Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi “Dağıdılmış sərvətlər, məhv edilmiş



Yüklə 1,72 Mb.
Pdf görüntüsü
tarix07.09.2017
ölçüsü1,72 Mb.
#29230

V

Azərbaycan  Respublikası 

Mədəniyyət və Turizm  Nazirliyi

“Dağıdılmış sərvətlər,  məhv edilmiş 

kitabxanalar”  adlı  buklet Azərbaycan  Respublikası 

Prezidentinin  2008-ci  il  6  oktyabr tarixli  Sərəncamı 

ilə təsdiq edilmiş  «Azərbaycan  Respublikasında 

kitabxana-informasiya  sahəsinin  2008-2013-cü 

illərdə  inkişafı  üzrə  Dövlət  Proqramı»nm  Tədbirlər 

Plamnın  2.2.17.  bəndinin  icrası  məqsədi  ilə 

hazırlanmışdır.

TƏRTİBÇİ:

Samir Abbasov

ELMİ  MƏSLƏHƏTÇİLƏR:

Lətifə  Məmmədova 

Əli  Eyvazov 

Mayıl  Əhmədov

Aybəniz Əliyeva-Kəngərli 



>

REDAKTORLAR:

Yeganə Qarayeva 

Xuraman  İsmayılova

m

S.C


ı

!

l



Ä S i

\

c f f -

ı||


I&

Nəşrdə Ermənistan silahlı birləşmələri tərəfindən 

1988-ci ildən başlayaraq Azərbaycana qarşı apanlan 

işğalçı müharibə nəticəsində zəbt olunmuş Azərbaycan

 p  


torpaqlarında dağıdılmış və talan edilmiş kitabxanalar

  bH 


haqqında qısa məlumat verilir.

Respublikanın işğal olunmuş rayonlarının ərazisi  və 

əhaUsinin sayına dair statistik  məlumatlar tərtib

 

|p |!



edilərkən Azərbaycan Milli Ensiklopediyasından (2007)

  ş§| 


istifadə edilmişdir.

 

ü i



- . I p

i

 



 

§

Bizə  qarşı  etnik təmizləmə siyasəti  aparılmışdır.  Bir milyon 



azərbaycanlı  öz doğma  torpaqlarından  qaçqın-köçkün  düşmüşdür... 

Biz  ümid  edirik  ki,  danışıqlar prosesi  müsbət  nəticə verəcək. 

Azərbaycanın  ərazi  bütövlüyü  bərpa  olunacaq  və  işğaldan  əziyyət 

çəkən  soydaşlarımız öz  doğma  torpaqlarına  qayıdacaqlar.

İlham  Əliyev

Azərbaycan  Respublikasının  Prezidenti 

Bakıda keçirilən  Ümumdünya Mədəniyyətlərarası 

Dialoq Forumunda  çıxışından

ÖN  SÖZ

Dünyanm  görkəmli  alimlərinin  təbii  muzey  adlandırdığı  Azərbaycanın  ən  unikal  guşəsi  Qarabağdır. 

Qarabağın  tarixi  kökləri  çox  qədimlərə  gedib  çıxır.  Elmi  dəlil  və  əsaslarla  deyə  bilərik  ki,  ilk  insan 

məskənlərindən  biri  də  Qarabağdır.  Azıx  mağarasında  350-400  min  il  əvvəl  yaşamış  insan  çənəsinin  bir 

hissəsi tapılmışdır.

Dünya  mədəniyyətinə  çox  nadir incilər bəxş  etmiş  Qarabağ Azərbaycan  mədəniyyətinin,  musiqisinin 

beşiyidir.

Əfsuslar olsun ki, 1988-ci ildən Ermənistanın Azərbaycana hərbi təcavüzü nəticəsindəərazim izin 20 %-i 

ilə  bərabər  qiymətli  mədəni  sərvətlərimizi  də  itirdik.  Qədim  Azərbaycan  torpaqları  olan  indiki  Ermənistan 

ərazisində,  işğal  altında  olan  Qarabağda  maddi-mədəniyyət  nümunələrimiz  məhv  edilmişdir.  Təkcə  Şuşa 

şəhərindəki  199  memarlıq  abidəsindən  çoxu,  o  cümlədən  Yuxarı  və  Aşağı  Gövhər  Ağa  məscidləri,  Saatlı 

məscidi,  böyük Azərbaycan  şairi  M.P.Vaqifin  məqbərəsi,  XVIII-XIX  əsrlərə  aid  yaşayış  evləri  və  s.  abidələr 

dağıdılmışdır.

Tunc dövrünə aid Xocalı-Gədəbəy arxeoloji  mədəniyyətinin  ən  xarakterik arealı  olan Xocalı  şəhərində 

ermənilər  Rus  ordusunun  366-cı  alayı  ilə  birgə  misli  görünməmiş  vəhşiliklər  törətmişlər.  Bir  gecənin 

içərisində şəhər yerlə-yeksan edilərək xəritədən silinmişdir.

Yaxın  və  Orta  Şərqin  ən  qədim  insan  məskənlərindən  olan  Azıx  və  Tağlar  mağaraları,  Aquen  məbədi, 

Gəncəsar monastırı, Qaraköpək,  Üzərliktəpə və s. abidələr hərbi məqsədlər üçün  istifadə  edilir.  Ermənistan 

silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunmuş Azərbaycan ərazisində 547 memarlıq abidəsi, o cümlədən 5 dünya, 

393 ölkə və 149 yerli əhəmiyyətli memarlıq abidəsi, 205 arxeoloji abidə, 927 kitabxana, 808 klub müəssisəsi, 85 

musiqi məktəbi, 12 monument, 22 muzey, 4 rəsm qalereyası, 10 mədəniyyət və  istirahət parkı,  4  dövlət teatrı,

Azarbaycan Respublikası Prezidentinin 



işlar idarasi

PREZİOENT KİTABXANASI

2  konsert  müəssisəsi  dağıdılmış,  yandırıimış  və  qarət  edilmişdir. 

Dünya  əhəmiyyətli  Kəlbəcər  Tarix- 

Diyarşünaslıq  Muzeyi,  nadir  eksponatlara  malik  Şuşa  şəhəri,  Qarabağın  tarixi  muzeyi,  dünyada  ikinci  olan 

Ağdam çörək muzeyi, Zəngilandakı daş heykəllər muzeyi erməni vəhşiləri tərəfindən yerlə-yeksan edilmişdir.

Erməni  təcavüzkarları  tərəfindən  işğal  edilmiş  ərazilərdəki  muzeylərdən  ümumdünya  əhəmiyyətinə 

malik  40  minə  yaxın  nadir  muzey  əşyaları,  Azərbaycan  xalqının  tarixi  və  mədəniyyəti  ilə  bağlı  qiymətli 

eksponatlar,  rəsm  və  heykəltəraşlıq  əsərləri,  dünya  şöhrətli  Azərbaycan  xalçaları,  dekorativ-tətbiqi  sənət 

nümunələri,  əlyazmalar,  arxiv  sənədləri,  Azərbaycanın  görkəmli  şəxsiyyətlərinin  xatirə  əşyaları  və  digər

qiymətli m ateriallar qarət edilmişdir.

Mənəvi zərərin həcmini mövcud olan heç bir ölçü meyarı ilə təyin etmək mümkün deyil.

BMT-nin 822 (30 aprel 1993-cü il), 853 (29 iyul 1993-cü il), 874 (14 oktyabr 1993-cü il), 884 (11  noyabr 1993- 

cü il) nömrəli qətnamələrində vəA vropa Şurasının  1416saylı  Bəyannaməsində Azərbaycanın Şuşa şəhəri  də 

daxil  olmaqla  20  %  ərazisinin  Ermənistan  silahlı  qüvvələri  tərəfindən  işğalı,  separatçı  qüvvələrin  hələ  də  bu 

regionu  nəzarət  altında  saxladığı  faktı  təsdiq  olunsa  da  heç  bir  nəticə  verməyib.  Ermənistan  beynəlxalq 

qanunları kobudcasına pozaraq  Azərbaycan abidələrini dağıdır, torpaqlarını, meşələriniyandırır.

Hər bir xalqın mədəni  irsi təkcə o xalqa deyil,  bəşəriyyətə məxsusdur və deməli,  erməni  siyasəti  bəşəri 

dəyərlərə düşməndir.  Oxuculara təqdim  olunan  bu  kitabçada  erməni  vandalizminin  iç  üzü  bir daha  açılır.  Bu 

kitabçada təkcəbəşərövladının mənəvi xəzinəsini əks etdirən kitabxanalaradəyənzərər əks olunur.

Bu  bir  həqiqətdir ki,  dağıdılmış  kəndləri,  şəhərləri  bərpa  etmək,  yenidən  tikmək,  maddi  ziyanı  ödəmək 

olar,  amma  itirilmiş  mədəniyyəti,  yaralanmış  mənəviyyatı  qaytarmaq,  sağaltmaq  qeyri-mümkündür.  Haqq 

səsimizi dünyaya car çəkərək milli-mənəvi dəyərlərimizə sahib çıxmalıyıq.

Tərtib  etdiyimiz  kitabça  bu  yolda  atılan  addımlardan  biridir  və  daha  uğurlu  addımlar  atmaq  üçün  hər  kəs 

bacarığını əsirgəməməlidir.

Şuşa  rayonunda fəaliyyət göstərən  bir Mərkəzi  kitabxana 

və 31  kitabxananın  birləşdirilməsi  nəticəsində  1977-ci 

ildə Şuşa  rayon  Mərkəzləşdirilmiş  Kitabxana 

Sistemi  (MKS) təşkil  edilmişdir.  Rayon  MKS-nin 

tərkibində 32  kitabxana  binası  mövcud 

olmuşdur.  1991-ci  ilin  məlumatına  görə  rayon 

MKS-də  işçilərin  sayı  103  nəfər,  kitabxana 

fondunun  ümumi  həcmi  200  min  nüsxə, 

oxucularının  ümumi  sayı  10  min  nəfərtəşkil 

etmişdir.  Şuşa  rayon  MKS-i  respublika  əhəmiyyətli 

“Xarı  Bülbül”  musiqi  festivalının  keçirilməsində 

daim  fəal  iştirak etmişdir.  1992-ci  il  8  may 

tarixində  Şuşa  rayonu  erməni  silahlı 

q ü w ə lə ri  tərəfindən  işğal  olunmuş, 

rayon  ərazisində etnik təm izləm ə 

əməliyyatı  aparılmışdır.

İşğal  nəticəsində  rayon  ərazisindəki 

32  kitabxana və  bu  kitabxanalarda 

saxlanılan  qədim və  unikal  kitablar 

yandırılmış  və məhv edilmşdir.

Kitabxanaların  dağıdılması  nəticəsində 

dövlətə  1  milyon  106  min  manat  həcmində 

ziyan  dəymişdir.

Laçın  rayonunda  fəaliyyət göstərən  119  kitabxana  əsasında  , 

1976-cı  ildə  Laçın  rayon  Mərkəzləşdirilmiş  Kitabxana  Sistemi 

(MKS) yaradılmışdır.  1991-ci  ilin  məlumatına  əsasən  Laçın 

rayon  MKS-nin  kitab fondu  843  min  nüsxə,  oxucularınm  sayı 

20  min  nəfər,  işçilərin  sayı  199  nəfər olmuşdur.  Rayon 

MKS-nin  115  kənd  kitabxana filialı  müasir binalarla təmin 

olunmuşdu.

Laçın  rayon  Mərkəzi  Kitabxanasının  fondunda  qədim,  unikal 

və  nadir kitablar saxlanılırdı.  Kitabxanada  14 otaq,  2  oxu  zalı 

oxucuların  istifadəsinə verilmişdi.  Rayon  MKS-i  rayon və 

respublika  əhəmiyyətli tədbirlərin  keçirilməsində  yaxından 

iştirak etmişdir.

18  may  1992-ci  ildə  Laçın  erməni  silahlı  birləşmələri 

tərəfindən  işğal  olunduqdan  sonra  rayon  ərazisindəki  bütün 

kitabxanalar dağıdılmış,  onların  kitab fondu və  kitabxanalara 

məxsus  123  bina  məhv edilmişdir.

Azərbaycan  Respublikasına  2  milyon  580  min  manat 

həcmində  maddi  ziyan  dəymişdir.

Hal-hazırda  Laçın  rayon  Mərkəzləşdirilmiş  Kitabxana  Sistemi 

Azərbaycan  Respublikasmın Ağcabədi  rayonunun Taxtakörpü 

adlanan  ərazisində  müvəqqəti fəaliyyət göstərir.

Laçın  rayonu  Dağlıq  Qarabağ  ətrafında yerləşdiyi  və  bu 

regiona  heç  bir aidiyyatı  olmadığı  halda  Ermənistan 

Respublikası  bütün  beynəlxalq  konvensiyaları  pozaraq 

rayonu  işğal  altında saxlamaqda  davam  edir.

CD

N

oxı/cu


B l   ( L İ ç ı n   ra y o n u ,  19Ş1)

bütün  infrastruktur,

Kəlbəcər  rayonunda  oxuculara  xidm ət edən  119 

kitabxana  əsasında  1976-cı  ildə  Kəlbəcər  rayon 

Mərkəzləşdirilmiş  Kitabxana  Sistemi 

(MKS)  yaradılmışdır.  1992-ci  ilin  məlumatına  əsasən 

Kəlbəcər  rayon  MKS-nin  kitab fondu  600  min  nüsxə, 

oxucularının  sayı  35  min  nəfər,  işçilərin  sayı  175  nəfər 

olmuşdur.  Kəlbəcər rayon  Mərkəzi  Kitabxanası  1992-ci  ildə 

“Yeni  şəhər”  adlanan  ərazidə  ikimərtəbəli  xüsusi  kitabxana 

tipli  binada yerləşdirilmişdir.  Eyni  zamanda  şəhər 

kitabxana filialları  da  yeni  binalarla,  habelə  inventar və 

avadanlıqlarla  təmin  edilmişdir.

1993-cü  ilin  aprel  ayının  2-də  Kəlbəcər rayonunun 

erməni  silahlı  birləşmələri  tərəfindən  işğalı  nəticəsində 

rayonun  119  kitabxana  binası,  habelə  onlara  məxsus 

kitab fondları  dağıdılmış və talan  edilmişdir.

Hazırda  Kəlbəcər  rayon  Mərkəzi  Kitabxanası  və  onun 

kitabxana filialları Azərbaycan  Respublikasının  Gəncə

sıx  məskunlaşdığı  Gülüsian

K i t a o x



ndə k£ 

əsində i

^qqətiraäliyyət göstərir.

nəticəsir

^   mədəniy^ət abidələri,  o 

nlədən  kitabxana  binaları 

tam am iləlm əhv edilmiş,  ijjitabxanalara təqribi 

hesablarialara  görə  2^milyon  470  min  m anat  hşcmində 

maddi  ziyan dəymişdir.  1993-cü  il  aprel  ayının  6-da 

BMT-nin  Təhlükəsizlik Şurası  Ermənistan  silahJ£birləşmələrinin 

rayonunun və A zərbaycanın  äigər ə ra zili|in ip   işğalını  pjisləyən  qətnamə qəbul  etdi. 

Lakin  erməni  qoşunlarıartıq  1 /ild ə n   a r tı^ J r fk ^ ş ^ lı.d a v ä m .e td ir if.

>

 



'

 '

 



-

 s



v

C

'



Dağlıq  Qarabağın  ətrafında yerləşən Ağdam  iqtisadi  cəhətdən 

inkişaf etmiş  bir rayon  idi.  Rayonda  çoxlu  sayda  mədəniyyət 

obyektləri  inşa edilmişdi. Ağdam  rayonunda  107  kitabxananm 

əsasında  1979-cu  ildə Ağdam  rayon  Mərkəzləşdirilmiş 

Kitabxana  Sistemi  (MKS)  yaradılmışdır.

1992-ci  ilin  məlumatına  əsasən Ağdam  rayon  MKS-nin 

kitab fondu 970  min  996  nüsxə,  oxucularının  sayı 

72  min  130  nəfər,  işçilərin  sayı  170  nəfər olmuşdur.

Ağdam  rayon  Mərkəzi  Kitabxanası  respublika 

əhəmiyyətli  “Xarı  Bülbül”  festivalmın  keçirilməsində 

yaxından  iştirak etmişdir.

İşğaldan  əvvəl  rayonun  106  kənd  kitabxana filialında 

676  min  nüsxə  kitab, jurnal  və qəzet saxlanılmışdır.

Ağdam  rayon  Mərkəzi  Kitabxanası  1992-ci  ildə  inşa  edilmiş 

yeni  binaya  köçürülmüş,  kitabxana  inventar,  avadanlıqla 

təmin  edilmişdir.

Ağdam  rayonunun  1993-cü  il  23  iyul  tarixində erməni  silahlı 

birləşmələri tərəfindən  işğal  olunması  nəticəsində  rayon 

ərazisindəki  107  kitabxana tamamilə dağıdılmış və  rayon 

kitabxanalarına təqribi  hesablamalara görə  2  milyon 

850  min  manat  məbləğində maddi  ziyan  dəymişdir.

Hazırda  Ağdam  rayon  Mərkəzi  Kitabxanası  rayonun 

Quzanlı  qəsəbəsində  müvəqqəti fəaliyyət göstərir.

Ağdam  rayonunun  erməni  işğalı  altında  olmayan  10  kəndində 

(rayonun  20 faizi)  60  min  sakin  məskunlaşmışdır.

Cəbrayıl  rayonunda  Mərkəzləşdirilmiş  Kitabxana  Sistemi  (MKS)  1983-ci  ildə təşkil  edilmişdir. 

78  kütləvi  kitabxana  əsasında  rayon  Mərkəzləşdirilmiş  Kitabxana  Sistemi  yaradılmışdır. 

1992-ci  ilin  məlumatına  görə  rayon  MKS-nin  105  nəfər əməkdaşı  olmuşdur.  Cəbrayıl  rayon 

MKS-nin  kitab fondu  552  min 400  nüsxə,  oxucuların  sayı  27  min  800  nəfər təşkil  etmişdir. 

Cəbrayıl  rayon  MKS-i  hər il  rayonda  keçirilən  “Qurbani  saz  bayramı” və ənənəvi  “Novruz 

bayramı”nın  keçirilməsində yaxından  iştirak etmişdir.  Cəbrayıl  rayonu  1993-cü  il  23  avqust 

tarixində erməni  silahlı  birləşmələri tərəfindən  işğal  edildikdən  sonra  rayon  ərazisindəki 

78  kitabxana  binası  dağıdılmış və orada saxlanılan  nadir və  unikal  nəşrlər məhv edilmişdir. 

İşğal  nəticəsində  rayon  kitabxanalarına  indiki  qiymətlə təqribən  1  milyon  700 min  manat 

həcmində maddi ziyan  dəymişdir.  Hal-hazırda  Cəbrayıl  rayon  Mərkəzi  Kitabxanası 

Biləsuvar rayonunda  inşa edilmiş  qəsəbədə  cəbrayıllıların  kompakt yaşadığı  ərazidə 

müvəqqəti  fəaliyyət göstərir.

Füzuli  rayonunda  Mərkəzləşdirilmiş  Kitabxana  Sistemi  (MKS)  1978-ci  ildə  təşkil  edilmişdir. 

1  rayon  Mərkəzi  və  89  kütləvi  kitabxana  birləşdirilərək  Füzuli  rayon  Mərkəzləşdirilmiş 

Kitabxana  Sistemi  yaradıimışdır.  1992-ci  ilin  məlumatına  görə  rayon  MKS-nin  171  nəfər 

əməkdaşı  olmuşdur.  Füzuli  rayon  MKS-nin  kitab  fondu  659  min  nüsxə,  oxucuların  sayı 

45  min  620  nəfər  təşkil  etmişdir.  1993-cü  il  23  avqust  tarixində 

Füzuli  rayonunun 

Ermənistan  silahlı  q ü w ələri  tərəfindən  işğal  olunması  nəticəsində  rayon  ərazisindəki  bütün 

kitabxanalar  dağıdılmış  və  talan  edilmişdir.  Müharibə  nəticəsində  rayon  kitabxanalarına 

təqribi  hesablamalara  görə  1  milyon  889  min 

manat  həcmində  maddi  ziyan  dəymişdir. 

H azırda  Füzuli  rayon  Mərkəzi  Kitabxanası  Füzuli  rayonunun  A zərbaycan  Silahlı 

qüvvələrinin  nəzarətində  olan  I  Zobucuq  kəndində  fəaliyyət  göstərir.  Füzuli  rayon  MKS-i 

2009-cu  ildə  kitabxananın yeni veb-saytını  oxucuların

S

İS



T

E

M



İ

Qubadlı  rayonunda  Mərkəzləşdirilmiş  Kitabxana  Sistemi  (MKS)  1977-ci  ildə təşkil  edilmişdir. 

1  rayon  Mərkəzi və 84  kütləvi  kitabxana filialı  birləşdirilərək Qubadlı  rayon  Mərkəzləşdirilmiş 

Kitabxana Sistemi yaradılmışdır.  1992-ci  ilin  məlumatına görə  rayon  MKS-də  132  nəfər 

əməkdaş çalışmışdır.  Kitabxana fondlarının  ümumi  həcmi  600 min  nüsxə,  oxucuların sayı 

21  min  nəfər təşkıl  etmişdir.  Qubadlı  rayon  MKS-i  hər il  respublika və  rayon  əhəmiyyətli 

“Məhsul  bayramı”nın  keçirilməsində iştirak etmişdir. Qubadlı  rayonunda  kitabxana və 

kitabxana filialları  xüsusi  binalarla təmin  olunmuşdur.

31  avqust  1993-cü  ildə  Qubadlının  Ermənistan silahlı  q ü w ələ ri  tərəfindən  işğal  olunması 

nəticəsində  rayonun  85  kitabxana və  kitabxana filialı  dağıdılmış və talan edilmişdir.

İşğal  nəticəsində rayon  kitabxanalarına  indiki qiymətlərlə 1  milyon 880  min  manat həcmində 

maddi  ziyan  dəymişdir.  Hal-hazırda  Qubadlı  rayon  Mərkəzi  Kitabxanası  Sumqayıt şəhəri,

41-ci  məhəllə,  28 may adına  Mədəniyyət evində fəaliyyət göstərir.

Qubadlı  rayon  MKS-i  2009-cu  ildə  kitabxananın yeni veb-saytını  oxucuların

Zəngilan  rayonunda  Mərkəzləşdirilmiş 

Kitabxana  Sistemi  (MKS)  1976-cı  ildə təşkil 

edilmişdir.  1  rayon  Mərkəzi,  3 şəhər,  1  qəsəbə,

65  kənd  kütləvi  kitabxanası  birləşdirilərək 

Zəngilan  rayon  Mərkəzləşdirilmiş  Kitabxana 

Sistemi  yaradılmışdır.  1991-ci  ilin  məlumatına 

görə  rayon  MKS-də  158  nəfər əməkdaş 

çalışmışdır.

Kitabxana fondlarının  ümumi  həcmi 490  min 

nüsxə,  oxucuların  sayı  20  min  nəfər təşkil 

etmişdir.  Zəngilan  rayon  MKS-i  hər il  respublik

və  rayon  əhəmiyyətli  “Məhsul  bayramı” və “Novruz  bayramı”  tədbirlərinin  təşkilatçısı  olmuşdur.

29 oktyabr  1993-cü  ildə Zəngilan  rayonunun  erməni  işğalçıları  tərəfindən  işğalı  nəticəsində  rayonun

mərkəzindəki  1  mərkəzi,  1  uşaq,  1  gənclər,  1  şəhər,  1  qəsəbə  habelə  rayonun  kəndlərində fəaliyyət

^ ^ 



y.is^ 



'h.

göstərən  70  kitabxana filialı  dağıdılmış, 

məhv edilmiş və  burada  saxlanılan  nadir, 

qiymətli  kitablar talan  edilmişdir.  İşğal 

nəticəsində  rayon  kitabxanalarına  indiki 

qiymətlərlə  1  milyon  660  min  manat həcmində 

maddi  ziyan  dəymişdir.  Hazırda Zəngilan 

rayon  Mərkəzi  Kitabxanası  Bakı  şəhərində 

Nərimanov  rayonu  H.Məmmədov  küçəsi  11 

ünvanında fəaliyyət göstərir.

* f : ] l

əng  torpaq  kurqan,  daş  kurqanlar,  torpaq-daş  kurqanlar,  siklop  tfkililər  (Qalaçalar), 

nekropollar,  menhirlər  (5-10  ton  ağırlığında  nəhəng  sivri  daşlar),  daş  sənduqə  qəbirlər,  daş 

kitabələr, daş qutular və Alban kilsələri qeydə alınmışdır.

İşğaldan  əvvəl  rayon ərazisində 69  kitabxana,  8  mədəniyyət evi, 60  klub,  3  musiqi  məktəbi,  tg£ix-^.- 

diyarşünaslıqmuzeyı  fəaüyyətgöstərmişdir. 

?

Ötən  əscio  70-ci  illərində  reseublikada  kitabxanaların  vahid  bi^*l’HjffcJW Äf'leferə „«ı||mması 

məqsədi H P 1i>sgəran  rayonunda  40© m in d ə n ^ x   ftrtabjfonduna  malik  olatlll99lTOlləvi  kitabSana 

əsasında 

Mərkəzləşdirilmiş  Kırabxana  Sistemi  yaradrimışdır.  İşpala  qədər  XocaTı'şəhərində  9 

kfftftvi kitafcüanaiBÄliyyətgöstərmişdir. 

i ı V -  *



w çltk  sSBPS' 

■ ■ L J r  





İşğäl nəticəsində rayon ərazisindəetniktəm izləm ə əməliyyatı aparılmışjazərbaycanlılara məxsus 

maddi- mədəniyyət abidələri, o cümlədən  kitabxanaların fondjg rı  məTıv edilmişdir.

Rayon  ərazisində  69  kitabxana  binasının  dağıdılmsŞı  və  o ra3 i% a xla m la n   nadir  və  unikal* 

nəşrlərlərin  məhv  edilməsi  nəticəsində  Azərbavcan  Respublikasına  təqribən  1  milyon  500  min

qədər  XocHTşəhərində  9

%  ' * r * U r   ’

Xocavənd  rayonu  2  oktyabr  1992-ci  il  t a r i x i n d r ^ | g D i   silahlı  qüvvələrt 

tərəfindən, 

♦şğal  edilmişdir.  İşğaldan  #əvvəl  rayon  ərazisind^iJPİ  mədəniyyət  abidəsi,  tlünya 

əhəmiyyətli Azıx  mağarası,  qalalar (M /lll  əsrlər)? AlbanW əbədi  (X əsr), türbə  (XIII  əsr) vfy^ 

q

^

t a   alınmışdır.

Xocav/Snd 

ra y p n u n d a  



rayon  M ərkəzi  və  81  .kitab x an a  fjüalı  fəa[g^ » f t g g ^ təhrıişTdır 

1 9 9 2 - c i  

i l i n 

m ə l u m k ı ^ -   g ö r ə ^ a y  o n  

M

K

S

^

İ

^

&

j

J t ^ ş r p j ş d ı r .  

K itaB xaıüt  foftdrarinın  ü m um i  h əc m i  463  m in  nü s xə,  oxiiieılrenh  sayı  17 m in   ^

f

Ş

f

l .etm işdir, 

XocavərTd  ra y o n u n d a '^ k ita b x a ıta   v ə   -kitab xan a  filia lla rı  x ils u s i  b in a rla   tə m in   t Surirnuşdur. 

X o c a v ə n d   ra y o n u n u n  

2  o k ty a b r  1992-ci  il  ta rix ln d ə   e rm ə n i  sila h lı  q ü v v ə lə ri 

tə rə fin d ə n  

işğalı 

n ə tic ə s in d ə   rayo n   k ita b x a n a la rın a   in d ik i*  q iy m ə tlə rlə   -tə q rib i  h e s a b la m a la ra   g ö p  

1  m iiyon  700  m in  m a n a t  h ə c m in d ə   m ad d i  z iy a rh d ə y m iş d ir.-H a l-h a zırd a   X o cavərid   rayo n   M ərkəzi 

K ita b x a n a s ı  B e y lə q a n   ra y a n u n d a  fə a liy y ə t g ö s tə n r. 



-  • 

,

Qazax  rayonunun  7  kəndi  Bağanis  Ayrım,  Yuxarı  Əskipara,  Aşağı 

Əskipara,  Barxudarlı,  Q ızılhacılı,  X eyrim li,  Sofulu  erm əniişğalı 

altındadır.  Rayonun  Bağanıs  Ayrım  kəndi  1990-cı  ilin  martın  23-də 

erm ənilərtərəfindən işğal olunub. İşğal zamanı  Bağanıs Ayrım kəndinin

ailə xüsusi

əli  silahsız,  günahsız əhalisinə  qarşı tarixdə görünməmiş  divan tut 

amansızlıqla  qətlə yetirilmiş və yandırılmışdır. 

'  t *

Bu Azərbaycan  tarixinə  Bağanis Ayrım faciəsi  kimi  qara  hərflərlə yazılmışdır.  Qazax rayon 

digər Yuxarı  Əskipara.Aşağı  Əskipara,  Barxudarlı,  Qızılhacılı,  Xeyrimli,  Sofulu  kəndləri  199; 

aprel  ayında erməni  işğalçıları  tərəfindən  zəbt olunmuşdur.  İşğal  nəticəsində 8  kitabxana fi 

və onlara  məxsus  178 min  285  min  nüsxə  kitab yandırılmış və məhv edilmişdir.

Qazax  rayonunun  kitabxana-informasiya şəbəkəsinə təqribi  hesablamalara  görə  180  min 

məbləğində  maddi ziyan  dəymişdir.

A

<



.i

ı 

Ii!



Ötən əsrin 90-ci illərində Azərbaycan Respublikasına qarşı əsassız ərazi iddiaiarı irəli sürüb, 

beynəlxalq  hüquq  normalarını  kobudcasına  pozaraq  Birləşmiş  Millətlər  Təşkilatına  üzv  olan 

bütün dövlətlər tərəfindən  ölkəmizin  rəsmən  tanınmış  ərazisinin  20 faizini  hərbi  təcavüz yolu  ilə 

işğal  etmiş  Ermənistan  hərbi  birləşmələri  milli  mədəniyyət  abidələrimizi,  kitabxanaiarı 

qəddarcasına  uçurub  dağıtmışlar.  Azərbaycan  Respublikasının  işğal  olunmuş  ərazilərində 

erməni  işğalçılarının  özbaşınalığı  tarix  və  mədəniyyət  abidələrimizin  dağıdılması  və  qəsdən 

korlanması  "Silahlı  münaqişə  baş  verdikdə  mədəni  dəyərlərin  qorunması  haqqında"  1954-cü  il 

Haaqa Konvensiyasına, "Arxeoloji irsin  mühafizəsi  haqqında"  1992-ci  il Avropa Konvensiyasına, 

"Üm um dünya  mədəni  və  təbii  irsin  m ühafizəsi  haqqında"  YUNESKO-nun  1972-ci  il 

konvensiyasına ziddir. Hərbi təcavüz nəticəsində işğal olunmuş ərazilərdə Şuşa,  Laçın, Kəlbəcər, 

Qubadlı, Xocalı, Ağdam, Ağdərə, Füzuli, Cəbrayıl rayonlarındakı kitabxanalar və orada saxlanılan 

unikal və nadir kitab kolleksiyaları talan edilmiş və yandırılmışdır. Qarabağın mədəniyyət və təhsil 

mərkəzi  Şuşa  tarixi  memarlıq  qoruğunun  ərazisində  yerləşən  Pənah  xanın  tarixi  kitabxanası, 

rəssam,  görkəmli  alim  Mir  Mövsüm  Nəvvabın  şəxsi  kitabxanası,  Aşağı  və  Yuxarı  Gövhərağa, 

Köçərli,  Mərdinli,  cümə  məscidlərini,  dahi  bəstəkar  Üzeyir  Hacıbəyovun,  professional  vokal 

sənətinin banisi Bülbülün ev muzeylərində saxlanılan dəyərli kitablar erməni vandalları tərəfindən 

məhv  edilmişdir.  Onların  çoxu  Ermənistana  aparılmışdır.  İşğal  zonalarında  maddi  mədəniyyət 

yadigarlarımızın dağıdılması prosesi indi də davam edir.

Erməni terrorçuları tərəfindən zəbt olunmuş qədim Azərbaycan torpaqları olan  Dağlıq  Qarabağ 

və ona  bitişik rayonlarda  9  Mərkəzləşdirilmiş  Kitabxana  Sistemi,  927  kitabxana və orada  saxlanılan 

4,6 milyon nüsxə kitab talan və məhv edilmişdir.

Bundan  başqa,  13  dünya  əhəmiyyətli  (6  memarlıq  və  7  arxeoloji),  292  ölkə  əhəmiyyətli  (119 

memarlıq  və  173  arxeoloji)  və  330  yerli  əhəmiyyətli  (270  memarlıq,  22  arxeoloji,  23  bağ,  park, 

monumental  və  xatirə  abidələri,  15  dekorativ  sənət  nümunəsi)  tarix  və  mədəniyyət  abidələri  işğal 

zonasında qalmışdır.

Bunlarla yanaşı işğal olunmuş ərazilərdə 40 mindən artıq əşyanın toplandığı 22 muzey, 808 klub, 

4 teatr və 2 konsert müəssisəsi, 8 mədəniyyət və istirahət parkı, 4 rəsm qalereyası, 85 musiqi məktəbi 

işğal zonasında qalmışdır.

Təqribi  hesablamalara  görə Azərbaycanın  kitabxana-informasiya  sahəsinə  20  milyon  815  min 

ABŞ dolları həcmində maddi ziyan dəymişdir.

Keçmiş SSRl-də yeganə olan Ağdam Çörək muzeyi şəhərİn  bombardmanı zamanı yerlə yeksan 

edilmiş,  dünya  şöhrətli  Kəlbəcər  tarix-diyarşünaslıq  muzeyinin  13  minədək,  Laçın  tarix- 

diyarşünaslıq muzeyinin 5 mindən çox qiymətli və nadir əşyası Ermənistana daşınmışdır.

Şuşanın  zəbt  edilməsi  nəticəsində  mənəviyyatımıza  olduqca  ağır  zərbə  endirilmişdir.  Təkcə 

Şuşa şəhərində 32  kitabxana,  5muzey,  17klub,  8m ədəniyyətevidağıdılm ış, viran edilmişdir.

Azərbaycan  xalqının  mədəni  irsi  bəşər  mədəniyyətinin  ayrılmaz  tərkib  hissəsi  olduğundan 

Azərbaycan  Respublikasının ərazisində xalqımızın çoxəsrlik tarixi keçmişindən yadigar qalmış tarix 

və mədəniyyət abidələrinin mühafizəsi beynəlxalq əhəmiyyət kəsb edən bir problemdir.

Yüklə 1,72 Mb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin