Azərbaycan respulikasinin elm və TƏHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏt pedaqoji universiteti
Yüklə 311,53 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Fakültə: Məktəbəqədər təhsil İxtisas: Təhsildə sosial-psixoloji xidmət Qrup: 2304 Fənn: Pedoqoji Psixologiya Müəllim: Sveta Nuriyeva
- Vasitəli və Vasitəsiz motivlər
|
AZƏRBAYCAN RESPULİKASININ ELM və TƏHSİL NAZİRLİYİ AZƏRBAYCAN DÖVLƏT PEDAQOJİ UNİVERSİTETİ SƏRBƏST İŞ Fakültə: Məktəbəqədər təhsil İxtisas: Təhsildə sosial-psixoloji xidmət Qrup: 2304 Fənn: Pedoqoji Psixologiya Müəllim: Sveta Nuriyeva Tələbə: Fidan Cəfərova Mövzu: Vasitəli və Vasitəsiz motivlər BAKI-2023 Vasitəli və Vasitəsiz motivlər İdrak obyektiv aləmin insanın hiss üzvlərinə təsirindən yaranan inikas prosesidir. Bu təsir nəticəsində subyeklə obyekt arasında qarşılıqlı münasibət yaranır. İdrak prosesinin yaranması isə həmin qarşılıqlı münasibətdən asılıdır. Materialist idrak nəzəriyyəsi də idrakın bünövrəsini belə qarşılıqlı təsirdə axtarır. Fəlsəfədən məlumdur ki, həmin nəzəriyyənin bünövrəsini məhz inikas prinsipi təşkil edir. İnikas prinsipi həm aktiv, həm də passiv ola bilər. Passiv qarşılıqlı təsirə misal olaraq şəlaləni göstərmək olar. Şəlalənin suları qayalara toxunaraq parçalanıb tökülür. Bu zaman tədricən qayalarda ovulma baş verir. Məlumdur ki, mühitdə olan təsirlərə, hər hansı varlıq aktiv inikas prinsipi əsasında cavab verir. Deməli, hər hansı orqanizm öz ehtiyacını məhz idrak fəaliyyəti nəticəsində dərk edir. Bu səviyyədə ancaq insana məxsus olan yeni bir idrak fəaliyyəti növü-insan şüuru bu fəaliyyətə qoşulur. Nəticədə orqanizmlə mühit arasında müvazinət yaranır, yəni insan öz davranışını tənzim edə bilir və gələcəkdə ola bilənlərə münasibətini təmin edir. Bütün bunların sayəsində insan özünün gələcək işlərini planlaşdırır. Maraqlar idrakın daimi təhrikedici mexanizmi kimi meydana çıxır. Maraqları məzmununa, məqsədinə, genişliyinə və davamlılığına görə təsnif etmək olar. Məzmununa görə maraqları təsnif edərkən insanın idrak tələbatlarının obyektləri əsas götürülür. İdrak tələbatları obyektlərindən hansının insanı cəlb etməsi bu sahədə onun marağının məzmununu müəyyənləşdirir. Bu baxımdan maraqların əhəmiyyətlilik dərəcəsi onun məzmununun nə dərəcədə düzgün seçilməsindən asılı olur. Məqsədinə görə maraqlar vasitəsiz və vasitəli ola bilir. İnsan üçün əhəmiyyətli olan obyektin emosional cazibədarlığı vasitəsiz marağın meydana gəlməsinə səbəb olur. Bu zaman həmin obyektin özü bilavasitə bizi özünə cəlb edir. Onunla maraqlanmağa başlayırıq. Vasitəli maraqlara gəldikdə bunlar qarşıya qoyulmuş məqsədə çatmaq üçün zəruri olan vasitələrlə əlaqədar meydana gəlir. Vasitəli maraqların insanın əmək və tədris fəaliyyətinin təşkilində əhəmiyyəti olduqca böyükdür. Maraqları özlərinin genişliyinə görə də təsnif edirlər. Həyat təcrübələri göstərir ki, bəzi adamlarda maraqlar yalnız bir sahə üzrə mərkəzləşdiyi halda, bəziləri isə bir çox obyektlərlə maraqlanırlar, başqa sözlə onlarda maraqların əhatə dairəsi geniş olur. Əgər bu maraqların genişliyi onların dərinliyi ilə uzlaşarsa daha səmərəli xarakter daşımış olar. Maraqların dərinlik səviyyəsi şəxsiyyətin mühüm keyfiyyəti kimi qiymətləndirilir. Bu cür maraqlara malik olan insanlar bu və ya digər fəaliyyət sahəsində həmişə yüksək müvəffəqiyyətləri ilə fərqlənirlər. Özlərinin davamlılığına görə maraqlar davamlı və davamsız ola bilir. Bəzi adamlarda maraqlar davamlı olduğu halda, başqalarında davamsız, keçici xarakter daşıyır. Davamlı maraqları insanın formalaşmağa başlayan qabiliyyətlərinin göstəricilərindən biri kimi qeyd edirlər. Maraqları passiv və fəal olmaqla da təsnif edirlər. Heç bir iş görmədən, nəiləsə sadəcə olaraq maraqlanmaq insanın həmin obyektə passiv maraq bəslədiyini göstərir. Passiv maraqlar mənfi hal olmaqla şəxsiyyətin ümumi inkişafına heç bir dəyərli təsir göstərmir. Fəal maraqlara gəldikdə, əksinə, bu cür maraqlar bizi fəaliyyətə təhrik edir, bu zaman bizə qüvvə verir, işi ruh yüksəkliyilə, axıra qədər davam etdirməyimizə, əldə etdiyimiz nəticələrin yüksək keyfiyyətdə olmasına müsbət təsir göstərir. Fəlsəfə elmi öyrədir ki, idrakın hissi və mənliqi olmaqla iki səviyyəsi vardır. İdrakın bu səviyyələri onun vasitəli və vasitəsiz formalarını da izah etməyə imkan verir. Məlumdur ki, hissi idrak əsasən vasitəsiz, məntiqi səviyyə isə vasitəli inikas for masıdır. Lakin həm filogenezdə, həm də ontogenetik inkişafda hissi idrakdan məntiqi idraka keçid prosesi tədricən baş verir. Burada aralıq proseslər adlanan, yeni keyfiyyət fərqləri əmələ gəlir. Bunlar da nəzərə alınsa psixi inikasın-hissi-perseptiv, tə-səsvvürlər və məfhum təfəkkür səviyyələrini ayırd etmək olar. Hissi idrak da daxil olmaqla, ümumiyyətlə idrakın düzgünlüyü məhz praktikada yoxlanılır. Hissi idrak duyğudan başlanır. Onun əsas vəzifəsi ətraf aləmdə, eləcə də orqanizmdə baş verənlər barədə subyektə mə'lumat verməkdir. Bütünlüklə idrak proseslərinin bünövrəsini duyğular təşkil edir. O, orqanizmlə mühit arasında ilkin əlaqədir. Deməli, xarici aləm haqqında biliklərimizin mənbəyidir. Onun vasitəsilə insan varlığı dərk edir. Duyğular-indiki anda hiss üzvlərinə təsir edən cisim və ha-disələrin ayrı-ayrı keyfiyyətvə xassələrinin beyində inikasıdır. Beləliklə, duyğular həm ətraf aləmdə baş verən hadisələri,həm də orqanizmin daxilində olan proseslər barədə məlumat verir ki, bunun sayəsində də orqanizm ətraf mühitə bələdləşir. Hər bir insan duyğuların verdiyi məlumata istinad edir, beyində isə bu məlumatlar təhlil olunur, nəticədə mürəkkəb idrak fəaliyyəti baş verir. Yüklə 311,53 Kb. Dostları ilə paylaş:
|