AZƏrbaycan respublikasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qtisad un vers tet magistratura m
Yüklə 1,46 Mb. Pdf görüntüsü
|
| AZƏRBAYCAN RESPUBLIKASI TƏHS L NAZ RL Y AZƏRBAYCAN DÖVLƏT QTISAD UN VERS TET MAGISTRATURA MƏRKƏZI Ə
Ə
Ə
MAG STR D SSERTAS YASI stiqamətin şifri və adı: Beynəlxalq iqtisadi münasibətlər xtisasın şifri və adı: 060401 Dünya qtisadiyyatı Elmi rəhbər: Magistr proqramının rəhbəri: dos. Quliyev M.Y dos. Cəmilov M.R. Kafedra müdiri: prof. Hacıyev Ş.H. BAKI - 2014 3
3 Referat Mövzunun aktuallıgı. Müasir dövrdə beynəlxalq investisiya əməkdaşlığı sferası yeni inkişaf meylləri kəsb edir, rəqabət və innovasiya amillərinin rolunun atması ilə xarakterizə olunur. Bu baxımdan MDB regionu dövlətlərinin müasir inkişafı və iqtisadi münasibətləri beynəlxalq investisiya əlaqələrinin rolundan daha yüksək dərəcədə asılıdır. Regionun təbii resurslarla ə həmiyyətli dərəcədə zəngin ölkələri eyni zamanda geoiqtisadi cəhətdən mühüm mövgeyə malikdir. Belə bir üstünlüklər və yeni geosiyasi konfliktlər və sanksiyalar kontekstində qarşılıqlı ə məkdaşlıq münasibətlərinin genişləndirilməsi və yeni investisiya lahiyələrinin həyata keçirilməsi cətin, lakin əhəmiyyətli dərəcədə aktualdır. Region ölkələri üçün beynəlxalq investisiya əlaqələri müasir dövrdə infrastruktur inkişafın əsasını təşkil edır. A və Rusiya ilə investisiya əlaqələrinin genişləndirilməsi region cərcivəsində əməkdaşlığın mühüm prioritetidir. Dissertasiya işində məqsəd və vəzifələr. Regional və qlobal səviyyədə birbaşa xarici investisiyalar sahəsində iqtisadi əməkdaşlıgının inkişaf istiqamətlərinin müəyyənləşdirilməsi, sanksiyalar şə raitində investisiya ə laqələrinin problemlərinin və potensiallarının araşdırılması və istifadə imkanlarının qiymətləndirilməsi, investisiya əlaqələri hesabına energi və iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin olunmasında qarşılıqlı maraqların təminatı, eləcə də qabaqcıl texnologiyaları tətbiq etməyə imkan verən əlaqələrin genişləndirilməsi yollarının müəyyənləşdirilməsi, infrastruktur sistemlərin müasir tələblər səviyyəsində inkişaf etdirilməsi və s. magistr dissertasiyası işində əsas məqsədlər kimi müəyyənləşdirilmişdir. Tədqiqatda xüsusilə, Azərbaycanın bu sahədə əməkdaşlıq potensiallarının qiymətləndirilməsi qarşısıyaa qoyulan başlıca məqsədlərdən biridir. Tədqiqatın bu kimi məqsədlərınə müvafiq olaraq
bir
sıra konkret
vəzifələr müəyyənləşdirilmisdir: 4
4 o
MDB regionu dövlətlərində yeni geosiyasi situasiyanın doğurduğu amilləri təhlil etmək; o Regionda beynəlxalq birbaşa xarici investisiya qoyuluşlarının dinamikası və meyllərinin araşdırılması;
o Region ölkələri ilə Azərbaycanın investisiya əlaqələrinin təhlili;
o Investisiya əlaqələrinin müasir durumunun və sahəvı vəziyyətinin öyrənilməsi;
o
qoyuluşları sahəsində əlaqələrin müqayisəli təhlili;
o Regional və beynəlxalq lahiyə və proqramlar çərçivəsində investisiya fəaliyyəti göstəricilərinin giymətləndirilməsi;
o
kontekstində investisiya proseslərinin araşdırılması;
o Beynəlxalq investisiya əməkdaşlığı proseslərinin regional əhəmiyyətinin və rolunun qiymətləndirilməsi;
o
region miqyasında müqayisəlı təhlılı və s.
elmi yeniliyini aşagıdakılar təşkil edir: Trans milli kapitalın MDB regionunda beynəlxalq inteqrasiya proseslərinə təsiri qiymətləndirilmişdir; Rusiyaya qarşı iqtisadi sanksiyaların beynəlxalq investisiya mühitinə təsiri təhlil edilmişdir Beynəlxalq ınvestisiyaların «Rekonstruksiya», «iqtisadi genişlənmə» tipli ə məkdaşlıq modelləri tənlil edilmişdir; Elm, informasiya, təhsil istiqamətləri əhatə edən investisiya lahiyələrinin perspektivləri əsaslandırılmışdır; 5
5 Sanksiyalara qədərki dövr ərzində Rusiyanın Ukraynada neft-qaz nəqli və polad istehsalı sahəsində investisiya resursları və üstünlükləri struktur cəhətdən qiymətləndirilmışdir; Müasir xidmət sahələrinin yaradılmasında A , Rusiya və digər ölkələrin investisiya fəaliyyətinin MDB çərcivəsində effektləri təhlil edilmışdir;
qtisadi və geosiyasi cəhətdən investisiya əlaqələrinin potensial imkanları və təmayüulləri araşdırılmışdır; Bank və maliyyə sektorunun MDB çərçivəsində iqtisadi əlaqələrin ivtensiv inkişafi baxımından investisiya əməkdaşlıöında rolu qiymətləndirilmişdir; Birbaşa xarıcı ınvestisiyaların perspspektivlərinin təmin edilməsində regionda investisiya mühitinin yaxşılaşdırılması yolları göstərilmişdir; Azərbaycanın müasir iqtisadi üstünlükləri əsasında Rusiya ilə və MDB regionunda yeni ınvestisiya əməkdaşlığı istiqamətləri təklıf olumuşdur.
bazasını Rusiya FSK VƏ Azərbaycan Respublikası DSK-nın məlumatları, Avrostatın və MDB Hökümətlərarası Statistika Komitəsinin, BMT nkisaf Proqramının və Dünya Bankının hesabat materialları, Avrasiya nkişaf Bankının və Asiya inkişaf Bankının məlumatları, Azər baycan Respublikası Xarici şlər Nazirliyinin normativ- hüquqi müqavilə münasibətləri üzrə vəlumatları və s. təşkil edir.
Dissertasiya isinin nəzəri və praktiki əhəmiyyəti. Dissertasiya tədqiqatinin nəticələri nəzəri və praktiki əhəmiyyətə malikdir. MDB regionu dövlətlərinin birbaşa xarici investisiyalar sahəsində iqtisadi əməkdaşlıgının sistemli təhlilinin nəticələrinin ümümiləşdirilməsi və beynəlxalq institutların analitik informasiya mənbləriidən geniş istifadə əsasında alınan nəticələrin əsaslandırılması baxımından dissertasiya tədgigatı nəzəri və praktiki əhəmiyyət daşıyır. Azərbaycanın və MDB regionu dövlətlərinin birbaşa xarici investisiya əlaqələrinin inkişaf proseslərinin təmayülləri ilə bilavasitə əlagədar magistr tədgigatlarında, elmi məruzələrin hazırlanmasında istifadə dissertasiya işinin praktiki əhəmiyyətını təşkil edə bilər. 6
6 Dissertasiya işinin strukturu. Dissertasiya işi üç fəsildən ibarətdir: Dissertasiya işinin birinci fəslində MDB regionu dövlətlərinin beynəlxalq iqtisadi münasibətlərində investisiya amilinin rolu tədqiq edilmişdir. Dissertasiya işinin ikinci fəslində MDB regionunda birbaşa xarici investisiya ə laqələrinin inkişafinin muasir vəziyyəti və meylləri sistemli təhlil edilmişdir. Dissertasiya işinin ücüncü fəslində Azərbaycanın region dövlətləri ilə investisiya əməkdaşliginin perspektivləri tədqiq edilmişdir. Dissertasiya işinin həcmi. Dissertasiya işi 90 kompyuter capı vərəgi həcmində yerinə yetirilmişdir (Times New Roman 14). 7
7 M Ü N D Ə R C A T Referat Giriş..........................................................................................................................8 I FƏSIL. MDB REGIONU DÖVLƏTLƏRININ BEYNƏLXALQ IQTISADI MÜNASIBƏTLƏRINDƏ INVESTISIYA AMILI 1.1. Birbaşa xarici investisiyaların iqtisadi inkişafda rolu və nəzəri əsasları.......11 1.2. Birbaşa investisiyalar MDB regionu dövlətlərinin beynəlxalq ticarət və inteqrasiya əlaqələrinin inkişaf amili kimi ...................................................25 1.3. Ukraynada geoiqtisadi proseslər və Rusiyaya qarşı sanksiyalar şəraitində beynəlxalq investisiya əməkadaşlıgı mühiti .................................................32
Ə
2.1. MDB regionunda birbaşa xarici investisiyaların dinamikasının təhlili...........37 2.2. Rusiyanın xarici siyasəti və MDB məkanında əsas investor ölkə kimi mövqeyi...........................................................................................................43 2.3. Rusiya və Azərbaycan arasında investisiya əməkdaşlığının prioritet sahələri və inkişaf prosesləri...........................................................................................48 III FƏS L. AZƏRBAYCAN IN MDB REGIONU DÖVLƏTLƏR LƏ INVESTISIYA ƏMƏKDAŞLIGININ PERSPEKT VLƏR 3.1. Azərbaycanın iqtisadi inkişaf strategiyası və birbaşa investisiya əlaqələri.....56 3.2. Azərbaycanın MDB regionu ölkələri ilə investisiya əməkdaşlığının inkişaf perspektivlərı ..................................................................................................69 3.3. Beynəlxalq və regional əməkdaşlıq proqramları cərcivəsində investisiya ə laqələrinin inkişafı ........................................................................................75 Nəticə və təkliflər ..................................................................................................82 Ə
Annotasiya .............................................................................................................90 8
8 Giriş MDB regionunda birbaşa xarici investisiyalar və əməkdaşlıq prosesləri perspektivləri yeni inkişaf təmayülləri ilə xarakterizə olunur. Müstəqil Dövlətlər Birliyi Belarus SSR, Rusiya SFSR və Ukrayna SSR rəhbərləri tərəfindən 1991-ci il 8 dekabr tarixində "Müstəqil Dövlətlər Birliyinin yaradılması haqqında Saziş"in imzalanması vasitəsilə təsis edilmişdir. Preambula və 14 maddədən ibarət sənəd SSR -nin beynəlxalq hüquq və geosiyasi reallığın subyekti kimi ləğv olunmasını bəyan edirdi. Lakin millətlərin tarixi birliyini, onların arasında əlaqələri, ikitərəfli sazişləri nəzərə alaraq tərəflər Müstəqil Dövlətlər Birliyinin yaradılması haqqında razılığa gəlmişlər. 1991-ci il 21 dekabr tarixində Azərbaycan, Ermənistan, Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Moldova, Rusiya, Tacikistan, Türkmənistan, Özbəkistan və Ukraynanın rəhbərləri Alma-Ata deklarasiyasını imzalamışdır. Deklarasiya SSR -nin ləğv olunaraq, MDB-nin yaradılmasını qeyd edir, həmçinin MDB-nin məqsəd və prinsiplərini özündə əks etdirirdi. Təşkilati mərhələ 1993-cü ilin 22 yanvar tarixində Minsk şəhərində təşkilatın başlıca sənədi olan Müstəqil Dövlətlər Birliyinin Əsasnaməsinin qəbul edilməsi ilə başa çatdırılmışdır.
Moldova, Qırğızıstan, Qazaxıstan, Belorus, Ermənistan, Ukrayna. Məqsədi. Keçmiş SSR ölkələri arasında dövlətlərarası münasibətlərin qorunub saxlanılması məqsədi ilə yaradılmış bu təşkilat çərçivəsində əməkdaşlıq daha çox üzv ölkələr arasında iqtisadi inteqrasiyanın istiqamətlərinin müəyyənləşdirilməsinə yönəlmişdir. Azərbaycan ilə əməkdaşlıq. Azərbaycan Respublikası bütün MDB ölkələri (Ermənistandan başqa) ilə azad ticarət rejimini yaratmış, sərbəst sərmayə üçün hüquqi baza tərtib olunmuşdur. Ötən il MDB çərçivəsində "Azad ticarət zonası haqqında Saziş" imzalanmışdır, hal-hazırda Azərbaycan Respublikasının Sazişə qoşulması ilə bağlı danışıqlar aparılmaqdadır. Bununla yanaşı, MDB-nin 2020-ci
9
9 ilədək qtisadi nkişaf Strategiyasının ikinci mərhələsinin (2012-2015-ci illər) həyata keçirilməsi üzrə Tədbirlər Planı layihəsi işlənib hazırlanmış, MDB Hökumət Başçıları Şurasının 18 oktyabr 2011-ci il tarixli Qərarı ilə sözügedən Tədbirlər Planı
təsdiq olunmuşdur. 2011-ci ilin 28 iyun – 3 iyul tarixində Moskvada Ümumrusiya Sərgi Mərkəzində Müstəqil Dövlətlər Birliyinin (MDB) 20 illiyinə həsr olunan Dövlətlərarası Sərgidə MDB-yə üzv ölkələrdən rəsmi şəxslərlə yanaşı, Azərbaycanda müxtəlif sahələrdə fəaliyyət göstərən iş adamları iştirak etmişdir. Sərgidə 40-a yaxın Azərbaycan ş irkətinin 250 çeşiddən çox məhsulları nümayiş olunmuşdur. Azərbaycanın milli pavilyonunda sənaye, kənd təsərrüfatı, yanacaq-energetika, informasiya texnologiyaları, mədəniyyət, turizm və digər sahələrə dair stendlər təşkil edilmişdir. 28 sentyabr 2012-ci il tarixində Yalta şəhərində MDB-nin Hökumət Başçıları Şurasının növbəti iclası keçirilmişdir. 5 dekabr 2012-ci il tarixində Aşqabad şəhərində MDB-nin Dövlət Başçıları Ş urasının növbəti iclası keçirilmişdir. Bakıda 16-17 aprel 2013-cü il tarixində "MDB müsəlmanları sülh və stabil inkişaf tərəfdarıdırlar" mövzusunda Beynəlxalq Konfrans keçirilmişdir.
MDB məkanında milyonlarla müsəlman yaşayır, onlar cəmiyyətin inkişafına mühüm töhfə verir və aktiv dialoq aparır. Digər konfesiyaların nümayəndələri ilə tələb olunmuş humanitar, maarifləndirici layihələri həyata keçirirlər. Bu cür fəaliyyət ölkələrimizin inkişaf maraqlarına tam şəkildə cavab verir, cəmiyyətin konsolidasiyasına xidmət edir, MDB məkanında inteqrasiya prosesləri üçün mühüm əsas rolunu oynayır.
Qeyd edək ki, konfransın gündəliyində mənəvi və mədəni dəyərlərin, vətəndaşların dini hisslərinin qorunması, dövlət və müsəlmən təşkilatlarının ekstremizmə və radikalizmə qarşı mübarizədə qarşılıqlı əlaqələr kimi məsələlər yer alıb. Ardıcıl şəkildə dini fanatizmin inkar edilməsi atmosferi formalaşdırmaq
10
10 zəruridir. Çünki dini fanatizm mərhəmət, qarşılıqlı yardım və dözümlülük prinsiplərinə əsaslanan islamın mənəvi tarixini təhrif etməyə çalışır.
Bu baxımdan konfransın Bakıda keçirilməsi praktiki və məzmunlu danışıq avrasiya məkanında əsrlərlə ənənəyə çevrilmiş dostluq və əməkdaşlıq münasibətlərin inkişafına, MDB və uzaq xaricin islam cəmiyyətlərinin arasında mənəvi əlaqələrin möhkəmlənməsinə xidmət edə bilər. MDB çərçivəsində qarşılıqlı əlaqələrin inkişafının humanıtar aspektləri kifayət qədər əhəmiyyət kəsb edir. nsan resurslarının inkişafı baxımından regional ə məkdaşlıq dil, mədəniyyət və iqtisadi cəhətdən öz rolunu saxlamaqdadır. Müasir mərhələdə MDB regionunda əlaqələrin tarixən yaranan münasibətlət kontekstində əhəmiyyətini insan resurslarının istiqamətlənməsi amili ə sasında nəzərdən keçirmək olar. MDB amilinin rolunu MDB- də insan resurslarının, iqtisadı və investisiya əlaqələrinin postsovet məkanına, Qərbə və Şə rgə istigamətlənməsinın müqayisəsində daha aydın görmək mümkündür.
11
11 I FƏSIL. MDB REGIONU DÖVLƏTLƏRININ BEYNƏLXALQ IQTISADI MÜNASIBƏTLƏRINDƏ INVESTISIYA AMILI
1.1. Birbaşa xarici investisiyaların iqtisadi inkişafda rolu və nəzəri əsasları Birbaşa xarici investisiyalar kapitalın beynəlxalq hərəkəti formaları arasında xüsusiyer tutur. Əmtəənin beynəlxalq hərəkəti ilə yanaşı, tarixi inkişafda istehsal amilləri, ilk növbədə isə birbaşa investisiyalar formasında kapitalın hərəkəti meydana gəlmişdir. Birbaşa xarici investisiyaların əsas əlamətlərindən biri ondan ibarətdir ki, onların əsasında müəssisələr arasında uzunmüddətli işgüzar əlaqələr yaranır, investor vəsaitini qoyduğu müəssisədə qərarların qəbul edilməsində əhəmiyyətli rol oynamağa başlayır. Birbaşa xarici investisiyaların ixracı və idxalının səbəbləri kifayət qədər müxtəlifdir. Əsas səbəblər kimi kapitalı maksimum gəlir gətirəcək ölkədə yerləşdirməyə, vergi ödəmələrinin səviyyəsinin azaldılmasına və risqlərin diversifikasiyasına göstərilən səylər çıxış edir. BMT-nin iqtisadi qurumlarının rəhbərliyi altında keçirilən çoxsaylı tədqiqatlar göstərir ki, birbaşa investisiyaların ixracı və idxalının spesifik səbəbləri əhəmiyyətli dərəcədə üst-üstə düşür, lakin onların nisbi rolu müxtəlifdir [2]. Birbaşa investisiyaların ixracının səbəbləri kimi aşağıdakıları göstərmək olar: Texnoloji liderlik. Şirkətin satış həcmində elmi tədqiqatlara çəkilən xərclər nə qədər yüksəkdirsə onun birbaşa xarici investisiyalarının həcmi bir o qədər çox olur. Ə ksinə çəkilən xərclərin payı nə qədər aşağı olsa birbaşa investisiyaların həcmi də bir o qədər az olacaq. Xaricə birbaşa investisiya ixrac etməklə müəssisələr onlara məxsus olan və onların rəqabətli üstünlüyünü təmin edən texnologiya üzərində nəzarəti əldə saxlamağa çalışırlar.
12
12 şçi qüvvəsinin ixtisas səviyyəsində olan üstünlük. xtisas səviyyəsi adətən işçilərin əməyinin ödənilməsinin orta səviyyəsi ilə ölçülür. Şirkətdə əməyin ödənilməsi səviyyəsi nə qədər yüksəkdirsə (aşağıdırsa), onun birbaşa investisiya ixracı bir o qədər çox (az) olacaq . Reklamda olan üstünlük. Bu üstünlük beynəlxalq marketinq üzrə toplanmış təcrübəni əks etdirir. Şirkətin satış həcmində reklama çəkilən xərclərin payı nə qədər yüksək (aşağı) olarsa, onun birbaşa investisiya ixracı bir o qədər çox (az) olar.
çoxdursa (azdırsa), birbaşa investisiyaların ixrac həcmi də bir o qədər çox (az) olur.Şirkətlərin əksəriyyəti ölkə xaricinə investisiya qoymazdan əvvəl daxili bazar çərçivəsində masştab iqtisadiyyatının imkanlarından tam istifadə edirlər. Şirkətin ölçüsü. Şirkətin ölçüsü böyük olduqca birbaşa xarici investisiyaların da həcmi çox olur. Istehsalın təmərküzləşmə dərəcəsi. Şirkət çərçivəsində müəyyən əmtəə istehsalı üzrə təmərküzləşmə səviyyəsi yüksək olduqca şirkətin birbaşa xarici investisiyalarının həcmi də artır. Təbii resurslara çıxışla təmin edilmə. Şirkətin müəyyən təbii resursa ehtiyacı nə qədər çox (az) olarsa şirkətin bu resursun olduğu ölkəyə birbaşa investisiyası bir o qədər çox (az) olar. Digər səbəblər: istehlakçının bilavasitə yaxınlığında müəssisə yaradılması iləəmtəənin istehlakçıya çatdırılması üçün çəkilən nəqliyyat xərclərinin aşağı salınması; ölkə ərazisində müəssisə yaradılması ilə ölkə tərəfindən tətbiq edilən idxal maneələrinin aradan qaldırılması. Birbaşa investisiyaların idxalının səbəbləri kimi isə aşağıdakıları göstərmək olar: Texnoloji liderlik. Şirkətin satış həcmində elmi tədqiqatlara çəkilən xərclər nə qədəryüksəkdirsə onun xaricdən birbaşa investisiyalar idxalı bir o qədər çox olur. Ə ksinə çəkilən xərclərin payı nə qədər aşağı olsa birbaşa investisiyaların idxalı da 13
13 bir o qədər az olacaq. Birbaşa investisiyalar adətən ən yeni xarici texnologiyalar idxalı ilə əlaqədardır. şçi qüvvəsinin ixtisas səviyyəsi. Şirkətdə əməyin ödənilməsi səviyyəsi nə qədər yüksəkdirsə (aşağıdırsa), onun birbaşa investisiya idxalı bir o qədər çox (az) olacaq.
Reklamda olan üstünlük. Şirkətin satış həcmində reklama çəkilən xərclərin payı nəqədər yüksək (aşağı) olarsa, onun birbaşa investisiya idxalı bir o qədər çox (az) olar.
Miqyas effekti. Şirkətin daxili bazara yönəlmiş istehsal həcmi nə qədər çoxdursa (azdırsa), adətən birbaşa investisiyaların idxal həcmi də bir o qədər az (çox) olur. Şirkətin ölçüsü. Şirkətin ölçüsü böyük olduqca birbaşa xarici investisiyaların idxal həcmi də çox olur. Istehsalın təmərküzləşmə dərəcəsi. Şirkət çərçivəsində müəyyən əmtəə istehsalı üzrə təmərküzləşmə səviyyəsi yüksək olduqca şirkətin birbaşa xarici investisiya idxalının həcmi azalır. Kapitala olan ehtiyac. Şirkətin kapitala olan ehtiyacı nə qədər böyük (kiçik) olursa, onun birbaşa investisiya idxalı bir o qədər çox (az) olar. Milli filialların sayı. Şirkət ölkə daxilində nə qədər çox (az) filiala malikdirsə, onun investisiya idxalı bir o qədər çoxdur (azdır). stehsal xərcləri. Kapitalı qəbul edən ölkədə istehsal xərcləri nə qədər aşağıdırsa (yüksəkdirsə), onun investisiya idxalının həcmi bir o qədər çoxdur (azdır). Daxili əmtəə bazarının müdafiə səviyyəsi. Kapital idxalı əmtəə idxalının alternative kimi çıxış etdiyindən ölkənin daxili əmtəə bazarının gömrük və digər müdafiə səviyyəsi nə qədər yüksəkdirsə (aşağıdırsa), birbaşa investisiya idxalı bir o qədər çoxdur (azdır). Bazarın ölçüsü. Ölkənin daxili bazarının ölçüsü böyül olduqca investisiya idxalı da çox olur. Digər amillər: xarici birbaşa investisiyalar hesabına yaradılan sənayenin 14
14 ixracyönümlülüyü; hökumətin iqtisadi inkişaf proqramlarının mövcudluğu. Göründüyü kimi, birbaşa investisiyaların ixracını və idxalını müəyyən edən amillər bir çox hallarda üst-üstə düşür ki, bu da kəsişən investisiyalara gətirib çıxarır. Texnoloji liderlik, işçi qüvvəsinin ixtisas səviyyəsi, beynəlxalq marketinqdə yığılmış təcrübəni əks etdirən reklamda üstünlük və şirkətin ölçüsü eyni zamanda həm ixrac, həm də idxal amilləri kimi çıxış edirlər. Masştab iqtisadiyyatı, istehsalın təmərküzləşməsinin yüksək dərəcəsi və təbii resurslara olan ehtiyac birbaşa investisiyaların ancaq ixrac amilləridir. Kapitala olan ehtiyac, çoxsaylı milli filiallar, daha aşağı istehsal xərcləri, daxili bazarın yüksək müdafiə səviyyəsi və daxili bazarın böyük ölçüsü birbaşa xarici investisiyaların ancaq idxal səbəbləridir. Ümumilikdə isə birbaşa xarici investisiyaların yerləşdirilməsinin əsas motivi kimi satış bazarının genişlənməsini, ucuz resurslara çıxış imkanının yaranmasını, mülkiyyətin əldə edilməsini göstərmək olar. Bazarın genişləndirilməsi məqsədilə birbaşa xarici investisiyaların həyata keçirilməsini aşağıdakılar şərtləndirir: milli istehsal gücünün olmaması; əmtəələrin nəqliyyat xərclərinin yüksək olması və bunun da onların ixracının qeyri-mənfəətli olmasına gətirib çıxarması; idxalatçı-ölkədə ticarət məhdudiyyətləri; miqyas effektiǁndən istifadəyə can atma;
arxasınca getməǁ
(avtomobil ş inlərinin istehsalçıları avtomobilistehsalçılarının arxasınca hərəkət edirlər); rəqibləri “təqib etmə” getməǁ; yerli istehsalçıların məhsullarına üstünlük verən xarici alıcıların əldə edilməsi; müqayisəli xərclərdə gözlənilən dəyişikliklər və s. Ucuz istehsal amilləri mənbələri əldə etmək baxımından birbaşa xarici investisiyaların həyata keçirilməsinə aşağıdakılar təkan verir: xərclərin aşağı salınması məqsədilə istehsalın ölkələrarası rasionallaşdırılması;
15
15 kapitalı qəbul edən ölkədə xarici investisiyaların dövlət tərəfindən stimullaşdırılması; kapitalı ixrac edən ölkənin özünü strateji resurslara təmin etməyi qarşısına məqsəd kimi qoyması. Xaricdə mülkiyyətin əldə edilməsi və ya yeni tikintinin həyata keçirilməsi aşağıdakılarla izah edilir: ayrı-ayrı resursların xarici müəssisəyə ötürülməsi çətinlikləri;208 tanınmış firmanın reputasiyasını, ticarət markasını öz mülkiyyətinə keçirmək imkanı (françayzinq müəssisəsinin alınması zamanı); risqlərin, xərclərin aşağı salınması və s. Çox zaman birbaşa xarici investisiyalar yuxarıda sadalanan səbəblərdən biri ilə əlahiddə surətdə deyil, həmin səbəblərin müəyyən dərəcədə əlaqəlı istifadə etməklə izah edilir. BMT-nin transmilli şirkətlər üzrə Mərkəzi xarici ölkədə əmtəə və xidmət istehsalının təşkil edilməsi ilə birbaşa kapital qoyuluşlarının dörd əsas səbəbdən baş verdiyini göstərir: 1) birbaşa xarici investisiyalar ona görə həyata keçirilir ki, bir sıra əmtəə və xidmətlərin xarici ölkəyə idxalı müxtəlif məhdudiyyətlər və ya əmtəələrin, xüsusilə də xidmətlərin özünəməxsus cəhətləri səbəbindən qeyri-mümkündür və ya çox çətindir; 2) əmtəə və xidmətlərin yerində istehsalı həmin xarici bazara xidmət göstərilməsi üçün daha ucuz və səmərəli üsuldur (məsələn, nəqliyyat xərclərinə qənaət etməklə); 3) sahibkar kapitalını qəbul edən ölkə, əmtəə və xidmətlərin sonradan onların dünya bazarlarına (kapitalı ixrac edən ölkələrin bazarları da daxil olmaqla) çıxarılması şərti ilə istehsalı üçün daha ucuz yer kimi çıxış edir; 4) bir sıra məhsullar, xüsusilə də texniki cəhətdən mürəkkəb olanlar üçün satışdan sonra xidmət, məsləhət və digər xidmətlər tələb edir ki, bu da istehsalçının bazarda olmasını zəruri edir; bu halda xarici ölkədə istehsalı təşkil etmək orada ancaq satış
16
16 firmasını təşkil etməkdən daha faydalı olur. Birbaşa xarici investisiyalar üzrə işlənmiş nəzəriyyələrin icmalı (cədvəl 1.) göstərir ki, iki əsas yanaşmadan istifadə edilmişdir [2]: • transmilli şirkətlərin digər firmala qarşısında rəqabət üstünlüklərini təmin edən xarakteristikaları müəyyən edən və birbaşa xarici investisiyaların nə üçün həyata keçirildiyi sualına cavab verən nəzəriyyələr; • kapitalın beynəlxalq axın istiqamətlərini izah edən nəzəriyyəsi.
Kataloq: application -> uploads -> 2015 2015 -> 4 İstehlakçıların davranışının modelləşdirilməsi Son istehlakçıların davranışının modelləşdirilməsi 2015 -> MİkrobiologiYA, sanitariya və GİGİyena fəNNİ azərbaycan böLMƏSİ 2015 -> Magistrantların dissertasiya mövzusunun yazılması, müzakirəsi və müdafiəsi üçün yaddaş qeydi Birinci tədris ILI üzrə 2015 -> AZƏrbaycan respublikasinin təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti 2015 -> План: Məqsəd auditoriyasının elementləri və mövqeləşdirmənin prinsipləri 2015 -> АзярбайжАН РЕСПУБЛИКАСЫ ТЯЩСИЛ НАЗИРЛИЙИ азярбайжан дювлят игтисад университети 2015 -> MÖvzu giriş. Materiya. Kimya, yaranması, inkişaf tarixi, əsas kimya qanunları 2015 -> Bazarların cəlbediciliyi plan bazarın mütləq və cari potensialı 2015 -> İqtisad elminin tarixi və metodologiyasы “ 2015 -> Ali təhsil müəssisəsinin Nümunəvi Nizamnaməsi"nin və "Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin dəyişiklik edilmiş bəzi qərarlarının siyahısı"nın təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin Qərarı Yüklə 1,46 Mb. Dostları ilə paylaş:
|