Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi
kollegiyasının 11 mart 2013-cü il tarixli
08 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir
FİZİOLOJİ HAMİLƏLİYİ OLAN QADINLARA
ANTENATAL QULLUQ ÜZRƏ
KLİNİK PROTOKOL
(2-ci nəşr, yeniləşdirilmiş)
Bakı - 2013
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
57.16
F 57
F 57 Fizioloji hamiləliyi olan qadınlara antenatal qulluq üzrə
klinik protokol (2-ci nəşr, yeniləşdirilmiş), 2013. – 24 səh.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi
kollegiyasının 28 noyabr 2008-ci il tarixli 28 saylı qərarı ilə
təsdiq edilmiş “Fizioloji hamiləliyi olan qadınlara antenatal
qulluq üzrə klinik protokol”un yeniləşdirilmiş variantıdır.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
3
Redaktor:
C.Məmmədov
Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar
Mərkəzinin direktoru, t.f.d.
Tərtibçilər:
F.Əliyeva Səhiyyə Nazirliyinin baş mama-ginekoloqu,
Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya
İnstitutunun direktoru, dosent, t.f.d., RS/AP üzrə
Milli Koordinator
O.Akçurina Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya
İnstitutunun həkim mama-ginekoloqu
F.Qəhrəmanlı Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya
İnstitutunun həkim mama-ginekoloqu
L.Məmmədova Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya
İnstitutunun elmi katibi
G.Rzayeva Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya
İnstitutunun Ambulator-diaqnostika şöbəsinin
müdiri
S.İsmayılova 7
saylı Qadın məsləhətxanasının baş həkimi
G.Rzayeva 8
saylı Qadın məsləhətxanasının baş həkimi
D.Zeynalova Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya
İnstitutunun həkim-neonatoloqu
Ş.İsmayılova Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar
Mərkəzinin Tibbi Keyfiyyət standartları
şöbəsinin həkim-metodisti
Rəyçi:
H.Bağırova Azərbaycan Tibb Universitetinin II Mamalıq-
ginekologiya kafedrasının müdiri, professor, t.e.d.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
4
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi və elmi tədqiqatların tipləri
Sübutların
etibarlılıq
dərəcəsi
Sübutların mənbələri
(elmi tədqiqatların tipləri)
Ia
Sübutlar meta-analiz, sistematik icmal və ya
randomizasiya olunmuş klinik tədqiqatlardan (RKT)
alınmışdır
Ib
Sübutlar ən azı bir RKT-dən alınmışdır
IIa
Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış, nəzarət
edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqatdan
alınmışdır
IIb
Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış kvazi-
eksperimental tədqiqatdan alınmışdır
III
Sübutlar təsviri tədqiqatdan (məsələn, müqayisəli,
korrelyasion tədqiqatlar, ayrı-ayrı halların
öyrənilməsi) alınmışdır
IV
Sübutlar ekspertlərin rəyinə və ya klinik təcrübəyə
əsaslanmışdır
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
5
Tövsiyələrin etibarlılıq səviyyəsi şkalası
Tövsiyənin
etibarlılıq
səviyyəsi
Tövsiyənin əsaslandığı sübutların etibarlılıq
dərəcəsi
A
RKT-lərin yüksək keyfiyyətli meta-analizi, sistematik
icmalı və ya nəticələri uyğun populyasiyaya şamil
edilə bilən, sistematik səhv ehtimalı çox aşağı olan
(++) irimiqyaslı RKT.
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ia.
B
Kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqatların
yüksək keyfiyyətli (++) sistematik icmalı, yaxud
Sistematik səhv riski çox aşağı olan (++) yüksək
keyfiyyətli kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli
tədqiqat, yaxud
Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən,
sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) RKT.
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ib və IIa.
C
Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən,
sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) kohort və ya
klinik hal - nəzarət tipli və ya nəzarət edilən,
randomizasiya olunmamış tədqiqat, yaxud
Nəticələri uyğun populyasiyaya bilavasitə şamil edilə
bilməyən, sistematik səhv riski çox aşağı olan və ya
yüksək olmayan (++ və ya +) RKT.
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi IIb.
D
Klinik hallar seriyasının təsviri, yaxud
Nəzarət edilməyən tədqiqat, yaxud
Ekspertlərin rəyi.
Yüksək səviyyəli sübutların mövcud olmamasının
göstəricisidir.
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi III və IV.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
6
İxtisarların siyahısı
BKİ
bədən kütlə indeksi
CYYİ
cinsi yolla yoluxan infeksiyalar
ETMGİ
Elmi-Tədqiqat Mamalıq və Ginekologiya İnstitutu
HBV
hepatit B virusu
XBT-10
Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı (10-cu buraxılış)
İgG
immunoqlobulin
G
İİV
insanın imunçatışmazlığı virusu
KTQ
kardiotokoqrafiya
RS/AP reproduktiv
sağlamlıq və ailə planlaşdırılması
USM ultrasəs müayinə
ÜST Ümumdünya
Səhiyyə Təşkilatı
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
7
Protokol mama-ginekoloqlar, ailə həkimləri və mamalar üçün
nəzərdə tutlmuşdur.
Pasiyent qrupu: fizioloji hamiləliyi olan qadınlar.
Protokol fizioloji hamiləliyin gedişi üzərində müşahidənin və
müayinənin düzgün aparılması və bununla da hamiləliyin
ağırlaşmalarının qarşısının alınması, hamiləliklə bağlı patoloji
vəziyyətlərin vaxtında aşkarlanması üzrə sübutlu təbabətə əsaslanan
müasir metodik tövsiyələrin verilməsi məqsədini daşıyır.
XBT-10 ÜZRƏ TƏSNİFAT
Z34
Normal hamiləliyin gedişi üzərində müşahidə
Z34.0 Normal birinci hamiləliyin gedişi üzərində müşahidə
Z34.8 Digər normal hamiləliyin gedişi üzərində müşahidə
Z34.9 Dəqiqləşdirilməmiş normal hamiləliyin gedişi üzərində
müşahidə
ÜMUMİ MÜDDƏALAR
Antenatal qulluğun (doğuşaqədər nəzarət) məqsədi hamilə
qadının və onun hələ doğulmamış körpəsinin sağlamlığının
qorunması, ailəyə valideynliyə hazırlanmaqda kömək etməkdir.
Antenatal qulluğun keyfiyyəti gəlişlərin və aparılan profilaktik
tədbirlərin sayı ilə deyil, göstərilən yardımın keyfiyyəti, hamilə
qadının və onun ailə üzvlərinin hamiləliyin gedişi barədə
məlumatlılığı, yaxınlarının hamiləyə fiziki, psixoloji, emosional və
sosial dəstəyinin səviyyəsi, hamiləliyin gedişinə nəzarət və antenatal
qulluq sisteminə müraciətin vaxtında olması ilə müəyyən olunur. Bu
səbəbdən əsas rol məlumatı düzgün formalaşdırıb təqdim edə bilən,
hamiləyə dərk edilmiş doğru seçim etməyə imkan verən təlim keçmiş
tibb personalına ayrılır.
Perinatal səhiyyənin prinsipləri:
►
normal hamiləlik və doğuş zamanı qulluq demedikalizə edilmiş
olmalıdır, əsassız həkim müdaxilələri minimuma endirilməlidir
►
qulluq uyğun texnologiyanın istifadəsinə əsaslanmalıdır
►
qulluq regionlaşdırılmağa əsaslanmalıdır – tibb müəssisələrinin
səviyyəsinə görə müəyyən olunmalıdır
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
8
►
qulluq elmi sübutlara əsaslanmalıdır
►
qulluğa, lazım gəldikdə, müxtəlif ixtisaslı tibb işçiləri cəlb
olunmalıdırlar
►
qulluq tam olmalıdır
►
qulluqda ailənin dəstəyinə geniş yer ayrılmalıdır
►
qulluq cəmiyyətin mədəni ənənələri ilə ziddiyyət təşkil
etməməlidir
►
hamilə qadın ona göstəriləcək yardımla bağlı qərar qəbul
edilərkən bu prosesdə iştirak etməlidir
Bütün hamiləlik boyu qadının bir tibb işçisinin nəzarəti altında
olması məqsədəuyğundur.
Hamiləliyin fizioloji gedişi zamanı hamilə qadının tibb
müəssisəsinə 7 gəlişi (hamiləliyin 12-ci həftəsinə qədər, 18-20-ci,
26-28-ci, 30-32-ci, 34-36-cı, 38-ci, 40-cı həftəsində) tövsiyə olunur (B).
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
9
HAMİLƏ QADININ GƏLİŞLƏRİNİN CƏDVƏLİ
I gəliş (12-ci həftəyə qədər)
►
məsləhətvermə (həkim hamilə qadına hamiləliyin fizioloji
gedişi haqqında məlumat verir, anamnez toplayır, ona
"Hamilənin ev kartası"nı təqdim edərək kartanın doldurulma
qaydalarını başa salır) (С) (Əlavə 1, 3)
►
arterial təzyiqin ölçülməsi, nəbzin sayılması (С) (Əlavə 2)
►
axırıncı aybaşı tarixinə əsasən doğuşun güman edilən vaxtının təyini
►
bədən kütləsi indeksinin təyini (BKİ) = kütlə (kq) / boy
2
(m
2
).
BKİ-nin yol verilən sərhədləri 18-dən 30-a qədərdir.
BKİ >30 və ya <18 olduqda hamilə qadına müvafiq pəhriz
tövsiyə olunur və müayinə aparılır (BKİ-nin göstəriciləri
normal olduqda qadının bədən kütləsinin artmasına xüsusi
diqqət edilməməli və məhdudlaşdırıcı pəhriz təyin
olunmamalıdır) (B)
►
qanın klinik analizinin (hemoqlobin) aparılması (B)
►
sidiyin ümumi analizi – proteinuriya (C), bakteriuriya (A)
►
qanda şəkərin təyini
►
qan qrupu, rezus faktorun, əgər qadın Rh (-), partnyoru isə
Rh (+) olarsa rezus anticisimlərinin təyini (B)
►
Hepatit B (A), sifilis (B) testlərinin aparılması
►
İİV (A). Risk qruplarından olan qadınlarda İİV-ə müayinənin
təkrar aparılması. Qadın və ya onun partnyorunda İİV-ə
yoluxma risk faktorları olduğu zaman təkrar müayinənin bir
aydan sonra keçirilməsini tövsiyə olunur
Risk faktorları:
risk qrupuna daxil olan cinsi partnyorlar
inyeksion narkotiklərdən istifadə edən şəxslər
seks xidmətləri göstərən şəxslər
məhbuslar
miqrantlar
İİV-ə yoluxmuş pasiyentlərin qanı və digər biosubstratları
ilə professional təması olan şəxslər
donor qan, toxuma və orqanlarının resipiyentləri.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
10
epidimioloji vəziyyət (fertil yaş dövründə olan qadınlar
arasında İİV-in yüksək yayılması)
►
Rubella (İgG) skrininqi. Hamilə qadın seroneqativ olduqda
xəstəliyin kəskin formasına müayinə aparılmalı və
hamiləliyin II, III trimestrlərində dinamik müayinə
aparılmalıdır (B)
►
uşaqlıq yolundan yaxmanın mikroskopik müayinəsi (yaxma
götürülən zaman uşaqlıq boynunun müayinəsi aparılmalıdır)
►
USM (A)
►
hamiləliyin 12-ci həftəsinə
qədər fol turşusunun
(400 mkq/gündə) təyini (A). Fol turşusunun (400 mkq/gündə)
mayalanmadan bir neçə həftə öncə və hamiləliyin ilk 3 ayı
müddətində təyini döldə sinir borusunun qüsurlarının inkişaf
tezliyini azaldır. Bu məqsədlə multi-vitaminlərin təyininin isə
hər hansı əlavə profilaktik effekti yoxdur
7-10 gün sonra hamilə qadın müayinələrin nəticələri ilə təkrar
həkimin qəbuluna gəlməlidir.
II gəliş (18-20-ci həftədə)
►
məsləhətvermə (C) ( Əlavə 1)
►
arterial təzyiqin ölçülməsi, nəbzin sayılması (C) (Əlavə 2)
►
uşaqlıq dibinin hündürlüyünün ölçülməsi (qravidoqram) (A)
(Əlavə 4)
►
sidiyin ümumi analizi – proteinuriya (C), bakteriuriya (A)
►
USM (A)
III gəliş (26-28-ci həftədə)
►
məsləhətvermə (C) (Əlavə 1)
►
arterial təzyiqin ölçülməsi, nəbzin sayılması (C) (Əlavə 2)
►
uşaqlıq dibinin hündürlüyünün ölçülməsi (qravidoqram) (A)
(Əlavə 4)
►
auskultasiya – dölün ürək döyüntülərinə qulaq asılması (D)
►
qanın klinik analizi (hemoqlobin) (B)
►
sidiyin ümumi analizi – proteinuriya (C), bakteriuriya (A)
►
antirezus immunoqlobulininin rezus-mənfi immunizasiya
olmamış qadına yeridilməsi
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
11
IV gəliş (30-32-ci həftədə)
►
məsləhətvermə (C) (Əlavə 1)
►
arterial təzyiqin ölçülməsi, nəbzin sayılması (C) (Əlavə 2)
►
uşaqlıq dibinin hündürlüyünün ölçülməsi (qravidoqram) (A)
(Əlavə 4)
►
auskultasiya – dölün ürək döyüntülərinə qulaq asılması (D)
►
qanın klinik analizi (hemoqlobin)
►
sidiyin ümumi analizi – proteinuriya (C), bakteriuriya (A)
V gəliş (34-36-cı həftədə)
►
məsləhətvermə (C) (Əlavə 1)
►
arterial təzyiqin ölçülməsi, nəbzin sayılması (C) (Əlavə 2)
►
uşaqlıq dibinin hündürlüyünün ölçülməsi (qravidoqram) (A)
(Əlavə 4)
►
auskultasiya – dölün ürək döyüntülərinə qulaq asılması (D)
►
sidiyin ümumi analizi – proteinuriya (C), bakteriuriya (A)
►
Hepatit B, sifilis testləri (B)
►
uşaqlıq yolundan yaxmanın mikroskopik müayinəsi
►
USM
VI gəliş (38-ci həftədə)
►
məsləhətvermə (C) (Əlavə 1)
►
arterial təzyiqin ölçülməsi, nəbzin sayılması (C) (Əlavə 2)
►
uşaqlıq dibinin hündürlüyünün ölçülməsi (qravidoqram) (A)
(Əlavə 4)
►
dölün vəziyyətinin və gələcək hissəsinin təyini üçün qarının
palpasiyası. Dölün çanaq gəlişi zamanı doğuşun aparılma
taktikasının müəyyən olunması (mamalıq vəziyyətindən asılı
olaraq hamiləliyin cərrahi və ya təbii yolla başa
çatdırılmasının proqnozlaşdırılması) (Əlavə 4)
►
auskultasiya – dölün ürək döyüntülərinə qulaq asılması (D)
►
sidiyin ümumi analizi – proteinuriya (C), bakteriuriya (A)
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
12
VII gəliş (40-cı həftədə)
►
məsləhətvermə (C) (Əlavə 1)
►
arterial təzyiqin ölçülməsi, nəbzin sayılması (C) (Əlavə 2)
►
uşaqlıq dibinin hündürlüyünün ölçülməsi (qravidoqram) (A)
(Əlavə 4)
►
auskultasiya – dölün ürək döyüntülərinə qulaq asılması (D)
►
sidiyin ümumi analizi – proteinuriya (C), bakteriuriya (A)
Əgər bu müddətdə doğuş baş verməyibsə, növbəti gəliş
1 həftədən sonraya təyin olunur. 42-ci həftədə hamilə qadın doğuşun
induksiyası üçün stasionara göndərilir.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
13
Əlavə 1
Antenatal xidmət müəssisələrində tibb işçilərinin
məsləhətvermə səriştəsi
Məsləhətvermə dedikdə, məsləhət üçün müraciət edən şəxsin
hislərini, hissiyyatını, tələblərini və ehtiyaclarını nəzərə almaqla onun
məlumatlı qərar qəbul etməsinə yönəldilmiş ünsiyyət nəzərdə tutulur.
Məsləhətvermə fərdi olaraq bir şəxslə və ya qrupla aparıla bilər.
Qərarı tibb işçisi deyil, ailə cütlüyü qəbul etməlidir. Ailəyə
məsləhətvermə fərdi məsləhətvermənin bir növüdür.
Tibb işçisi ünsiyyət qurmaq və məsləhətvermə bacarığına malik
olmalıdır. Ünsiyyət davranışın pozitiv dəyişmə prosesinin vacib
komponentidir.
Məsləhətvermə zamanı qərarı qadının özü qəbul edir və bu qərar
onun məlumatlılığına əsaslanır.
Tibb işçisi qadına düzgün məlumatı tam şəkildə çatdırmalı, qadının
əvəzinə bu və ya digər xidmət və ya müayinə metoduna üstünlük
verməklə seçim etməməlidir. Seçim qadının özü tərəfindən edilməlidir.
Məsləhətvermənin aparılması (C)
►
Məsləhətvermə təlim keçmiş tibb işçisi tərəfindən aparılır
►
Birinci gəlişdən başlayaraq qadına heç olmazsa, bir dəfə
partnyoru və ya ailə üzvü ilə birlikdə məsləhətə gəlməyin
məqsədəuyğun olduğunu başa salmaq lazımdır (A)
►
Tibb işçisi
ayağa qalxır, hamilə qadını və onu müşayiət edən şəxsləri
qarşılayaraq onları salamlayır
özünü təqdim edir: S.A.A., vəzifəsi
hamilə qadına onun məsləhət alması üçün rahat yer təşkil edir
hamilə qadına məlumatı onun anlaya biləcəyi şəkildə çatdırır
söhbəti qadının üzünə baxaraq aparır, eyni zamanda qadının
ümumi vəziyyətini qiymətləndirir
baxışı xəlvəti şəraitdə aparır və konfidensiallığa riayət edir
aparılacaq müayinələrlə bağlı qadının məlumatlı seçimini
nəzərə alır, əvvəlcədən bu müayinə metodlarının məqsədi,
müayinə aparılarkən qadının keçirə biləcəyi hissiyyat və
proqnostik nəticələr barədə məlumat verir
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
14
söhbət əsnasında dəyərləndirici sözlərdən istifadə etmir və qəti
fikir söyləmir
İlk məsləhətvermə 30-40 dəqiqə müddətində aparılır.
Məsləhətvermə zamanı:
►
Anamnez toplanır
həyat anamnezi – keçirilmiş xəstəliklərə xüsusi diqqət yetirilir
(hipertenziya, psixi xəstəliklər, onkoloji xəstəliklər, şəkərli diabet,
autoimmun xəstəliklər, irsi xəstəliklər, cərrahi müdaxilələr). Ailə
anamnezi
ginekoloji anamnez – menarxe, axırıncı aybaşı vaxtı, əvvəlki
hamiləliklərin, doğuşların sayı, gedişi (preeklampsiya, 3 və ya
daha artıq özbaşına düşük, gec düşük), mamalıq əməliyyatları,
doğuş zamanı və doğuşdan sonrakı dövrdə qanaxma, uşaqlıq
yolunun III dərəcəli cırığı, qıcolma, ölüdoğulma və ya
yenidoğulmuşun doğulduqdan sonra birinci gündə ölümü, əvvəlki
hamiləliklər, doğuş və doğuşdansonrakı dövrdə psixoz, uşaqda
anadangəlmə inkişaf qüsurları, bətndaxili inkişafın ləngiməsi
zərərli vərdişlərin mövcudluğu və qadının əmək fəaliyyətinin
növü barədə məlumat – sosial-iqtisadi amillər
Rubella, IİV, hepatit B, sifilis aşkar etmək məqsədilə
müayinələrin aparılması barədə məlumat
►
Birinci gəliş zamanı qadına hamiləliyin fizioloji gedişi və
hamiləlik dövründə orqanizmdə gedən dəyişikliklər barədə
məlumat verilir. Hamilənin ev kartası və onun doldurulma
qaydaları ilə hamiləni tanış etmək lazımdır.
►
Axırıncı aybaşı tarixinə əsasən doğuşun güman edilən vaxtı təyin
olunur. Əgər sonuncu aybaşının tarixi məlum deyilsə, hamilə
qadından dölün ilk tərpənməsini nə vaxt hiss etdiyini soruşmaq
və uşaqlıq dibinin hündürlüyünü ölçmək lazımdır (hamiləliyin
16-18-ci həftəsinə qədər USM hestasiya müddətini dəqiqləşdirə
bilər). Hamilə qadına doğuşun güman edilən vaxtının təxmini
olduğu barədə məlumat vermək lazımdır.
►
Növbəti gəlişin vaxtı və hansı hallarda təxirə salmadan tibb
müəssisəsinə müraciət etməyin vacib olduğu barədə məlumat
vermək.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
15
Aşağıdakı hallarda təxirə salmadan tibb müəssisəsinə müraciət
etmək lazımdır:
uşaqlıq yolundan qanaxma
qıcolma tutması
görmənin pozğunluğu ilə müşayiət olunan güclü baş ağrıları (D)
yüksək hərarət və ya üşütmə
qarın nahiyəsində intensiv ağrı
epiqastral və ya sağ qabırğaaltı nahiyədə ağrı
təngnəfəslik və ya çətinləşmiş tənəffüs
sidik ifrazının azalması (gün ərzində 400 ml-dən az)
dölün hərəkət aktivliyinin kəskin dəyişməsi
qəflətən meydana çıxan ödemlər, xüsusilə üz və oma
nahiyəsində (D)
►
Risk qrupuna daxil olan hamilələrə fərdi protokol üzrə əlavə
qulluq tələb olunur. Risk qrupuna daxildir:
I. Sosial-bioloji faktorlar:
yaşı 18-dən aşağı, 40-dan yuxarı olan hamilələr
atanın yaşı 40-dan yuxarı
BKİ <18, BKİ >30
zərərli vərdişlər (B)
II. Mama-ginekoloji anamnez:
doğuşların sayı 4 və daha çox olan hamilə qadınlar
təkrari və ya fəsadlaşmış abortlar
uşaqlığın inkişaf qüsuru olan hamilə qadınlar
sonsuzluq
induksiya olunmuş hamiləlik
uşaqlıq və artımlarda cərrahi müdaxilə
inkişafdan qalmış hamiləlik
vaxtından qabaq doğuş
anamnezində Keysəriyyə kəsiyi əməliyyatı olan hamilələr
anamnezdə preeklampsiya, eklampsiya
anamnezində 3 və ya daha çox özbaşına düşük olan hamilələr
əvvəlki hamiləliklər, doğuş və doğuşdansonrakı dövrdə psixoz
anamnezdə ölüdoğulma və ya yenidoğulmuşun neonatal
dövrdə ölümü
əvvəlki hamiləliklərdə dölün anadangəlmə inkişaf qüsuru
əvvəlki hamiləliklərdə dölün bətndaxili inkişafının ləngiməsi
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
16
ailədə genetik xəstəliklər
III. Ekstragenital xəstəliklər:
hipertenziya, ürək-damar sisteminin xəstəlikləri, qan
xəstəlikləri, hemostaz pozuntular, sidik-ifrazat sisteminin
xəstəlikləri, qaraciyər xəstəlikləri, ağciyər xəstəlikləri, psixi
xəstəliklər, epilepsiya, endokrinopatiya, autoimmun
xəstəliklər, onkoloji xəstəliklər, kəskin və xronik infeksiyaları
olan hamilələr, İİV infeksiyalı hamilələr
Növbəti gəlişlərin hər birində:
►
hamilə qadının ümumi fiziki və psixoloji durumu qiymətləndirilir
►
hamilə qadının problemləri dinlənilir, sualları cavablandırılır
►
hamilə qadına düzgün qidalanma haqda məlumat verilir
►
hamilə qadına toksoplazmoz infeksiyasından qorunma haqqında
məlumat verilir (yeməkdən əvvəl əlləri, tərəvəz və meyvələri mütləq
yumaq, ət məhsullarını mütləq yaxşı bişirmək, pişiklərlə təmasda olmamaq)
►
hamiləliyin müddəti təyin edilir
►
hamilənin ev kartasına baxılır
Hamilə qadına aşağıdakı suallarla müraciət edilir:
►
Axırıncı gəlişdən etibarən indiki vaxta qədər uşaqlıq yolundan
qanlı ifrazat qeyd olunubmu?
►
Hamiləliyin 4-cü ayından başlayaraq dölün tərpənməsini hiss
edirsinizmi?
►
Dölün hərəkət aktivliyində hər hansı dəyişiklik qeyd etmisinizmi?
►
Hər hansı əlavə sualları müzakirə etmək istəyirsinizmi?
►
Doğuş üçün hansı tibb müəssisəsinə müraciət etməyi planlaşdırırsınız?
►
Doğuş planı müzakirə edilir
►
Doğuşun başlandığını göstərən əlamətlər və hamilənin doğum
evinə özü ilə nə götürməli olduğu barədə məlumat verilir
►
Alınan nəticələr və hamilənin ev kartında apardığı qeydlər təhlil olunur
►
Səhiyyə sisteminin hansı pilləsinin bu hamiləliyin gedişinə
nəzarət və doğuşun aparılması üçün daha məqsədəuyğun olması
müəyyən olunur
►
Ailə planlaşdırılması barədə məlumat verilir
Məsləhətvermə zamanı hamilə qadına təklif olunan müayinələr,
onların məqsədəuyğunluğu və bu müayinələrin necə aparılacağı
barədə məlumat verilir.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
17
Əlavə 2
Arterial təzyiqin ölçülməsi texnikası
Arterial təzyiq – qan-damar sisteminin fəaliyyətini
səciyyələndirən ən vacib parametrlərdən biridir. Qan təzyiqi zaman
vahidi ərzində ürəyin vurduğu qanın həcmi və damarların
müqaviməti ilə müəyyən olunur.
Avadanlıq:
►
tonometr (müxtəlif ölçülü manjetlərlə)
►
fonendoskop
►
saniyəölçən
Arterial təzyiqi ölçərkən hamilə qadının psixoemosional
vəziyyəti nəzərə alınmalıdır.
Aşağıdakı vəziyyətlərdə aparıla bilər:
►
oturaq vəziyyətdə
►
kürəyi ilə yastığa söykənmiş və bir qədər sola meyilli
yarıuzanmış vəziyyətdə
Arterial təzyiqi ölçərkən:
►
qolda manjet ürək səviyyəsində yerləşməlidir
►
hər iş gününün əvvəlində arterial təzyiqi ölçən cihazın
düzgün işləməsi yoxlanmalıdır
►
arterial təzyiqi ölçməzdən öncə tibb işçisi hamilə qadına
prosedurun məqsədini başa salır, onu sakitləşdirir və lazımi
vəziyyəti almağı təklif edir
►
arterial təzyiqi ölçmək üçün dəqiq işləyən cihazlardan istifadə
edilir
►
uyğun ölçüdə olan manjetdən istifadə edilir (manjetin
minimum 80% qolun ətrafında olmalıdır). Beləliklə,
ölçmənin yanlış nəticələrinin minimallaşmasına nail olunur
►
sfiqmomonometr yastı səthi ilə qadının ürək səviyyəsində
yerləşdirilir (sfiqmomonometrin səthi arterial təzyiqi ölçən
şəxsin baxış oxuna perpendikulyar olmalıdır)
►
fonendoskop düzgün istifadə olunmalıdır: qulaqcıqların səs
ötürücüsünün oxu eşitmə kanalının oxu ilə eyni səviyyədə
olmalıdır
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
18
►
fonendoskopun membranı dirsək büküşünün daxili səthində
yaxşı hiss edilən pulsasiya sahəsinə qoyulur
►
manjetə hava 2-3 mm/san sürətlə doldurulur (hava 20-30 saniyə
ərzində vurulmalıdır)
►
ölçülmənin nəticələri 2 mm.c.süt.-na qədər dəqiqliklə qeyd
olunur
►
diastolik təzyiqin ölçülməsi üçün Korotkovun 5-ci tonu
nəzərə alınır (ürək tonlarının itməsi), belə ki, bu tonun
qeydiyyatı 4-cü tona (ürək tonlarının karlaşması) nisbətən
daha asandır. Hamilələrin 15%-də diastolik təzyiq ürək
tonlarının itməsi qeyd olunandan öncə 0 səviyyəsinə qədər
enir. Bu halda 4-cü və 5-ci tonlarda qeyd edilmiş təzyiq
göstəricilərini hesaba almaq lazımdır (məsələn, 148/84/0)
►
təkrar ölçülmələr aparılarkən aşağı göstəriciləri deyil, orta
göstəriciləri qeyd etmək lazımdır
►
yekun nəticə olaraq bir neçə ölçülmənin nəticəsi nəzərə alınır
(minimum 30 dəqiqə, maksimum 4 saat müddətində).
Ölçmənin nəticələri barədə mütləq hamilə qadına məlumat verilir
və onun vəziyyəti qiymətləndirilir.
YADDA
SAXLAYIN!
Heç
vaxt
hamilə qadının arterial təzyiqi onun beli üstə
uzandığı vəziyyətdə ölçülməməlidir. Bu, yanlış və aşağı
göstəricilərin alınmasına, huşun itməsinə, hipertenziyanın
proqressivləşməsinə və dölün vəziyyətinin ağırlaşmasına gətirə
bilər. Ölçmənin nəticələrini müəyyən edərkən tibb personalı hamilə
qadını və onu müşayiət edən şəxsləri həyəcanlandırmamaq üçün
sakitliyə riayət etməlidir. Tonometrin kalibrinin yoxlanılması,
mexaniki zədələnmələrinin olub-olmamasının yoxlanılması
müntəzəm olaraq aparılmalı, zədəsi olmayan fonendoskopdan
istifadə olunmalıdır.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
19
Əlavə 3
HAMİLƏNİN EV KARTASI
( n ü m u n ə )
Soyadı, adı, atasının adı:
Doğum tarixi:
Ünvan, telefon:
İş yeri/tədris müəssisəsi:
Əvvəlki doğuşların sayı:
Hamiləlik (sayca neçənci):
Ekstragenital xəstəliklər (diaqnoz):
Hazırkı hamiləliyin ağırlaşmaları:
Axırıncı aybaşının tarixi:
Doğuşun güman edilən vaxtı:
Hamiləlik axırıncı aybaşının birinci günündən orta hesabla 280 gün və ya 10
mamalıq ayı (mamalıq ayı 28 günə bərabərdir, 10 mamalıq ayı 40 həftədir)
davam edir. Bu müddət ərzində mayalanmış yumurta hüceyrədən bətndən
xaricdə yaşamaq qabiliyyətinə malik yetkin döl inkişaf edir. Hamiləlik
dövründə qadının bütün orqan və sistemlərinin funksiyasında dəyişikliklər
baş verir, bu da qadının özünü hiss etməsində (subyektiv xarakterli) əks
olunur və obyektiv müəyyən oluna bilən əlamətlərlə müşayiət olunur:
- aybaşının kəsilməsi
- ürəkbulanma, qusma (xüsusilə səhərlər), iştahanın dəyişməsi (ətə, balığa
və s. qarşı ikrah hissi)
- qoxu hissiyyatının dəyişməsi (ətirlərə, tütün tüstüsünə və s. qarşı ikrah hissi)
- sinir sisteminin funksiyasının pozulması (yuxululuq, halsızlıq, qıcıqlılıq,
başgicəllənmə, əhvalın tez-tez dəyişməsi və s.)
- üzdə, qarının ağ xətti boyu, döş gilələri ətrafında piqmentasiya
Qadın məsləhətxanasının telefonu:
Həkimin telefonu:
İstirahət günləri ____№-li doğum evinə müraciət edə bilərsiniz.
Ünvan:
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
20
Göstəricilər
Tarix / Hamiləlik müddəti
1. Arterial təzyiq
2. Qanın klinik analizi (hemoqlobin)
3. Sidiyin ümumi analizi
(proteinuriya, bakteriuruya)
Aşağıdakı əlamətlər qeyd edilərsə,
təxirə salmadan həkimə müraciət
edilməlidir
Tarix
1. Uşaqlıq yolundan qanlı ifrazat
2. Baş ağrısı
3. Dölün hərəkət aktivliyinin
dəyişməsi
4. Görmədə dəyişikliklər
(dumanlı görmə, görmədə
bulanıqlıq)
5. Hərarət və ya üşütmə
6. Sidik ifrazı zamanı ağrı
7. Sidik ifrazının azalması
(gün ərzində 400 ml-dən az)
8. Epiqastral nahiyədə, sağ
qabırğaaltı nahiyədə ağrı
9. Uşaqlığın daimi yığılmaları
(əgər yığılmalar keçmirsə)
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
Əlavə 4
Xarici mamalıq müayinəsinin texnikası.
Qravidoqram
Bu müayinənin aparılması üçün təlim keçmiş tibb personalı, taxt,
santimetr lenti olmalıdır.
1.
Uşaqlıq dibinin hündürlüyünün dinamikada ölçülməsi testi,
düzgün aparıldıqda, dölün bətndaxili inkişafının ləngiməsinin
vaxtında aşkarlanması üçün yüksək informativliyə malikdir.
2.
Hamiləliyin 36-cı həftəsinə qədər rutin olaraq qarının
palpasiyasını aparmağa və dölün vəziyyətini təyin etməyə ehtiyac
yoxdur (C). Təlim keçmiş tibb personalı
hestasiyanın müddətini
dölyanı suların miqdarını
dölün vəziyyətini və gələcək hissəsini təyin etmək üçün
qarının palpasiyası texnikasına malik olmalıdır.
Fizikal müayinənin aparılma şərtləri:
konfidensiallığa riayət olunması
uşaqlıq dibinin hündürlüyünün ölçülməsi
Qravidoqram
21
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
22
Ölçmə qasıq sümüyünün yuxarı sərhədindən uşaqlıq dibinin
zirvəsinə qədər aparılır. Ölçmənin nəticəsi ilə hamiləliyin müddəti
arasında uyğunsuzluq olduqda təkrar ölçmə aparılmalıdır. Nəticələr
şübhəli olduqda əlavə müayinələr (USM, dopplerometriya) aparılır.
Uşaqlıq dibinin hündürlüyünün ölçülməsi eyni tibb personalı
tərəfindən aparılmalı və göstəricilər qravidoqrama qeyd edilməlidir.
Alınmış nəticələr hamilənin ev kartasına qeyd edilmək üçün hamilə
qadına təqdim olunmalıdır.
Hamiləliyin gedişində uşaqlıq dibinin hündürlüyünün eyni tibb
işçisi tərəfindən ölçülməsi məqsədəuyğundur. Uşaqlıq dibinin
hündürlüyünü ölçü lentindən istifadə etməklə aparmaq daha dəqiq
nəticə almağa imkan verir. Lentin başlanğıc hissəsini qasıq
bitişməsinin yuxarı nahiyəsinə qoymaqla uşaqlıq dibinə qədər olan
məsafəni ölçmək lazımdır. Normal bir döllü hamiləlikdə hamiləliyin
24-cü həftəsindən başlayaraq uşaqlıq dibinin hündürlüyü (sm. ilə)
təxminən hestasiya müddətinə uyğun gəlir. Qravidoqramda
hamiləliyin normal gedişinə uyğun gələn uşaqlıq dibinin
hündürlüyünü səciyyələndirən 3 xəttə fikir verilir. Hər dəfə uşaqlıq
dibinin hündürlüyü ölçüldükdə alınmış göstərici qravidoqramda
nöqtə şəklində qeyd edilir və bu nöqtələr öz aralarında xətlə
birləşdirilir. Orta səviyyədə yerləşən xətt populyasiya üçün daha
səciyyəvi olan xətdir. Alınan xətt qravidoqramda göstərilən ən yuxarı
xətdən yuxarı olarsa, bu, iri dölə, çoxsululuğa, çoxdöllülüyə, aşağı
xətdən aşağı olarsa, bu, dölün bətndaxili inkişafının ləngiməsinə,
azsululuğa dəlalət edir ki, bu da digər müayinə metodlarının (USM,
KTQ, dopplerometriya) aparılmasını tələb edir.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
23
Ədəbiyyat:
1.
Məmmədov C., Əliyeva F., Akçurina O., İsmayılova S.,
Qəhrəmanlı F., Məmmədova L., Rzayeva G., Rzayeva G.,
Zeynalova D., Hüseynova G. Fizioloji hamiləliyi olan qadınlara
antenatal qulluq üzrə klinik protokol. – Bakı, 2008. - 20 səh.
2.
Antenatal care. Routine care for the healthy pregnant woman:
NICE clinical guideline 6 / National Institute for Clinical
Excellence. – London.: Abba Litho Sales Limited, October 2003.
- 41 p. – Available at:
http://www.nice.org.uk/nicemedia/pdf/cg6_anc_niceguideline.pdf
(26.02.2013)
3.
Antiretroviral drugs for treating pregnant women and preventing
HIV infection in infants: recommendations for a public health
approach. – France.: WHO, 2010 version. - 105p.
4.
Delivering HIV test results and messages for re-testing and
counselling in adults. – Geneva.: WHO, 2010. - 36p.
5.
Gooch A, et al. Guideline for blood grouping and antibody
testing in pregnancy / British Committee for Standards in
Haematology Professional Association // Transfusion Medicine.
– 2007. - Volume 17. - Issue 4. - p 252-262.
6.
Horvath T, et al. Interventions for preventing late postnatal
mother-to-child transmission of HIV. - Issue 1. – USA.:
JohnWiley & Sons, 2009 Jan 21. - 36 p.
7.
Management of suspected bacterial urinary tract infection in
adults: A national clinical guideline-88/ Scottish Intercollegiate
Guidelines Network. – 2006. - 40 p.
8.
Management of НIV in pregnancy: Guideline 39 / Royal College
of Obstetricians and Gynecologists; Medical Specialty Society. –
London, 2004. - 12 p.
9.
Pickering TG, et al. Recommendations for blood pressure
measurement in humans and experimental animals // Circulation.-
2005 Feb 8. - 111(5). – p 697-716.
10.
Revised Guidelines for HIV Counseling, Testing, and Referral
and Revised Recommendations for HIV Screening of Pregnant
Women / U.S. DEPARTMENT OF HEALTH AND HUMAN
SERVICES Centers for Disease Control and Prevention (CDC). –
Atlanta, GA., 2001 November 9. - 110 p.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
24
11.
Villar J, et al. Patterns of routine antenatal care for low-risk
pregnancy // Cochrane Database of Systematic Reviews. – 2001.
- Issue 4.
12.
Региональная стратегия ВОЗ в области охраны сексуального
и репродуктивного здоровья: Программа “Репродуктивное
здоровье и беременность”.– Дания, 2001. - 35 с. - Available at:
http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0005/69530/E745
58R.pdf (26.02.2013)
13.
Энкин М, и др. Руководство по эффективной помощи при
беременности и рождении ребенка / Под ред. А.В.Михайлова.
- Пер. с англ. – СПб.: Петрополис, 2003. - 480 с.
Klinik protokol Az
ərbaycan Respublikas
ı S
əhiyy
ə Nazirliyinin
İctimai S
əhi
yy
ə v
ə
İslahatlar M
ərk
əzind
ə haz
ırlanm
ış
dı
r.
Document Outline 18>
Dostları ilə paylaş: |