Azərbaycan respublikasi iQTİsadi İslahatlarin təHLİLİ VƏ kommunikasiya məRKƏZİ
Yüklə 275,29 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
1
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI İQTİSADİ İSLAHATLARIN TƏHLİLİ VƏ KOMMUNİKASİYA MƏRKƏZİ
İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin baş analitiki Günay Quliyevanın şərhi
Dünya Bankı Covid-19 peyvəndinin geniş tətbiq olunacağı şərtlərində 2021-ci ildə dünyada iqtisadi artımın 4 faiz olacağını proqnozlaşdırır. Qurum yanvar ayında açıqladığı “Qlobal İqtisadi Perspektivlər” hesabatında bu artımın yalnız ölkələrin pandemiyanı ram etdiyi v
ə sərmayələri artıran iqtisadi islahatlar aparacağı təqdirdə mümkünlüyünü bildirir.
Ən yaxın tarix üçün siyasi-iqtisadi prioritetlər Covid-19 pandemiyasının yayılmasına n əzarət etmək və peyvəndləşmənin sürətli və geniş yayılmasını təmin etməkdən ibarətdir. İqtisadi bərpanı dəstəkləmək üçün səlahiyyətli hakimiyyət orqanları dövlət borcundan daha az asılı olan davamlı inkişafa yönələn yenidən investisiyalaşmanı asanlaşdırmalıdır.
Bütün proqnozların risk göstəriciləri olduğu kimi, dünya iqtisadi artımı üçün ən böyük risk infeksiyanın yayılmasının davam etməsi və peyvəndləşmənin yubanması şərtində 2021- ci ild
ə qlobal iqtisadi genişlənmə 1,6 faiz həddində qala bilər. Ən müsbət ssenaridə - pandemiya üz ərində müvəffəqiyyətli nəzarət və daha sürətli vaksinasiya prosesi ilə iqtisadi artım 5 faizi üstələyə bilər. Pandemiya dövründ ə sürətlə azalmış iqtisadi artımın bərpasının əsas mənbəyi vaksinasiya il ə paralel artan qlobal və regional konseptdə iqtisadi inam, istehlak və ticarət olacaq. Bel
əliklə, müxtəlif beynəlxalq qurumların və beyin mərkəzlərinin 2021-ci il üçün makroiqtisadi ssenaril ərində iqtisadi bərpanı təmin edən əsas faktor vaksinasiya prosesi
2
mü əyyənləşib. İqtisadi bərpaya ən böyük risk isə pandemiyanın daha çox yayılması və gecikdiril ən vaksinasiya prosesindən yaranan iqtisadi zəiflik və zəif bank sistemlərinin yarada bil əcəyi maliyyə böhranı təhlükəsidir. Lakin vaksinl əşmə prosesi özü müəyyən baryerlərə-məhdudiyyətlərə malikdir. Bu baryerl
ər təklif və tələb mənşəli ola bilər. Tələb mənşəli baryerlərə ölkələr arasındakı peyv
əndləri qəbul etməklə bağlı fikir ayrılıqları səbəb ola bilər. Dig
ər tərəfdən, vaksinə olan tələb əhalinin peyvənd olunma istəyindən asılı olaraq mü əyyən edilir. Azərbaycanda da vaksinasiya prosesinin bir çox inkişaf etmiş ölkələrdə olduğu kimi könüllülük prinsipi əsasında həyata keçirilməsini nəzərə alsaq, bu tələbin d əqiq müəyyənləşdirilməsi çox çətindir. Bu gün davranış iqtisadiyyatının da əsas tədqiqat m əsələlərindən biri insanların qərar vermə prosesinə təsir edən faktorları araşdırmaqdır. M əsələn, vaksinasiya prosesində insanların qərarları dayanıqlı olmamaqla bərabər, dünyada baş verən proseslərə həssas olmaqla bərabər, əhalinin hakimiyyətə, səhiyyə sistemin
ə və pandemiya ilə mübarizə metodlarına inamla əlaqəli ola bilər. “GALLUP İnternational” təşkilatının Azərbaycanda apardığı sorğunun nəticələrinə əsasən v ətəndaşların 86 faizi dövlətin bu sahədəki fəaliyyətini yüksək qiymətləndirir və bu göst əriciyə görə Azərbaycan dünyada 4-cü yerdədir. Bu onu deməyə əsas verir ki Az ərbaycan bir çox ölkələr üçün dövlət-vətəndaş birliyinin nəticəsində formalaşan sürətli v ə effektiv vaksinasiya modeli rolunu oynaya bilər. Digər tərəfdən vaksinasiya yolunda t əklif mənşəli baryerlərə vaksinlərin tədarükü və paylanmasında olan məhdudiyyətlər, d ərman şirkətlərinin maksimum istehsal potensialı, preparatların saxlanması və logistikası ilə bağlı yaranan problemlər aiddir.
Bütün bu qlobal proqnozların verildiyi dövrdə dünya iqtisadiyyatı pandemiya qədər qorxulu bir v əziyyətlə üzləşib. Qlobal müzəkirələrə vaksinasiya milliləşdirilməsi və vaksin müharib əsi kimi yeni anlayışlar daxil olub. Hazırda Covid-19 əleyhinə vaksin istehsalı ilə məşğul olan əsas 5 istehsalçı Pfizer/BioNTech (ABŞ-Almaniya), Moderna (ABŞ), AstraZeneca/Oxford (Böyük Britaniya), CoronaVac-Sinovac (Çin), Sputnik V (Rusiya) mü əssisə var. Lakin bu 5 istehsalçının ümumi vaksin tədarük gücü hal-hazırda vaksinə ehtiyacı olan bütün dünya əhalisini təmin edə bilməz. 3
Bunların arasında ən böyük istehsalçılardan olan Sinovac şirkəti Çində 18 ən böyük d ərman istehsalçı şirkətlərinin gücünü birləşdirməklə 2021-ci ilin sonuna istehsalını yalnız 2 milyard dozaya çatdırmağı planlaşdırır. Hər bir insana bu vaksinin 2 doz vurulduğunu n əzərə alsaq bu cəmi 1 milyard insanın vaksinləşməsini təmin edə bilər. Həmçinin nəzərə alaq bu yalnız dərman şirkətinin proqnozudur və reallaşmaya bilər. Beynəlxal Valyuta Fondunun da Covid-19 peyv əndlərinin paylanmasından asılı olaraq iqtisadinin bərpa qeyri-b
ərabər olacağını xəbərdarlıq edib. Bununla bağlı hazırda vaksin alınması uğrunda böyük mübariz ə gedir. Maraqlı məsələlərdən biri də bu mübarizənin əsasən zəngin ölk
ələr arasında getməsidir. Məsələn, İngiltərə ilə Avropa İttifaqı arasındakı mübahisələr, 4 il davam ed ən və bir neçə həftə əvvəl yekunlaşan Brexitdən sonra vaksinin alınması m əsələsində daha da kəskinləşib. Belə ki, əsas vaksin istehsalçıları Pfizer-BioNTech və AstraZenecanın tədarüklə bağlı gecikmələr olacağını elan etməsi bu münasibətlərə daha da m
ənfi təsir göstərib. Hər iki şirkətinin əsas alıcıları olan Böyük Britaniya v ətəndaşlarının 13 faizi, Avropa İttifaqı vətəndaşları isə cəmi 2 faizinin artıq peyvənd olunması ölkələr arası vaksin paylanmasında böyük fərqin olduğunun əsas göstəricisidir. Böyük Britaniya əhalinin 75 faizini iyul ayına qədər, Avropa İttifaqı isə oktyabr ayına qədər t əmin edəcəyini proqnozlaşdırır. Öt ən il dünya ölkələrini ən çox Covid-19 pandemiyası ilə necə mübarizə aparaq sualı maraqlandırırdısa, 2021-ci ilin ən böyük dilemması “vaksinləşmədə ölkə ya planet” seçimidir. Beyn əlxalq təşkilatların proqnozlarına görə dünya iqtisadiyyatı Covid-19 pandem
iyasını tamamilə nəzarət altına almadığı müddətcə pandemiyanın təsirləri hər il 1,2 trilyon dollar olacaq. Ümumdünya S əhiyyə Təşkilatı vaksinləşmədə ədalətli paylanmanı təmin etmək üçün Gavi Vaksin İttifaqı, Epidemik Hazırlıq İnnovasiyaları Koalisiyası (CEPI) birlikdə COVAKS t əşəbbüsü formalaşdırıb. Azərbaycan da bu təşəbbüsün üzvüdür. Azərbaycan COVAKS t əşəbbüsü çərçivəsində “Sinovac” şirkətinin 2 milyon doza “CoronaVac” vaksini alacaq. Qeyd ed ək ki, Bill və Melinda Gates Fondu tərəfindən az gəlirli ölkələrin peyvəndlə təmin edilm əsinin dəyəri 25 milyard dollar olaraq qiymətləndirilib. Bu, məbləğ son aylarda COVAKS –a iane edilən 2,4 milyard dollar və ÜST-nin “ACT-Accelerator” sxeminə əlavə olunmuş 5,8 milyard dollarla ziddiyyət təşkil edir.
4
Z əngin ölkələrin əsasən vaksinlə təmin olunması yəni, vaksinləşmənin milliləşdirilməsi dünya
əhalisini böyük risk altına atır, peyvənd məsələlərində yalnız ölkələr arası əməkdaşlıq bəşəriyyəti bu bəladan xilas edə bilər. Və bugün vaksin uğrunda mübarizə aparan z əngin ölkələr üçün əsas prioritet öz ölkələrində bütün insanları vaksinləşdirmək yox bütün ölk ələrdə bəzi insanları vaksinləşdirmək olmalıdır. Yekun olaraq, bu gün vaksin uğrunda mübarizənin təsirlərini “Chatham House”-un qlobal sağlamlıq proqramının direktoru Robert Yatesin “Dünyada elm qalib gəlir, həmrəylik isə iflas edir” fikri ilə ifadə etmək olar. Prezident İlham Əliyevin səsləndirdiyi kimi, dünya ölk ələri öz eqoizmlərindən əl çəkmədikcə və vaksinasiya prosesində əməkdaşlıq etm ədən qlobal iqtisadiyyatı bərpa etmək mümkün olmayacaq. BVF-nin baş iqtisadçısı Gita Qopinatın yanaşmasına görə qlobal iqtisadiyyatın bərpasında əsas rolu vaksinə tez çıxış, fiskal stimulların və akkomadativ monetar siyasətin davam etməsi oynayacaq. İlk vaksinasiya aparan ölk ələrdən olan Azərbaycan bu il də fiskal genişlənməni və yumşaq monetar siyas əti davam etdirməklə milli iqtisadiyyatın bərpasında ən uyğun “resept”i t ətbiq edir. İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzi (AZ 1073, Yasamal rayonu, Q.X əlilov 47) --------------------------------------------------------------------------- Tel: (+994 12) 521 34 96, Mob: (+994 50) 295 86 88 zanura.talibova@ereforms.org , www.iqtisadiislahat.org Yüklə 275,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|