- 1 -
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi
kollegiyasının 28 noyabr 2008-ci il tarixli
28 saylı qərarı ilə təsdiq edilmişdir
YUXARI TƏNƏFFÜS YOLLARININ
KƏSKİN RESPİRATOR İNFEKSİYALARI
VƏ QRİP ÜZRƏ
KLİNİK PROTOKOL
Bakı - 2008
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
55.142
Y 85
Y 85 Yuxarı tənəffüs yollarının kəskin respirator infeksiyaları
və qrip üzrə klinik protokol – 24 səh.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə
Nazirliyinin səhiyyə islahatları çərçivəsində ictimai
səhiyyə kadrlarının hazırlanması üzrə tədbirlər proqramı
əsasında tərtib və çap edilmişdir.
2
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
3
Klinik protokolun redaktoru:
C.Məmmədov – Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və
İslahatlar Mərkəzinin direktoru
Klinik protokolun tərtibçilər heyəti:
K.Hacıyev – ATU-nun II Uşaq xəstəlikləri kafedrasının
professoru, t.e.d.
T.Tağı-zadə – ATU-nun I Uşaq xəstəlikləri kafedrasının
assistenti, t.e.n.
A.Əhmədov – İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi tibb
işçilərinin peşəkar hazırlığı şöbəsinin müdiri
G.Hüseynova – İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi tibb
işçilərinin peşəkar hazırlığı şöbəsinin həkimi
K.Süleymanova – Abt Associates, İlkin Səhiyyənin
Gücləndirilməsi Layihəsi, həkim
Rəyçilər:
Y.Qurbanov – Səhiyyə Nazirliyinin baş terapevti, ATU-nun
I Daxili xəstəliklərin propedevtikası kafedrasının müdiri,
professor, t.e.d.
V.Əsgərov – ATU-nun Uşaq yoluxucu xəstəlikləri
kafedrasının müdiri, Rusiya TEA-nın akademiki, professor
A.Əsədova – V.Axundov adına Milli ETTPİ-nin Qrip və
digər kəskin respirator virus infeksiyaları laboratoriyasının
müdiri, t.e.n., dosent
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
4
İxtisarların siyahısı:
CBS – Cilian-Barr Sindromu
DNT – dezoksiribonuklein turşusu
HATR – hemaqlutinasiyanın tormozlanma reaksiyası
XBT-10 – Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatı (10-cu buraxılış)
İFA – immun-fluoressensiya analizi
KBR – komplementin birləşmə reaksiyası
KRİ – kəskin respirator İnfeksiya
QDİFR – qeyri-düz immun-fluoressensiya reaksiyası
RKT – randomizasiya olunmuş klinik tədqiqat
RNT – ribonuklein turşusu
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi
və elmi tədqiqatların tipləri
Sübutların
etibarlılıq
dərəcəsi
Sübutların mənbələri
(elmi tədqiqatların tipləri)
Ia
Sübutlar meta-analiz, sistematik icmal və ya
randomizasiya olunmuş klinik tədqiqatlardan
(RKT) alınmışdır
Ib
Sübutlar ən azı bir RKT-dən alınmışdır
IIa
Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış, nəzarət
edilən, randomizasiya olunmamış tədqiqatdan
alınmışdır
IIb
Sübutlar ən azı bir yaxşı planlaşdırılmış kvazi-
eksperimental tədqiqatdan alınmışdır
III
Sübutlar təsviri tədqiqatdan (məsələn, müqayisəli,
korrelyasion tədqiqatlar, ayrı-ayrı halların
öyrənilməsi) alınmışdır
IV
Sübutlar ekspertlərin rəyinə və ya klinik təcrübəyə
əsaslanmışdır
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
5
Tövsiyələrin etibarlılıq səviyyəsi şkalası
Tövsiyənin
etibarlılıq
səviyyəsi
Tövsiyənin əsaslandığı sübutların
etibarlılıq dərəcəsi
A
•
RKT-lərin yüksək keyfiyyətli meta-analizi,
sistematik icmalı və ya nəticələri uyğun
populyasiyaya şamil edilə bilən, sistematik səhv
ehtimalı çox aşağı olan (++) irimiqyaslı RKT.
•
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ia.
B
•
Kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli tədqiqatların
yüksək keyfiyyətli (++) sistematik icmalı, yaxud
•
Sistematik səhv riski çox aşağı olan (++) yüksək
keyfiyyətli kohort və ya klinik hal - nəzarət tipli
tədqiqat, yaxud
•
Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən,
sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) RKT.
•
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi Ib və IIa.
C
•
Nəticələri uyğun populyasiyaya şamil edilə bilən,
sistematik səhv riski yüksək olmayan (+) kohort və
ya klinik hal - nəzarət tipli və ya nəzarət edilən,
randomizasiya olunmamış tədqiqat, yaxud
•
Nəticələri uyğun populyasiyaya bilavasitə şamil
edilə bilməyən, sistematik səhv riski çox aşağı olan
və ya yüksək olmayan (++ və ya +) RKT.
•
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi IIb.
D
•
Klinik hallar seriyasının təsviri, yaxud
•
Nəzarət edilməyən tədqiqat, yaxud
•
Ekspertlərin rəyi.
•
Yüksək səviyyəli sübutların mövcud olmamasının
göstəricisidir.
•
Sübutların etibarlılıq dərəcəsi III və IV.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
6
Protokol ilkin səhiyyə xidmətləri göstərən həkimlər üçün
nəzərdə tutulmuşdur.
Pasiyent qrupu: böyüklər və böyük yaş qrupundan olan
uşaqlar.
Protokolun məqsədləri:
►
KRİ və qripin müalicə və profilaktikası üçün mövcud
etibarlı elmi tədqiqatlar əsasında hazırlanmış standart
effektiv müdaxilələrin tətbiq edilməsi
►
KRİ və qrip zamanı antibiotiklərdən əsassız və səmərəsiz
istifadənin qarşısının alınması
►
Rezistent ştammların əmələ gəlməsinin azaldılması
►
Tibbi yardımın keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması
ÜMUMİ MÜDDƏALAR
Kəskin respirator infeksiyalar (KRİ) – əsasən hava-damcı
yolu ilə keçən, tənəffüs yollarının selikli qişasının iltihabı və
orta dərəcəli intoksikasiya ilə səciyyələnən, klinikası oxşar
olan bir neçə kəskin infeksiyanın ümumi adıdır. KRİ-lərin
etiologiyası əksər hallarda virus mənşəlidir, bəzən isə onlar
bakteriya və ibtidailər tərəfindən törədilə bilərlər.
Qrip – hava-damcı yolu ilə yayılan, A, B və C tipli RNT-
tərkibli pnevmotrop virusla törədilən, hərarətin yüksəlməsi,
intoksikasiya simptomları və tənəffüs yollarının selikli
qişasının iltihabı ilə səciyyələnən, yoluxuculuğu yüksək olan
kəskin xəstəlikdir.
Kəskin respirator infeksiya və qrip halları bütün digər
infeksion xəstəliklərdən sayca üstünlük təşkil edərək, böyüklər
və uşaqlar arasında tənəffüs yollarının xəstəlikləri strukturunda
birinci yeri tutur və sahə həkimlərinə müraciətlərin əsas səbəbi
hesab olunur.
Səhiyyə xərcləri artır: həkim gəlişləri və hospitalizasiya
sayının kəskin artması, alınan dərmanların miqdarının artması
müşahidə olunur. Həmçinin, səhiyyəyə dolayı xərclər də artır
ki, bura əmək qabiliyyətinin müvəqqəti itirilməsi ilə bağlı itkilər
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
7
daxildir (istehsal edilən məhsulun həcminin azalması, əmək
qabiliyyətinin itirilməsi ilə əlaqədar vəsaitin verilməsi və s.).
KRİ və qripin geniş yayılmasına baxmayaraq, onların
gedişinə və proqnozuna əhəmiyyətli dərəcədə təsir edə bilən
müalicə metodları mövcud deyil. Dünya praktikasında KRİ və
qripin müalicəsində üstünlük əsasən simptomatik terapiyaya
verilir.
ETİOLOGİYA
KRİ-lər iki yüzdən artıq müxtəlif mikroorqanizmlər
tərəfindən törədilir: A, B, C tipli qrip virusları, digər RNT və
DNT tərkibli viruslar, bakteriyalar, virus və bakteriyaların
assosiasiyaları, ibtidailər.
Hər il baş verən qrip epidemiyalarına A və B virusları
səbəb olur. C qrip virusu geniş epidemiyalar törətmir, lakin
lokal və sporadik xəstəlik hallarının səbəbi ola bilər.
Epidemiyalar payız-qış mövsümlərində baş verir.
Qrip viruslarının genetik strukturları daima dəyişir. Bu
dəyişkənliyin nəticəsində virusun yeni növləri əmələ gəlir ki,
əhalinin onlara qarşı immuniteti olmur. KRİ-lərin müxtəlif
törədicilər tərəfindən törədilməsi onların diferensial
diaqnostikasını, genetik dəyişkənliyi isə onların etiotrop
müalicəsini çətinləşdirir. Nəticədə, bu infeksiyalar az nəzarət
olunan infeksiyalar sırasına daxil edilirlər.
RİSK QRUPLARI
►
Yaşın 65-dən yuxarı və 1-dən aşağı olması
►
Ağ ciyərlərin, ürək-damar sisteminin xroniki
xəstəlikləri, şəkərli diabet, immundefisitli
vəziyyətlərin olması
►
Hamiləlik
►
Anamnezdə KRİ və qripin fəsadlı gedişinin olması
►
Kənar şəxslərin qayğısına ehtiyacı olanlar
►
Tənhalıq (xüsusilə yaşlılar arasında)
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
8
XBT-10 ÜZRƏ TƏSNİFAT
J00
kəskin nazofaringit (zökəm)
J01
kəskin sinusit
J02
kəskin faringit
J03
kəskin tonzillit
J04
kəskin laringit və traxeit
J05
kəskin obstruktiv laringit (inaq) və epiglotit
J06 yuxarı tənəffüs yollarının çox və dəqiqləşdirilməmiş
lokalizasiyalı kəskin infeksiyaları
J10 müəyyən edilmiş qrip virusları tərəfindən törədilən
qrip
J11 virusu
müəyyən edilməyən qrip
SİMPTOMLAR
KRİ və qripin klinikası çox oxşardır və bir neçə
simptomun kombinasiyası ilə səciyyələnir.
►
Ümumi intoksikasiya (hərarətin yüksəlməsi, üşütmə,
titrətmə, zəiflik, tərləmə, baş ağrısı, əzələ ağrısı, febril
qıcolmalar, işıqdanqorxma, ürəkbulanma, qusma)
►
Tənəffüs yollarının müxtəlif səviyyələrdə zədələnməsi:
zökəm (rinit), boğaz ağrısı (faringit, tonzillit), səsin
batması (laringit), öskürək (traxeit, bronxit)
►
Kataral simptomlar (yumşaq damaq və udlağın arxa
divarının hiperemiyası)
►
Əlavə simptomlar: limfadenit, qaraciyərin böyüməsi,
konyunktivit, ekzantema
XƏSTƏLİYİN GEDİŞİ
Xəstəlik adətən kəskin başlayır. İnkubasiya dövrü bir
gündən beş günə qədər çəkə bilər. Xəstəliyin ağırlığı ümumi
sağlamlıq statusundan, xəstənin yaşından, virusun tipindən və
bu tipə qarşı xəstədə immunitetin olub-olmamasından
asılıdır. Qrip xəstəliyi zamanı intoksikasiya simptomları
digər KRİ-lərə nisbətən daha kəskin şəkildə qeyd olunur.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
9
►
Qripin yüngül formasında (xəstəliyin silinmiş və subklinik
formaları daxil olmaqla), bədənin hərarəti normal qala bilər
və ya 38°С-dən yuxarı qalxmır, intoksikasiya simptomları
az qeyd olunur və ya olmur.
►
Qripin orta dərəcəli formasında bədən hərarəti 38,5 -
39,5°С-yə qalxır və xəstəliyin klassik simptomları
müşahidə olunur.
►
Qripin ağır formasında bədən hərarəti 40°С-yə qalxır.
Ensefalopatiya əlamətləri (psixotik vəziyyətlər, qıcolmalar,
hallyusinasiyalar), damar zədələnmələri (burun
qanaxmaları, yumşaq damaqda nöqtəvi qansızmalar) və
qusma əmələ gəlir.
►
Qripin hipertoksik formasında yuxarıda qeyd olunan
əlamətlərdən başqa hipertermik sindrom, meningizm
(beynin yumşaq qişalarının iltihabını təsdiqləyən əlamətlər
olmadığı halda, tək-tək və ya kombinə olunmuş meningeal
əlamətlərin olması), uşaqlarda ensefalopatiya simptomları
ilə bərabər hemodinamik pozulmaların olması, hemorragik
ödem sindromu, müxtəlif dərəcəli tənəffüs çatışmazlığı
sindromunun əmələ gəlməsi, ayrı-ayrı xəstələrdə beyin
ödeminin əmələ gəlməsi.
Əgər qrip fəsadsız keçərsə, titrətmə dövrü 2-4 gün davam
edir və xəstəlik 5-10 gün ərzində müalicəsiz keçib gedir (bu
xüsusiyyətinə görə qrip öz-özünə sağalan xəstəlik hesab
olunur), buna baxmayaraq KRİ-nin simptomları 1 gündən 33
günə qədər davam edə bilər və əlamətlər müxtəlif müddətdə
aradan qalxa bilərlər.
Bədən hərarətinin təkrar yüksəlməsi müşahidə edilə bilər
ki, bu da bakterial və digər virus infeksiyasının qoşulması ilə
əlaqədardır. Qrip keçirdikdən 2-3 həftə sonra yorğunluq,
zəiflik, baş ağrısı, əsəbilik, yuxusuzluq və s. kimi postinfeksion
asteniya əlamətləri qeyd oluna bilər.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
10
DİAQNOSTİKA
Diaqnoz adətən klinik əlamətlər əsasında qoyulur.
KLİNİK DİAQNOSTİKA
►
Yüngül hallarda qrip və digər viruslarla törədilən KRİ-lərin
əlamətləri oxşardır. Qrip və müxtəlif KRİ-lərin xəstəliyin
başlaması, intoksikasiya simptomları, hərarətin xüsusiyyətləri,
kataral əlamətlər və fəsadların növlərinə görə dəqiq
diferensiasiyasının aparılması problematikdir, çünki
diferensial diaqnostika üçün səciyyəvi klinik simptomların
spesifikliyi və həssaslığı dəqiq təyin olunmayıb.
►
Klinik diaqnoz laborator analizlərin nəticələri ilə təsdiq
oluna bilər, lakin bunun səmərəli olması haqqında sübutlar
yoxdur, çünki xəstələrin əksər hissəsində, hətta bütün
mümkün olan testlərdən istifadə etdikdə belə, törədicini
aşkarlamaq mümkün olmur.
►
Ən çox klinik əhəmiyyət daşıyan simptomların
kombinasiyası: üşütmə, tərləmə, 3 gün ərzində hərarətin
artması.
►
Malyariyaya yüksək ehtimalı olan endemik zonalarda
Səhiyyə Nazirliyinin müvafiq sərəncamına əsasən tədbirlər
görmək lazımdır.
LABORATOR DİAQNOSTİKA
►
Virusoloji və seroloji laborator diaqnostik metodlar yalnız
epidemioloji nöqteyi-nəzərdən əhəmiyyət daşıyır: virusoloji
metodlar – epidemiyanın mənşəyini təyin etməkdən ötrü,
seroloji metodlar (HATR – hemaqlutinasiyanın tormozlanma
reaksiyası, KBR – komplementin birləşmə reaksiyası) isə
retrospektiv qiymətləndirmənin aparılması üçün.
►
Ekspress diaqnostika metodları (QDİFR – qeyri-düz
immun-fluoressensiya reaksiyası və İFA – immun-
fluoressensiya analizi) burunun aşağı hissəsinin selikli
qişasından götürülmüş yaxmada virusa qarşı antigenləri
aşkar edir. Lakin həssaslığının aşağı olmasına görə (65-
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
11
70%), aparılan tədqiqatlar onların qeyri-səmərəliliyini
göstərir, həmçinin ekspress diaqnostika metodlarının mənfi
nəticəsi xəstəliyin olmadığını istisna etmir.
TÖVSİYƏ:
Ekspress metodların geniş istifadə olunması tövsiyə
olunmur, çünki düzgün diaqnozun qoyulması ehtimalı
aşağıdır, mənfi nəticə xəstəliyi istisna etmir, xəstələrin
çoxunda isə törədicini aşkar etmək mümkün olmur (C).
Xəstənin müayinəsi ümumi terapevtik müayinədən ibarət
olmalıdır (D).
Fəsadlaşmamış hallarda laborator (qanın və sidiyin
ümumi analizi daxil olmaqla) və instrumental müayinə
metodlarının aparılması səmərəli deyil (D).
MÜALİCƏ
MÜALİCƏ TAKTİKASI
►
Vəziyyətin ağırlığını qiymətləndirmək
►
Antibakterial terapiyaya olan ehtiyacı müəyyən etmək
(bakterial infeksiyanın əlavə olunması)
►
Fəsadları vaxtında aşkarlamaq
►
Pasiyentin xəstəxanaya göndərilməsi üçün meyarları təyin
etmək
►
Ətrafdakıları infeksiyadan qorumaq
KRİ və qripin müalicəsində aşağıdakı preparatlardan
istifadə olunur:
►
Virus əleyhinə preparatlar
►
Antibakterial preparatlar
►
İltihab əleyhinə və qızdırmanı salan preparatlar
KRİ və qripin müalicəsində simptomatik terapiya əsas rol
oynayır.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
12
VİRUS ƏLEYHİNƏ PREPARATLAR
Təsiri sübuta yetirilmiş etiotrop preparatlar yalnız qrip üçün
mövcuddur. Virusun aşkarlanması üçün dəqiq metodika
olmadıqda, spesifik virus əleyhinə preparatlardan istifadənin
səmərəli olub-olmayacağı haqqında qərar qəbul etmək
lazımdır.
Qripin etiotrop müalicəsi üçün aşağıdakı
preparatlardan istifadə oluna bilər:
►
Adamantan törəmələri (amantadin)
►
Neyraminidaza inhibitorları (oseltamivir, zanamivir)
Sübut olunmuşdur ki, amantadin A tipli qripin,
neyraminidaza inhibitorları isə A və B tipli qripin
simptomlarının müddətini azaldır (A) (əgər müalicə
simptomatik dövrün ilk iki günü ərzində başlamışdırsa,
preparatlar yüksək hərarət dövrünü orta hesabla bir gün azaldır
və simptomların kəskinliyini aşağı salır).
12 yaşdan yuxarı şəxslərə:
►
Oseltamivir (kapsul) – 75 mq x gündə 2 dəfə
►
Zanamivir (inhalyasiya) – 10 mq (2 nəfəsalma) x gündə 2 dəfə
Tövsiyə olunan müalicə müddəti 5 gündür.
Amantadinin təsir spektri az və yanaşı təsirləri çox
olduğundan effektivliyi və istifadəsi məhduddur.
Bütün virus əleyhinə preparatların bir sıra yanaşı təsirləri
vardır: mədə-bağırsaq pozğunluqları, bronxospazm, tənəffüs
yollarının yanaşı gedən xəstəliklərinin kəskinləşməsi, nevroloji
dəyişikliklər.
ANTİBİOTİKLƏR
Yuxarı tənəffüs yollarının kəskin respirator xəstəliklərinin
əksəriyyətinin viruslar tərəfindən törədildiyini nəzərə alaraq,
müalicə məqsədilə antibiotiklərin təyin olunması əsassızdır.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
13
Antibakterial terapiyanın tətbiqi üçün göstəriş bakterial
infeksiyanın qoşulmasıdır. Əgər KRİ-li xəstədə 7-10 gün
aparılan simptomatik müalicədən sonra simptomların kəskinliyi
azalmır və ya simptomlar proqressiv şəkildə pisləşirsə, bakterial
infeksiyanın qoşulması haqqında fikirləşmək lazımdır.
Antibakterial terapiyaya göstəriş olan hallar beta-hemolitik
streptokokla törədilən tonzillit və bakterial sinusitdir.
Beta-hemolitik streptokokla törədilən tonzillit
Beta-hemolitik streptokokla törədilən tonzillitin mövcud-
luğunun yüksək ehtimalı haqqında aşağıda göstərilən
əlamətlərdən 3-4-nün olması xəbər verir (həssaslıq və
spesifiklik 75%):
►
Titrətmə
►
Öskürəyin olmaması
►
Limfadenopatiya (boyun limfa vəzlərinin böyüməsi, ağrılı
və hərəkətli olması)
►
Badamcıqların üzərində ağ-sarımtıl eksudatın olması
►
Boğaz ağrısı
Ölkədə ekspress-diaqnostika metodları mövcud
olmadığından aşağıdakı tədbirlər səmərəli hesab olunur:
►
Streptokok mənşəli tonzillitin 3-4 meyarı olduqda
antibakterial müalicə təyin etmək (A)
►
2 meyar olduqda – qərarı epidemioloji vəziyyəti və
fəsadların əmələ gəlmə ehtimalını (streptokok etiologiyalı
tonzilliti sübuta yetirilmiş xəstə ilə kontaktın olması, regionda
və ya məktəblilər, hərbiçilər və d. arasında streptokok
infeksiyalarının geniş yayılması) nəzərə almaqla qəbul etmək
Beta-hemolitik streptokokla törədilən tonzillitin müalicəsi
Birinci sıra dərmanlar:
►
Fenoksimetilpenisillin 500 mq x gündə 2-4 dəfə (10 gün)
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
14
►
Penisillinlərə qarşı allergiya olduqda: Eritromisin 500 mq x
gündə 2 dəfə və ya 250 mq х gündə 4 dəfə – 10 gün (daha
az yanaşı təsir verir)
10 günlük müalicə infeksiyanın eradikasiyasına zəmanət
verir.
Amoksisillin və digər geniş spektrli penisillinlər həssaslıq
təyin olunmadan istifadə edilməməlidir.
Bakterial rinosinusit
Bakterial rinosinusit KRİ ilə xəstələrin 2%-də rast gəlir.
Rentgenoqramda burunətrafı sinusların selikli qişasının
dəyişilməsi və burundan selikli-irinli ifrazatın gəlməsi
antibiotikoterapiyaya göstəriş deyil.
Sinusitin müalicəsində antibiotiklərdən istifadə özünü
yalnız o zaman doğruldur ki, aşağıda göstərilən simptomlar 7
gündən artıq davam etmiş olsun: burundan irinli ifrazatın
gəlməsi, titrətmə, baş ağrısı, sinuslar ətrafında ağrının və
dartılma hissinin olması (C).
Bakterial rinosinusitin müalicəsi
Birinci sıra dərmanlar:
►
Amoksisillin – 500 mq x gündə 3 dəfə (7 gün) və ya
►
Fenoksimetilpenisillin – 250 mq x gündə 4 dəfə və ya 500
mq x gündə 2 dəfə (7 gün) və ya
►
Doksisiklin – 200 mq 1-ci gün bir dəfəyə, sonrakı 6 gün
ərzində 100 mq x gündə 1 dəfə (cəmi 7 gün) və ya
►
Oksitetrasiklin – 250 mq x gündə 4 dəfə (7 gün) və ya
►
Eritromisin – 250 mq x gündə 4 dəfə və ya 500 mq x gündə
2 dəfə (7 gün)
İkinci sıra dərmanlar:
►
Ko-amoksiklav – 625 mq x gündə 3 dəfə 7 gün və ya
►
Siprofloksasin – 250-500 mq x gündə 2 dəfə +
metronidazol 400 mq x 2-3 dəfə (7 gün )
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
15
TÖVSİYƏ:
Qrip və KRİ-lərin müalicəsi və profilaktikası üçün
antibiotiklərdən istifadə tövsiyə olunmur (A). Faringit,
rinosinusit və bronxit əlamətləri KRİ-lər üçün tipik hesab
olunur və bakterial mənşəli fəsadların yüksək ehtimalını
göstərən əlavə simptomlar olmadan antibiotiklərlə
müalicəyə göstəriş hesab edilmirlər (А).
İLTİHAB ƏLEYHİNƏ VƏ QIZDIRMANI SALAN
DƏRMAN PREPARATLARI
TÖVSİYƏ:
Bədən hərarəti 38,5°C-dən yuxarı qalxdıqda və ağrılar
olduqda, qəbulu üçün əks-göstəriş olmadığı halda
qızdırma salan və qeyri-steroid iltihab əleyhinə
preparatların təyini tövsiyə edilir (C).
Uşaqların müalicəsi üçün nisbətən effektiv və təhlükəsiz
olduqlarına görə parasetamol və ibuprofenin təyin
edilməsi məqsədəuyğun hesab olunur (C).
Hamilələrdə yüksək hərarət olduqda, nisbətən effektiv və
təhlükəsiz olduğu üçün parasetamolun təyin edilməsi
məqsədəuyğun hesab olunur (C).
KRİ VƏ QRİPİN MÜALİCƏSİ ÜÇÜN İSTİFADƏ OLUNAN
DİGƏR VASİTƏLƏR
►
Vitamin C və burun tutulmasına qarşı preparatlar
(dekongestantlar simptomların yüngülləşdirilməsi
məqsədilə qısa müddət istifadə üçün nəzərdə tutulub, bu
preparatlarla uzun müddətli müalicə məsləhət görülmür)
effektivliyi ehtimal olunan müdaxilələrə daxildirlər.
►
Exinaseya və digər bitki tərkibli dərmanların KRİ və qripin
müalicəsinə təsiri təsdiq olunmayıb (A).
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
16
FƏSADLAR
KRİ və qrip zamanı fəsadlaşma halları 20-60% təşkil edir.
Fəsadlar ən çox uşaqlar və 65 yaşdan yuxarı böyüklərdə
meydana çıxır. Ən çox rast gəlinən fəsadlar otitlər, ikincili
bakterial və virus (daha az) etiologiyalı pnevmoniya, tənəffüs
çatışmazlığı, bakterial sinusitlərdir.
Pnevmoniya və xroniki xəstəliklərin kəskinləşməsi ölümlə
nəticələnə bilər (ölüm hallarının 90%-i qoca yaşlı şəxslərdə baş
verir). Hal-hazırda uşaqlarda qrip zamanı mənfi proqnozun risk
faktorlarını müəyyən etmək üçün kifayət qədər məlumat
yoxdur.
HOSPİTALİZASİYA ÜÇÜN GÖSTƏRİŞLƏR
Xəstəxanaya göndəriş üçün aşağıdakıları nəzərə almaq
vacibdir:
►
Vəziyyətin ağırlığı
►
Fəsadların əmələ gəlmə riski
►
Fəsadlaşma riski yüksək olan orta ağır və ağır
vəziyyətli xəstələrə adekvat qulluğun təşkil edilməsinin
mümkün olmaması (məsələn, tək yaşayan ahıl və
qocalar)
Xəstəliyin ağırlığının əlamətləri aşağıdakılardır:
►
Tənəffüs çatışmazlığı
►
Qıcolmalar (ilk dəfə baş vermiş) və ya nevroloji
simptomlar
►
Hemorragik simptom
►
Parenteral rehidratasiya tələb edən susuzlaşma və ya
damar daxili terapiya tələb olunan digər vəziyyət
►
Ağ ciyərlərin və ürək-damar sisteminin xroniki
xəstəliklərinin dekompensasiyası
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
17
PROFİLAKTİKA
Qrip əleyhinə vaksin, onun hazırlanmasında istifadə olunan
virusların antigen strukturu ilə oxşar olan viruslara qarşı
yüksək həssaslığa malikdir, lakin digər tipdən olan viruslara
təsir etmir.
Növbəti mövsüm hansı virusun sirkulyasiya edəcəyinə dair
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının hər il apardığı tədqiqatlar
əsasında verilən proqnozlara uyğun olaraq, viruslardan
maksimal müdafiəni təmin etmək üçün vaksinlərin tərkibi hər il
dəyişdirilir. Qrip viruslarının antigen dəyişkənliyi vaksinlər
vasitəsilə tam müdafiəni təmin etməyə imkan vermir.
Qripə qarşı vaksinasiya qripin fəsadlarına maksimal
riski olanlar və onlarla sıx kontaktda olanlara tövsiyə
olunur (B):
►
6 aydan 5 yaşa qədər olan uşaqlar
►
Hamilələr
►
50 və daha yuxarı yaş qrupundan olan şəxslər
►
Ağır xroniki xəstəlikləri olan insanlar (astma, diabet, ürək
xəstəlikləri)
►
Xroniki xəstəlikləri olan pasiyentlərə qulluq edən
müəssisələrin personalı (qocalar evi, uşaq evləri, palliativ
müəssisələr)
►
Risk qrupundan olan şəxslərlə və onlara qulluq edənlərlə
yaşayan insanlar
►
6 aydan kiçik uşaqlarla yaşayanlar və onlara qulluq edənlər
(dayələr, tibb işçiləri)
►
Tibb işçiləri
Vaksinasiyanın əks-göstəriş olduğu şəxslər:
►
Toyuq yumurtasına ağır allergiyası olan şəxslər
►
Keçmişdə vaksinə qarşı ağır reaksiyası olanlar
►
Vaksinasiyadan 6 həftə sonra Cilian-Barr sindromu olanlar
(CBS – kəskin proqressiv formalı iltihabı polineyropatiya.
Əzələ zəifliyi və distal hissiyyatın orta dərəcəli itməsi ilə
müşayiət olunur. Əksər hallarda infeksiya, cərrahi
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
18
əməliyyat və ya vaksinasiyadan 5 gün - 6 həftədən sonra
başlayır.)
►
6 aydan kiçik uşaqlar
►
Yüksək hərarətlə müşayiət olunan orta və ağır dərəcəli
xəstəliyi olanlar sağaldıqdan sonra vaksinasiya
olunmalıdırlar.
Profilaktikanın digər vasitələri
Virus əleyhinə preparatlarla profilaktika vaksinlə
profilaktikanı əvəz etmir. Buna baxmayaraq, bu preparatlar
qripin qarşısının alınmasında və ona nəzarət olunmasında əlavə
vasitələr hesab olunur.
Qrip əleyhinə preparatların qəbul tezliyini və müddətini
təyin edərkən onların qiymətini, münasibliyini və əlavə
təsirlərini nəzərə almaq lazımdır. Maksimal effekt əldə etmək
üçün preparat virusun aktivliyi davam edən dövrdə hər gün
qəbul edilməlidir.
Hal-hazırda oseltamivir qripin kimyəvi profilaktikası üçün
tövsiyə olunan virus əleyhinə preparatdır.
Koxran əməkdaşlığının sistematik icmalında qeyd edilir ki,
KRİ-lərin və qripin profilaktikasında vitamin C az təsirlidir. Bu
təsir fiziki gərgin iş görənlərə və soyuğa məruz qalan şəxslərə
göstərilir.
Şəxsi gigiyenaya riayət olunması da profilaktika metodu
hesab olunur (əlləri tez-tez sabunla yumaq, öskürmə və
asqırma zamanı ağzı örtmək, çox adam olan yerlərdən uzaq
olmaq, ev əşyalarını dezinfeksiya etmək və s.).
NƏTİCƏLƏR
KRİ-lər polietioloji xəstəliklər qrupudur (200-dən artıq
mikroorqanizm tərəfindən törədilir).
Yüngül hallarda KRİ və qripin klinikası oxşardır.
Konkret xəstədə xəstəliyin etiologiyasını təyin etmək
çətinlik törədir.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
19
Qriplə digər etiologiyalı KRİ-nin diferensial diaqnostikası
əsasən regiondakı epidemioloji situasiyaya və xəstənin
vəziyyətinin ağırlığına görə aparılır (intoksikasiya
dərəcəsi).
İlkin səhiyyə səviyyəsində ekspress diaqnostika çox
hallarda səhv nəticə verir.
Uşaqlar KRİ və qriplə xəstələnməyə əsas risk qrupu hesab
olunurlar.
Ciddi fəsadlar və ölüm halları ən çox 65 yaşdan yuxarı
şəxslərdə və ağır xronik xəstələrdə baş verir.
Virus əleyhinə preparatlar A tipli qripə (amantadin), və ya
A və B tipli qripə qarşı təsirlidirlər (neyraminidaza
inhibitorları), lakin digər törədicilər tərəfindən törədilən
başqa KRİ-lərə təsir etmirlər və ciddi yanaşı təsirlərə
malikdirlər.
Antibiotiklər KRİ və qrip zamanı effektiv deyillər,
həmçinin onların ciddi yanaşı təsirləri vardır; onlardan
istifadə yalnız bakterial mənşəli fəsadlaşmalar zamanı
özünü doğruldur.
KRİ və qripin simptomlarını yüngülləşdirmək üçün iltihab
əleyhinə və qızdırma salan preparatlar, həmçinin qısa
müddət ərzində istifadə olunan dekongestantlar effekt verir;
ehtimal olunur ki, vitamin C və antihistamin preparatları da
müəyyən təsir göstərə bilərlər.
Epidemiya zamanı qripin profilaktikası məqsədilə
vaksinlərdən istifadə effektiv ola bilər (əgər vaksin
epidemiyaya səbəb olan virusların antigenləri ilə oxşar olan
viruslardan hazırlanmışdırsa). Vaksinasiya digər KRİ-
lərdən qorumur.
Virus əleyhinə preparatlar da qripin qarşısının alınması
üçün effektivdirlər, lakin yanaşı təsirlərinə görə onların
profilaktika məqsədilə istifadəsi məhduddur.
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
KRİ-li XƏSTƏNİN APARILMASI ALQORİTMİ
Bu şikayətlərlə olan xəstə:
•
Zökəm;
•
Asqırma;
•
Öskürək;
•
Boğazda ağrı;
•
Hərarətin qalxması
Ümumi baxış;
Vəziyyətin ağırlığının
qiymətləndirilməsi
Fəsadlaşmalar var?
Vəziyyətin ağır olmasının
əlamətləri var?
*
Xəstəxanaya yerləşdirmə
Əlavə müayinələr;
Fəsadların müalicəsi
Risk faktoru var?
**
Xəstənin
məlumatlandırılması
***
Simptomatik terapiyanın
təyin olunması
Xəstənin
məlumatlandırılması
***
Simptomatik terapiyanın
təyin olunması;
3 gündən sonra kontrol
müayinə
Mütəxəssisin yanına
göndərmə
hə
hə
yox
hə
yox
yox
*
Ehtiyac olduqda, xəstənin əmək qabiliyyətini müvəqqəti itirməsini
təsdiqləyən sənədlər tərtib edilir.
**
Xəstəni gələcəkdə qrip əleyhinə vaksinasiyanın səmərəliliyi haqqında
məlumatlandırırlar.
***
Xəstəni simptomatik terapiya vasitələrinin müsbət və ya yanaşı təsirləri
haqqında məlumatlandırmaq və simptomların kəskinliyini nəzərə almaqla
onların təyininin məqsədəuyğun olub-olmamasını müəyyənləşdirmək
lazımdır.
20
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
21
PASİYENT ÜÇÜN MƏLUMAT
QRİP VƏ KƏSKİN RESPİRATOR İNFEKSİYALAR
Qrip və kəskin respirator infeksiyaların (KRİ) əlamətləri
eyni ola bilər, lakin qrip adətən daha ağır keçir.
Qrip və KRİ-lərin əlamətləri aşağıdakılardır: pis əhval-
ruhiyyə (yorğunluq, əzələ ağrısı, baş ağrısı), zökəm, öskürək,
boğaz ağrısı, asqırma. Bədən hərarəti yüksəlmiş və ya normal
ola bilər.
Qrip kəskin başlayır, qrip zamanı xəstənin vəziyyəti
soyuqdəyməyə nisbətən daha çox dəyişir və sağalmağa daha
çox vaxt tələb olunur.
Qrip viruslar tərəfindən törədilir. KRİ-lər həmçinin əksər
hallarda virus mənşəli olur. Onlar 200-dən artıq mikroorqanizm
tərəfindən törədilir və bəzən xəstəliyin hansı virus tərəfindən
törədildiyini müəyyən etmək olmur. Bu səbəbdən KRİ-lərə
qarşı vaksinasiya aparılmır.
Qrip və KRİ-lərə qarşı xüsusi effektiv müalicə yoxdur.
Bütün müalicə vasitələri yalnız xəstənin vəziyyətinin
yüngülləşdirilməsinə kömək edir. Antibiotiklər viruslu
xəstəliklərdə yardım etmir.
Vəziyyətinizi necə yüngülləşdirə bilərsiniz:
►
Əgər özünüzü pis hiss edirsinizsə – evdə qalın, yataq
rejiminə riayət edin
►
Çoxlu maye qəbul edin
►
Spirtli içkilərdən və siqaret çəkməkdən çəkinin
Xəstəliyin əlamətlərini yüngülləşdirən bir sıra dərmanlar
mövcuddur ki, onları aptekdən reseptsiz almaq olar. Əgər
hərarət 38,5°С-dən yüksəkdirsə, qızdırma salan dərmanlardan
(parasetamol) istifadə etmək olar.
Boğaz ağrısını azaltmaqdan ötrü bunun üçün nəzərdə
tutulan sprey və həblərdən, baş ağrısını aradan qaldırmaq üçün
ağrıkəsicilərdən istifadə etmək məqsədəuyğundur. Burun
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
22
tutulmasını azaltmaq məqsədilə qısa müddət ərzində burun
damcıları və spreylərdən istifadə etmək mümkündür.
►
Həkimlə məsləhətləşməmiş uşaqlara dərman verməkdən
çəkinin.
►
Heç bir zaman 16 yaşdan kiçik olan uşaqlara aspirin
vermək olmaz! Bu Rey sindromuna səbəb ola bilər
(ildırımvari ensefalit).
Hal-hazırda virus əleyhinə dərman preparatları mövcuddur
və əgər epidemiya bu dərmanlara qarşı həssas viruslar
tərəfindən törədilibsə, onlar qrip zamanı kömək edə bilərlər
(həmin preparatlar soyuqdəyməyə təsir etmirlər!). Bu
preparatlar yalnız həkim tərəfindən təyin olunmalıdır!
QRİP ZAMANI ANTİBİOTİK QƏBUL ETMƏYİN VƏ
UŞAQLARINIZA ANTİBİOTİK VERMƏYİN!
ANTİBİOTİKLƏR QRİP VƏ KƏSKİN RESPİRATOR
XƏSTƏLİKLƏR ZAMANI KÖMƏK ETMİR VƏ
ONLARIN CİDDİ YANAŞI TƏSİRLƏRİ VAR!
Əgər sizdə qripdən və ya soyuqdəymədən sonra fəsadlaşma
baş veribsə, həkim sizə antibiotik təyin edə bilər.
Qripə qarşı bəzi preparatlar inhalyasiya formasında
buraxılır. Əgər sizdə bronxial astma və ya xroniki bronxit varsa,
bu barədə həkimə məlumat verin – belə hallarda inhalyasiyaların
xoşagəlməz fəsadları ola bilər.
Əgər sizdə aşağıdakı əlamətlər baş verərsə, mütləq həkimə
müraciət edin:
►
Soyuqdəymə əlamətləri bir həftədən çox davam edir
►
Qulaqda ağrı və ifrazatın əmələ gəlməsi
►
Şiddətli baş ağrısının əmələ gəlməsi
►
Hərarətin 39,5°С və daha yuxarı qalxması
►
Təngnəfəsliyin və xırıltılı tənəffüsün əmələ gəlməsi
►
Boğazda ağrılar və ya öskürəyin bir həftədən çox davam
etməsi (və ya ağrıların və öskürəyin həddindən artıq güclü
olması)
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
23
Ədəbiyyat:
1.
Острые респираторные заболевания и грипп.
Клинические рекомендации для врачей общей
практики (семейных врачей). Ассоциация врачей
общей практики (семейных врачей) Российской
Федерации – 2004
http://familymedicine.ru/content/view/23/32/
2.
Mark L. Levy, Monica Fletcher, David B. Price, Thomas
Hausen, Ron J. Halbert, Barbara P. Yawn. International
Primary Care Respiratory Group (IPCRG) Guidelines:
Diagnosis of respiratory diseases in primary care. Primary
Care Respiratory Journal (2006) 15, 20-34
3.
CDC 2007-08 Influenza Prevention & Control
recommendations of the Advisory Committee on
Immunization Practices (ACIP)
4.
Guidance on the use of oseltamivir and amantadine for the
prophylaxis of influenza. National Institute for Clinical
Excellence, Issue date: September 2003, Review date:
August 2006
5.
Guidance on the use of zanamivir, oseltamivir and
amantadine for the treatment of influenza. National
Institute for Clinical Excellence, Issue date: February 2003,
Review date: September 2005
6.
Jefferson T, Rivetti A, Harnden A, Di Pietrantonj C,
Demicheli V. Vaccines for preventing influenza in healthy
children. Cochrane Database of Systematic Reviews 2008,
Issue 2. Art. No.: CD004879.
DOI:10.1002/14651858.CD004879.pub3.
7.
Health Protection Agency: “Antibiotic Guidance and
References. Management of infection guidance for primary
care for consultation and local adaptation” 2008
8.
Clinical summary: indications for admitting? Reffering or
seeking specialist advice 2008 www.prodigy.nhs.uk
9.
British National Formulary (BNF) 54 September 2007,
Publisher: Pharmaceutical Press
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
24
Klinik protokolla bağlı təklif və iradlarınızı
Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin İctimai
Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzinə göndərə bilərsiniz.
Ünvan: Bakı, H.Zərdabi küç., 96
Tel: 431-60-88
Faks: 430-52-85
Email: office@isim.az
Klinik protokol Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyinin
İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzində hazırlanmışdır.
Document Outline -
- Bakı - 2008
-
- ÜMUMİ MÜDDƏALAR
- KLİNİK DİAQNOSTİKA
- ► Yüngül hallarda qrip və digər viruslarla törədilən KRİ-lərin əlamətləri oxşardır. Qrip və müxtəlif KRİ-lərin xəstəliyin başlaması, intoksikasiya simptomları, hərarətin xüsusiyyətləri, kataral əlamətlər və fəsadların növlərinə görə dəqiq diferensiasiyasının aparılması problematikdir, çünki diferensial diaqnostika üçün səciyyəvi klinik simptomların spesifikliyi və həssaslığı dəqiq təyin olunmayıb.
- LABORATOR DİAQNOSTİKA
- MÜALİCƏ TAKTİKASI
- ANTİBİOTİKLƏR
- İLTİHAB ƏLEYHİNƏ VƏ QIZDIRMANI SALAN
- DƏRMAN PREPARATLARI
- Profilaktikanın digər vasitələri
- NƏTİCƏLƏR
- Vəziyyətinizi necə yüngülləşdirə bilərsiniz:
Dostları ilə paylaş: |