Azərbaycan üzrə 2011-14-cü maliyyə illərini əhatə edən Ölkə Tərəfdaşlıq Strategiyası

Xülasə  

(i)

 

Azərbaycan üzrə 2011-14-cü maliyyə illərini  əhatə edən Ölkə  Tərəfdaşlıq Strategiyası 

(ÖTS) son 5 il ərzində ölkədə gəlirlərin sürətli artımı və yoxsulluğun azalmasının, eyni zamanda 

qlobal iqtisadi böhranın fonunda hazırlanmışdır. Ölkə böhrandan kifayət qədər yaxşı  çıxmışdır. 

Lakin yaxın keçmişdə yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi artıma nail olunmasında ölkəyə yaxşı 

xidmət etmiş amillər gələcəkdə mövcud olmaya bilər. Eyni zamanda böhrandan sonrakı dünya 

yeni çağırışları irəli sürür. Buna görə  də bu ÖTS inkişaf ehtiyaclarının daha güclü, Hökumətin 

tələbatının və öhdəliyinin daha aşkar, və Bankın müqayisəli üstünlüklərinin daha aşkar olduğu 

istiqamətlərə yönəlmişdir. Bu baxımdan, ÖTS (i)  rəqabət qabiliyyətli qeyri-neft iqtisadiyyatının 

formalaşdırılması, və (ii) sosial və kommunal xidmətlərin gücləndirilməsi istiqamətlərinə 

yönəlmişdir. Bu fəaliyyətdə idarəetmə və korrupsiya ilə mübarizə ümumi xətti təşkil edəcək.  

 

(ii)

 

Azərbaycan dayanıqlı yuxarı-orta gəlirli ölkəyə çevrilmək sahəsində unikal fürsətə  

malikdir. Onun 2001-2008-ci illər arasında yoxsulluq səviyyəsinin 49 faizdən 16 faizədək 

azaltmaq nailiyyətinin  əsasında çox yüksək iqtisadi artım tempi (ildə orta hesabla 20 faizdən 

yuxarı) dayanmışdır. Həmçinin əmək haqqı və transferlərin güclü artımı, yaxşı ünvanlanmış sosial 

müdafiə sistemi də buna öz töhfəsini vermişdir. Amma bu sürətli artımın əksər hissəsi neft və qaz 

gəlirlərinin iri miqyasda artımından qaynaqlanmışdır ki, qarşıdan gələn onillik ərzində  və daha 

sonra bu gəlirlərin sabitləşəcəyi gözlənilir. Buna görə də artımın vacib mənbələrindən biri bundan 

sonra mövcud olmaya bilər. Eyni zamanda Azərbaycan qlobal iqtisadi böhrana yaxşı sinə 

gərmişdir, bununla belə böhran diversifikasiya olunmuş iqtisadiyyat, bazar prinsiplərinə əsaslanan 

siyasətlər və daha güclü sosial xidmətlər və yardım ehtiyacını ön plana gətirmişdir. Hökumətin bu 

yeni ehtiyac və çağırışları önləməyə çalışdığı bir zamanda, Dünya Bankı Qrupunun 

strategiyasının məqsədi ölkənin bu səylərini dəstəkləməkdən ibarətdir.  

 

(iii)

 

Son ÖTS (2007 – 10-cu maliyyə illəri) ərzində Dünya Bankı Qrupunun Azərbaycandakı 

fəaliyyəti qarışıq nəticələrə malikdir. Ən yaxşı  nəticələr Hökumətə möhkəm makro iqtisadi 

bazanın saxlanılması, səhiyyə, təhsil və sosial yardımın modernləşdirilməsi, kənd 

infrastrukturunun, xüsusilə  də suvarma sistemlərinin  təkmilləşdirilməsi sahələrində  əldə 

edilmişdir. Eyni zamanda icma inkişafı, kənd və  məcburi köçkün icmalarına yardımın 

göstərilməsini nəzərdə tutan daha kiçik layihələr də insanların həyat  şəraitinin yaxşılaşmasına 

kömək etmişdir. Biznes mühitinin yaxşılaşdırılması, xüsusilə  də müəssisələrin qeydiyyatı 

sahəsində irəliləyiş qeydə alınmışdır. Lakin biznes mühitinin digər istiqamətlərində, xüsusilə də 

icazə  və yoxlamalar sahəsində  hələ  əhəmiyyətli iş aparılmalıdır. Daha iri infrastruktur 

layihələrində, xüsusilə  də yollar, dəmir yolu, su təchizatı  və kanalizasiya icra tempi bir qədər 

aşağı olmuşdur, ekolojiya sahəsində isə  məhdud irəliləyiş  əldə edilmişdir.  İcranın zəif olduğu 

layihələrdə buna təsir göstərən bir neçə amili qeyd etmək olar – layihələrin hazırlıq səviyyəsinin 

aşağı olması, kreditləşdirmə  həcminin potensialdan daha sürətlə artması, Hökumətin layihələrə 

sahiblik hissində fərqlər və kreditləşdirmə və analitik iş sahəsində qeyri-tarazlıq.  

 

(iv)

 

Bu təcrübədən çıxarılan nəticələrin  əsasında ÖTS Bankın yanaşmasını bir neçə üsulla 

modifikasiya etməyə çalışacaq.  Bank öz diqqətini mövcud layihələrə daha çox yönəldəcək və 

yalnız kafi institusional potensialın mövcud olduğu seçilmiş sahələrdə yeni layihələri nəzərdən 

keçirəcək. Bank öz diqqətini elə sahələrə yönəldəcək ki, orada ölkənin tələbatı və sahiblik hissi 

yüksək olsun. Layihələr yalnız icraya tam hazır olduqda təsdiq üçün direktorlar Şurasına təqdim 

olunacaq. Bank öz fəaliyyətini analitik iş və siyasət dialoqu istiqamətində yenidən tarazlaşdıracaq. 

Və nəhayət, Bank potensialın gücləndirilməsinə dəstəyini daha da gücləndirəcək.    

 

(v)

 

ÖTS-in konkret fokus sahələrinin əsasında Hökumətin inkişaf strategiyaları dayanır. Bu 

strategiyalar ayrı-ayrı sektorlar üzrə inkişaf proqramlarında öz əksini tapmışdır. ÖTS-in birinci 

istiqaməti  əsasən biznes mühitinin yaxşılaşdırılması, daha yaxşı infrastruktur və  kənd 

təsərrüfatının təkmilləşdirilməsi yolu ilə qeyri-neft sektorunun inkişafına fokuslanmışdır.  İkinci 

istiqamətə sosial və icma (kommunal) xidmətlərinin, o cümlədən səhiyyə, təhsil, sosial müdafiə 

və su təchizatı xidmətlərinin səmərəliliyinin artırılması aiddir. Bu səylərin nəticələrə nail olması 

üçün onlar potensialın gücləndirilməsi və idarəetmənin təkmilləşdirilməsi ilə müşayiət 

olunmalıdır. Bu, ÖTS daxilində ümumi filtr olacaq.  

 

(vi)

 

Tam ÖTS dövrü üçün Hökumət BİA /BYİB-dən təxminən 1 mlrd ABŞ dolları həcmində 

kredit proqramı xahiş etmişdir. Faktiki maliyyələşdirmənin həcmi  əvvəlcə ehtiyatla başlamaq, 

daha sonra kreditləşdirmənin həcmini layihələrin icra tempi ilə uzlaşdırmaq prinsipinə uyğun 

şəkildə müəyyənləşdiriləcək. 2011-12-ci maliyyə illərində kreditləşdirmənin BYİB vəsaitləri 

hesabına təxminən 300 mln ABŞ dolları, üstəlik 2011-ci maliyyə ilində 80 mln ABŞ dolları 

həcmində təşkil edəcəyi gözlənilir. 2011-ci maliyyə ili ölkəyə BİA maliyyələşməsinin ayrılacağı 

sonuncu il olacaq və bundan sonra ölkə yalnız BYİB-dən vəsait alan ölkə statusuna malik olacaq. 

2013-14-cü maliyyə illərində kreditləşdirmənin həcmi Hökumətin tələbatından və layihələrin 

icrasından, BYİB-in vəsaitlərinin həcmindən və digər borcalanların tələbatından asılı olaraq 

təxminən eyni səviyyədə (və  hətta daha artıq) olacaq. ÖTS-in son iki ili üçün kreditləşdirmə 

səviyyəsi və proqramı ÖTS-in gedişi haqqında aralıq hesabatın hazırlanması zamanı 

müəyyənləşdiriləcək.  İFC öz kredit proqramını  təxminən 200 mln ABŞ dollarına çatdırmağa 

çalışacaq. Bundan başqa yeni ÖTS dövründə mövcud layihələr üzrə  vəsaitin istifadə tempinin 

sürətlənəcəyi gözlənilir.   

 

(vii)

 

Bankın kreditləşdirmə proqramı güclü və  zəngin bilik xidmətləri proqramı ilə 

tamamlanacaqdır. Bu, ikiqat məqsədə malikdir – ölkənin inkişaf strategiyası və siyasi seçimlərin 

edilməsi üçün zəruri məlumat  bankının hazırlanması  və investisiya layihələrinin strukturunun 

formalaşdırlmasında istifadə edilməsi. Bank məşğulluq imkanlarının artmasına  şərait yaradan, 

artım, yoxsulluq, qeyri-bərabərlik, maliyyə sektoru, kənd təsərrüfatı  və suvarma, kanalizasiya 

xidmətləri, dövlət xərcləri kimi sahələrdə analitik işinin həcmini artıracaq. Hökumət Birgə 

İqtisadi Tədqiqatlar Proqramı (BİTP) vasitəsilə Banka tərəfdaşlıq etməyə  və bu işə  əlavə 

maliyyələşdirmə ayırmağa prinsipcə razılaşmışdır. Bank və Hökumət ilk dəfə 2009-cu ildə təşkil 

edilmiş yüksək səviyyəli iqtisadi forum zamanı siyasət dialoqu üçün yeni forma 

müəyyənləşdirmişlər və növbəti ÖTS dövründə bu praktikanın davam etdiriləcəyi gözlənilir. IFC 

maliyyə sektorunda, habelə özəl sektorun inkişafı üçün mühit sahəsində  məsləhət xidmətlərini 

davam etdirmək  əzmindədir. Bank və IFC bu sahələrdə  əməkdaşlıqlarını daha da 

dərinləşdirəcəklər.      

 

(viii)

 

Yuxarıda təsvir olunmuş strategiya vəsaitləri ən səmərəli və ehtiyatlı şəkildə yönəltmək 

üçün hazırlanmışdır, amma o da risklərdən xali deyil. Ən əsas risklər: (i) Azərbaycan yeni, daha 

təkmil, yuxarı orta gəlirli iqtisadiyyata çevrildikcə qarşıya çıxan sosial və iqtisadi çağırışlarla; (ii) 

institusional potensialın tədricən daha da mürəkkəbləşən idarəetmə  tələbləri ilə ayaqlaşmaması; 

(iii) mövcud portfelin icrası; (iv) regional təhlükəsizlik məsələləri ilə bağlıdır. Bu riskləri idarə 

etmək və yumşaltmağa kömək etmək üçün ÖTS-də nəzərdə tutulmuş əsas elementlər bunlardır: 

müştərinin tələbat və potensialı ilə daha yaxşı uzlaşma, analitik xidmətlərə daha çox diqqət, 

mövcud portfelin daha sürətli icrası, və ümumi idarəçilik filtrinin tətbiqi.