəzi federasiyasının büdcəsindən ibarətdir. Azərbaycan Respublikasının büdcə sistemi mərkəzi büdcədən, yəni respublika büdcəsindən, Naxçıvan Muxtar Respublikasının büdcəsindən və yerli hakimiyyət orqanlarının, o cümlədən, bələdiyyələrin büdcələrindən ibarətdir. Bütün büdcə növləri arasında qarşılıqlı maliyyə münasibətləri Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası ilə müəyyən olunmuşdur. Bununla yanaşı Azərbaycanın büdcə sistemi «Dövlət büdcəsi haqqında» Azərbaycan Respublikasının qanunu ilə tənzimlənir.
9
büdcə sistemi Azərbaycan Respublikasının Dövlət büdcəsi (mərkəzi büdcə) Naxçıvan MR-nın büdcəsi
Yerli büdcələr Respublika tabeçiliyində olan şəhərlərlərin büdcəsi
büdcələri
büdcələri Azərbaycan Respublikasının büdcə quruluşunu aşağıda sxem formasında göstərmək olar:
Deməli, Azərbaycan Respublikasının büdcə sistemi Dövlət büdcəsindən, yəni mərkəzi büdcədən, Naxçıvan Muxtar Respublikasının büdcəsindən və yerli büdcələrdən ibarətdir. Yerli büdcələr respublika tabeçiliyində olan şəhərlərin büdcələrindən, rayonların büdcələrindən və bələdiyyələrin büdcələrindən ibarətdir. Azərbaycan Respublikasının büdcə sistemi aşağıdakı mühüm prinsiplər ə sasında qurulmuşdur: 1. Büdcə sisteminin vahidliyi 2. Müxtəlif səviyyəli büdcələrin müstəqilliyi. 3. Gəlirəlin və xərclərin büdcələr arasında bölüşdürülməsi. 4. Büdcələrin gəlirləri və xərclərinin, büdcədənkənar dövlət fondlarının həmin büdcələrdə tam əks olunması. 5. Büdcələrin balanslaşdırılması 10
6. Büdcə vəsaitinin istifadə edilməsində səmərəlilik və qənaət rejiminə əməl olunması. 7. Büdcələrin aşkarlığı 8. Büdcələrin həqiqiliyi (reallağı) 9. Büdcə vəsaitinin ünvanlı və məqsədli istifadəsi Həmin prinsipləri nəzərdən keçirək.
Azərbaycan Respublikasının vahid büdcə sistemində birləşdirməklə onların gəlirləri və xərcləri vahid büdcə təsnifatı əsasında qurulur. Həm də gəlirlərin və xərclərin büdcə həlqələri arasında bölüşdürülməsi Respublikanın ali qanunvericiliyinə əsaslanır. Bütün büdcələr gəlirlər və xərclər haqqında məlumatları, büdcələrin tərtibi və icrasını büdcə təsnifatı üzrə aparırlar. 2. Büdcələrin müstəqillik prinsipi onda ifadə olunur ki, Azərbaycan Respublikasının Ali qanunvericiliyi (Milli Məclis) əsasında hər bir büdcə həlqəsinin müstəqil gəlir mənbəyi təyin edilir və büdcə vəsaitinin xərclənməsində müstəqil olmaqla onların hüquqları qanunla tənzimlənir. Büdcələrin müstəqil fəaliyyət göstərməsi bütün dövlət hakimiyyəti və idarə orqanlarının hüquq və səlahiyyətlərinə müvafiq olaraq zəruri gəlir mənbələri və buna müvafiq xərclərlə təmin edilirlər. Azərbaycan Respublikasının Ali qanunvericiliyi (Milli Məclis) tərəfindən hər maliyyə iliüçün Respublikanın Dövlət büdcəsi müzakirə edilib təsdiq olunarkən Respublika dövlət büdcəsinin və eləcə də Naxçıvan Muxtar Respublikasının büdcəsi və yerli büdcələr üçün tənzimləyici gəlirlər də təyin edilir. Bununla yanaşı Naxçıvan MR və yerli hakimiyyət orqanları öz büdcələrini tərtib və təsdiq edərkən öz gəlir mənbələrini artırmaqda və ondan istifadə etməkdə qanun dairəsində tam müstəqiliyə malikdirlər. Həm də Respublikanın Ali Qanunvericiliyi ilə yerli orqanları verilmiş səlahiyyət dairəsində onlar əlavə gəlir mənbələri aşkar edə və buna müvafiq xərcləri maliyyələşdirə bilərlər. Büdcə haqqında qanun icra edilərkən əlavə əldə edilmiş gəlirlər, habelə gəlirlərin 11
xərclərdən artıq olan məbləği və büdcə xərclərinə edilmiş qənaət məbləği yuxarı büdcələrə alına bilməz. 3. Gəlirlərin və xərclərin büdcələr arasında bölüşdürülməsi prinsipi onu nəzərdə tutur ki, hər bir dövlət hakimiyyət və dövlət idarəsi orqanları üçün müəyyən gəlir mənbələri təyin edilir və xərcləri maliyyələşdirmək səlahiyyəti verilir. 4. Büdcələrin gəlirləri və xərclərinin, dövlət büdcədənkənar fondunun tam ə
fondlarının bütün gəlirləri və xərcləri həmin büdcələrdə icbari qaydadad tam əks olunmalıdır. Bütün dövlət və bələdiyyə xərcləri büdcə vəsaiti hesabına, büdcədənkənar dövlət fondlarının vəsait hesabüna maliyyələşdirilməlidir. 5. Büdcələrin balanslaşdırılması prinsipinə görə hər bir büdcə növü balanslaşdırılmalıdır. Bu o deməkdir ki, büdcələrdə nəzərdə tutulan xərclərin həcmi həmin büdcənin gəlirlərinin həcminə uyğun olmalıdır (büdcənin kəsirini ödəmək üçün nəzərdə tutulan mənbələrdən daxil olan vəsaitlər də daxil olmaqla). 6. Büdcə vəsaitinin səmərəli və qənaətlə istifadə edilməsi prinsipi onu ifadə edir ki, əvvəlki dövrdə buraxılmış büdcə vəsaiti iş və xidmətlərin səviyyəsinə uyğun olmalı və qənaət rejiminə ciddi əməl olunmalıdır.
onların icarəsı haqqında hesabatların açıq mətbuatda dərc edilməsi icbaridir, büdcənin icrasının gedişi haqqında məlumatlar, büdcələrin tərtibi və icrası üzrə dövlət hakimiyyəti və idarəsi orqanlarının bütün qərar və sərəncamları kütləvi informasiya vasitələri vasitəsilə cəmiyyətin nəzərinə açıq bildirilməlidir.
göstəriciləri müvafiq inzibati-ərazi vahidinin iqtisadi – sosial inkişaf proqramının göstəricilərinə uyğun tərtib ediləklə büdcənin gəlirləri və xərclərinin reallığı təmin edilməlidir. 12
Kataloq: application -> uploads -> 2015 2015 -> 4 İstehlakçıların davranışının modelləşdirilməsi Son istehlakçıların davranışının modelləşdirilməsi 2015 -> MİkrobiologiYA, sanitariya və GİGİyena fəNNİ azərbaycan böLMƏSİ 2015 -> Magistrantların dissertasiya mövzusunun yazılması, müzakirəsi və müdafiəsi üçün yaddaş qeydi Birinci tədris ILI üzrə 2015 -> AZƏrbaycan respublikasinin təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti 2015 -> План: Məqsəd auditoriyasının elementləri və mövqeləşdirmənin prinsipləri 2015 -> АзярбайжАН РЕСПУБЛИКАСЫ ТЯЩСИЛ НАЗИРЛИЙИ азярбайжан дювлят игтисад университети 2015 -> MÖvzu giriş. Materiya. Kimya, yaranması, inkişaf tarixi, əsas kimya qanunları 2015 -> Bazarların cəlbediciliyi plan bazarın mütləq və cari potensialı 2015 -> İqtisad elminin tarixi və metodologiyasы “ 2015 -> Ali təhsil müəssisəsinin Nümunəvi Nizamnaməsi"nin və "Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin dəyişiklik edilmiş bəzi qərarlarının siyahısı"nın təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin Qərarı Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|