Азярбайъан милли елмляр академийасы м. Фцзули адына ялйазмалар институту



Yüklə 3,95 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə29/45
tarix05.05.2017
ölçüsü3,95 Mb.
#16789
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   45

    

 

 

 

  Ədəbiyyat 

 

1.

 



Hüseyn Cavid: həyat və sənət yolu. Bakı, Elm, 2005 

2.

 



 Məmməd Cəfər. Azərbaycan  ədəbiyyatında romantizm. Seçilmiş  əsərləri.  İki 

cilddə. II c. Bakı, Azərnəşr, 1974 

3.

 

Hüseyn Cavid. əsərləri, Beş cilddə, II c. Bakı, Elm, 2007 



4.

 

Qarayev Yaşar. Hüseyn Cavid. “Azərbaycan” j. 1962, № 12. 



5.

 

Əfəndiyev Timurçin. Tarixi mövzu və müasir ideya. “Cavidşünaslıq” I c. Bakı, 



Elm, 2007 

6.

 



Əlimirzəyev Xalid. Dramaturgiyamızda ideal və qəhrəman. Bakı, 1995 

7.

 



Azər Turan. “Cavidnamə”. Bakı, Elm və Təhsil. 2010   

  

Н.Ахундова 

Литературное личность историческое истина 

Резюме 


 

В стате аналиризуится историческое драма Г. Джавида «Хаййам». Автор 

в  первые  рассматривает  Хаййам  в  контексте  поетической  драмы  осново  по-

ложникам является  Г.Джавид. Образ великого поета Хаййама аналиризуится 

в стыке историчност и совроменности. Анализ – художественно – философс-

ких  понятий  и  сосиально-етических  проблем  творчества  Гусейн  Джавида,  в 



 

Filologiya  məsələləri – №7, 2013

 

 



273

конечном результате приводит к живому видению, понятию  и синтезу эстети-

ческого идеала великого поета и драматурга. Этот естетический  идеал  можно 

сформулирувать следющим образам: создание как акт героизма, царство кра-

саты и любви. 

 

N.Ahundova 



Litrary person and history realism 

Summary 


 

The analysis and of the artistic – philosophical notions and social – ethic 

problems of H. Javid's works result in synthesis of his aesthetic ideal wich is 

regarded the kernel and crystal cage cell of his literary activity. The text called his-

tory of Husseyin Javid's research and its modern scientific theoretical and level of 

study according to the cateqory of the aesthetic ideal “the main sosial – ethic prob-

lems of the works by H. Javid” 

Thus H.Javid's ideal may be formulated in the following way: creation of the 

realm of beauty and love as an act of heroism: inhabitant of the perfekt men and 

free women in the realm of beauty and love creation of a family by the perfect men 

and free women based jn the natural unity.   

 

 

Rəyçi:        Nizaməddin Şəmsizadə 

             filologiya elmləri doktoru, professor 


 

Filologiya  məsələləri – №7, 2013

 

 



274

      АНАР СЯФЯРЛИ 

АДМИУ-нин «Рясм вя рянэкарлыг» факултяси 

 

АЗЯРБАЙCАН МИНИАТЦР СЯНЯТИНДЯ НИЗАМИ ЯНЯНЯЛЯРИ 

 

Açar sözляр: Xəmsə, мiniatürlər, НязрятиНизами, Ешг анлайышы ,  



Ключевые слова:  Хамсе., этико-эстетической, красаты и любви. 

Кey words: Xамсе, миниатюры, Khamsa miniatures, Ехъеленъй Низами, 

ъонъептион оф лове.  

 

Миниатцр – тясвири  сянятин  хцсуси  бир  голу  олан kitab illüstrasiyası olub, 



klassik  Şərq poeziyasının təsiri altında inkişaf etmişdir. Azərbaycan miniatür 

sənəti XVI əsrin орталарында юз  zirvəsinə çatana qədər-miniatür sənətinin hələ-

lik məlum olan ən qədim nümunələriни – Vərqa və Gülşa” (XIII əsrin əvvəli), 

“Mənafi - əl – heyvan” (1298), “Cami əl – təvarix” (1308, 1314) сцбут едир ки, 

узун вя мцряккяб инкишаф йолу кечмишдир.  

 

Гядим вя зянэин яняняляря малик рянэкарлыг сянятимизин дя кюкляри Азяр-



байъан халгынын мифик тяфяккцрц, яски инанъларымызла баьлыдыр. Азярбайъан ряс-

самлыьынын тарихини вя инкишаф мярщялялярини, чаьдаш ряссамлыьымызын бядии – есте-

тик  уьурларыны  мцштяряк  тцрк  мифиндян,  ислам  тяфяккцрцндян  айры  тящлил  етмяк, 

дяйярляндирмяк олмаз».(1.,170) 

Инсан йаранмышларын ян гцдрятлиси, ян шяряфлиси вя ян мцкяммялидир. Инса-

нын йаранмышлардан йеэаня вя ян башлыъа фярги онун рущу, аэлы вя дярракясидир. 

Йалныз аьылын гцдряти иля инсан наданлыьа пислийя, шяря галиб эяля биляр. Азярбай-

ъан халгынын бюйцк шаири Низами Эянъявинин йарадыъылыг ирсиндя Шярг поезийасы-

нын ян нцмуняви ясярляри йаранмышдыр. Бу инсанда ямяксевярлик, ядалятли олмаг 

вя ядалят уьрунда мцбаризя апармаг  кими  бяшяри щиссляр йарадырды. «Азярбай-

ъанда иътимаи фикрин мцяййян Интибащ дюврц башланыр ки, бир ясир сонра Авропа-

да бюйцк бир гцввятля ъанланмыш бу фикри ъяряйан юзцня мяхсус йени хцсусиййят-

ляри  олан  щуманизм  ъяряйаны  адыны  алыр». (2,95). Низами  Эянъявинин  «Хямся»-

синдяки поемалар юзцндя зянэин шифащи халг ядябиййатынын янянялярини ъямляшди-

ряряк,  инсан  гялбинин  ян  йцксяк  дуйэуларыны,  гялбин  ян  инъя  вя  няъиб  щисслярини 

ъанландырыр. Низамийя эюря сянят инсан фяалиййятинин мящсулудур, вя онун башлы-

ъа  мягсяди  щяйата  йени  няфяс  вермяк,  ону  ъанландырмагдыр. «Сирляр  Хязиняси» 

поемасы тяхминян 1173 ъц илдя Ярзинъан щакими Давуд оьлу Мялик Фяхряддин 

Бящрам шаща итщаф етмишди. Поема ийирми мягалядян ибарят мараглы, ибрятамиз 

щекайятлярдян  ибарятдир.  Бу  щекайялярин  бир  чохуна  мараглы  миниатцрляр  чякил-

мишдир.  «Нуширяван  вя  байгушларын  сющбяти», «Залым  падшащла  Защидин  даста-

ны», «Султансянъяр вя гары» нын щекайяси «Сирляр хязиняси»нин мяшщур щекайятля-

риндяндир. 1545 ъи  илдя  Мащмуд  Мцзящщиб  вя  Тябриз  ряссамы  Султан  Мящям-

мяд тяряфиндян   «Султансянъяр вя гары» щекайясинин ялйазмасына  чякилмиш ми-

ниатцр  дцнйанын  щяр  тяряфиндя  марагла  гаршыланмышдыр. «Хямся»дяки  поемала-

рын демяк олар ки, щамысына иллцстрасийа чякилмишдир. Лакин ян аз иллцстрасийа чя-

килмиш мящз «Сирляр Хязиняси»дир. Буна сябяб поеманын ващид сужет хяттиня ма-

лик олмамасыдыр. Низами «Сирляр хязиняси»ндя жанрын тялябиня мцвафиг олараг бя-

дии сурятин фяалиййятинин бир щиссясини тясвир етмишдир. Кярпиъкясянин оьланла сющ-


 

Filologiya  məsələləri – №7, 2013

 

 



275

бятинин ясас йерини, Защидин яйниндя кяфян Хялифянин сарайына эирдийи вахты, Га-

рынын Султан Сянъярин атынын ъиловуну тутуб ону мязяммят етдийи аны. (3.,79) 

Миниатцрляр,  чякилмиш  «Султансянъяр  вя  гары»  щекайятиндян  бир  парчайа 

диггят йетиряк: 

 

Зцлм едиб бир гарыйа чох уддурмушдулар ган, 



О да Султан Сянъярин тутараг йахасындан  

 

Деди ки: «Сяндя инсаф аз эюрмцшям, гулаг ас!» 



Сяндян эюрдцйцм зцлцм ясла щесаба сыьмаз. 

 

Бир кефли дарьа эялиб мянимевимдя сюйдц, 



Салыб тяпик алтына дойунъа мяни язди, дюйдц. 

 

Мян эцнащсыз гадыны сачларына атды ял,  



Цз цстя сцрцдц, евдян чюля ялбяял. 

Ъамаа арасында сюйцб мяни, гудурду, 

Евимин гапысына зцлмцн мющцрцн вурду.   

  

Я.Щейдяр  демишдир: «Азярбайъанын рянэкарлыг, тясвири сянят мяктяби дцн-



йада лайигли йер тутмушдур. Биз бунунла фяхр едирик. Биз фяхр едирик ки, тарихян 

гыса  бир  вахтда  Азярбайъанда  эюзял,  эцълц  тясвири  сянят  мяктяби,  рянэкарлыг 

мяктяби  тяшяккцл  тапараг  йаранмышдыр.  Азярбайъан  гядим  мядяниййят  юлкяси-

дир. Азярбайъан халгы дцнйа сивилизасийасына бир чох олдугъа гиймятли мядяний-

йят ясярляри, мемарлыг, сянят абидяляри, олдугъа дяйярли тясвири сянят ясярляри бяхш 

етмишдир. Лакин кечмишдя, узаг кечмишдя Азярбайъан тясвири сяняти юз ифадясини 

Милли сянятдя, миниатцр сянятиндя тапмышдыр. Буна эюря дя фяхр едирик ки, Азяр-

байъан  халгы  тясвири  сянятдя  юз  йолунда,  юз  дясти  хяттиня  маликдир…  лакин  бу-

нунла бярабяр, биз шадыг ки, Азярбайъан ряссамлары Авропа рянэкарлыг мяктяби-

ня дя йахынлашмышлар». (4., 461).  

Зянэин  иллцстрасийа  чякилмиш  «Хосров  вя  Ширин»  ясяри    щцняри,  зящмяти  вя 

мящяббяти тяряннцм едян ясяр кими дцнйа ядябиййатында юзцнямяхсус йер тут-

мушду.  Ян  эениш  йайылмыш  миниатцрлярдян  олан  «Ширинин  сцд  архына,  Фярщадын 

йанына  эялмяси», «Фярщадын  Ширини  хилас  етмяси», «Фярщад  биситун  даьында», 

«Хосровун чимян Ширини эюрмяси» сящняляри «Хямся»нин ялйазмаларына чякилмиш 

илк иллустрасийалардыр.  

 

Шириня дедиляр «Фярщад бир айа  



Тапшырдыьын архы чякди сарайа. 

Индии отлаглардан щяр ахшам-сящяр 

Сцд ахыр щовуза-тямиз, тазя –тяр» 

Дуруб чюля чыхды  

 

Тябриз миниатцр мяктябинин цслуб хцсусиййятляринин формалашмасында, бу 



мяктябин йцксяк  инкишафнда вя онун тясир даирясинин эенишлянмясиндя мцщцм 

рол ойнайан ряссамлар щяртяряфли инкишаф етмиш эюркямли сяняткарлар иди. Онларын 

чохлу  шаир-ряссам,  рясам-хяттат,  хяттат-мемар-ряссам  олуб,  бядии  йарадыъылыьын 

мцхтялиф сащяляриндя эюркямли наилиййятляр ялдя етмишляр. 



 

Filologiya  məsələləri – №7, 2013

 

 



276

Миниатцр сянятиндя композисийа гурулушунда щяндяси ганунауйьунлугла-

ра хцсуси диггят йетирян сянятшйнаслыг цзря фялсяфя доктору Имаш Щаъыйев йазыр: 

«Интибащ  дюврц  Авропа  ряссамларынын  ясярляриндя  мювъуд  олан  перспектив  га-

нунлар  миниатцр  сянятиндя  тятбиг  едилмямишдир.  Мясяля  бурасындадыр  ки,  бу  ся-

нятдя мякан-фяза дяринлийиня дейил,  эюрцнтцйя цстцнлцк верилмишдир. Беля бир гу-

рулуш рясмлярдя форматын йухары вя ашаьысында ялавя кичик чярчивялярдя олан йазы-

мятн щиссяляри иля композисийанын цмуми мцстявидя уйарлыьыны тямин едир. Диэяр 

ъящят онунла изащ едиля биляр ки, беля кичик форматда чохсайлы фигурларын перспек-

тив ганунда верилмяси ялбяття ки, мцмкцнсцз оларды. Йяни перспектив дцшян арха 

пландан фигурлар кичилтмя мигйасына эюря сезилмяди. Вя цмумиййятля, шярг тяс-

вири  сянятиндя,  декоротив  тятбиги-сянят  нцмуняляриндя,  хцсусиля  мемарлыгла  де-

корасийа  цчцн  истянилян  композисийалар  тябият  сящнялярини  якс  етдирян  реал  тяс-

вирлярля йанашы, орнамент инъясянятиня, семантик ишараляря, зооморф вя мифик об-

разлардан  ибарят  олан  фярти  тясвирляря  вя  с.  елементляря  даща  чох  ясасланыр  ки, 

бунларын да яксяриййяти даща чох мцстяви гурулушунда олур (ялбяття бязи истисна-

лар да вардыр. Мясялян XVI йцзиллийя олан Бакы Ширваншащлар сарайы ансамблында 

Диванханя  вя  турбя  цзяриндяки  дцзэцн  алтыбуъаглы  фигурун  ичярисиндя  дан  йазы 

нцмунясиндя щярфляр еля тярздя йерляшдирилмишдир ки, йаранан шриыфтли компазисийа 

визуал олараг щяъмли формада ифадя олунур. Щямин композисийада мцхтялиф ди-

намик  вязиййятиндя  алтыядяд  куб  тясвири  эюрмяк  олар  (ялбяття  ки,  цзяриндя  йазы 

нцмуняси  олан).  Миниатцр  тясвирли  щямчинин  мцхтялиф  материаллардан  даш,  аьаъ, 

цзяриндя дя тапыб раст эялинмишдир. «Щиндистана эятирилмиш щядиййялярин Хосрова 

тягдим едилмяси», «Хосров Барбцдцн мусигисини динляркян», Мирсейид Яли, Ни-

зами, «Хямся», Тябриз, 1539-1543 ъц илляр Лондон, Британийа музейи. «Искяндяр 

вя мяслящятчиси», Ящвяди, «Искяндярнамя», 1523-ъц ил, Санкт-Петербург, Дювлят 

Кцтляви Китабханасы,Миниатцр-ади «Залым шащла дцз данышан гоъанын щекайяти», 

«Дялляйин  щекайяти», «Хосровун  атасындан  цзр  истямяси», «Хосровун  чимян 

Ширини эюрмяси», «Ширин чимяркян», «Хосрова Ширинин ов вахты эюрмяси», «Севэили-

лярин биринъи эюрцшц», «Хосровла Ширин човган ойуну заманы»,«Хосровун тахта 

чыхмасы», «Фярщадын щушуну итирмяси» «Ширинин Фярщадын чякдийи сцд архына эял-

мяси»,  чякилмиш миниатцрляря пайтахтымызын «Низами» адланан «Метро стансийа-

сына  раст  эяля  билярик . Бурада  мараглы  Шярг  абу-щавасы  варды.  Бу  миниатцрляр 

тялясян инсанда бир анлыг лирик-романтик  иллцстрасийалара гярг едир.  

Низами поемаларынын мцхтялиф сцжет вя образлары миниатцр ряссамлыгда эе-

ниш  йайылмышды.  Бу  яняня  «Китаби-Дядя  Горгуд»  дастанында  Дирся  ханын  оьлу 

Буьаъын бойундакы рянэляря верилян хцсуси ящямиййятдян башланыр бялкя дя.  Бир 

йердя  аь,  бир  йердя  гызылы,  диэяр  йердя  ися  гара  чадыр  гурулур.  Оьлу  оланлары  аь 

чадыра, гызы олана гызылы, оьлу,гызы олмайанлары ися гара чадыра дявят едирляр. Оьлу 

оланларын чадырына аь дюшякляр сярилир, аь гойунлар кясилир, гызы оланларын чадырына 

гызылы  дюшякчяляр  вя  гызылы  сары  гойунлар  кясилир,  оьлу-гызы  олмайанлара  ися    щяр 

тяряфи  гарайа  бцрцнмцш  гара  чадырларда  гонаг  едярлярмиш.  Лакин  бюйцк  шаир 

ясярляриндя  гара рянэи щеч дя бядбин щиссляря аид етмир; 

 

Зцлмят эеъя айы чырагбан ейляр 



Солтанлар чятрини гарадан ейляр. 

 

Рянэлярин йахшысы гарадыр-гара. 



Балыг башы щара, сцмцйц щара? 

 

Filologiya  məsələləri – №7, 2013

 

 



277

Гара тцкдцр верян эянъликдян нишан. 

Гаралыг эюстярир аь цзц ъаван 

 

Ким эюрмцш лякяляр юртсцн гараны, 



Эюз гарасы иля юртяр ъащаны. (6., 44) 

 

Йери  эялмишкян  ону  да  гейд  едяк  ки,  Низами  Эянъявинин  «Йедди  эюзял» 



ясяринин гящряманы Бящрам рянэли сарайлар, рянэли отаглар тикдирир вя щяр эцнцнц 

бир  сарайда  кечирир. «Йедди  Эюзял»  поемасында  «Хейир  вя  Шяр » щекайясини 

данышан Чин шащзадясинин ябасынын рянэи дя хцсуси гейд едилмишди. Беля ки, онун 

яйниндя  Низаминин  дили  иля  десяк  сяндял  рянэдя  палтар  вар  иди.  Бу  ися  щардаса 

гящвяйи рянэя йахындыр.  

Диэяр  щекайяни ися аь рянэли сарайда Бящрамла Кейкавус няслиндян олан 

Кясранын гызы данышыр.  «Дцщянбя эцнц йашыл эцнбянд» щекайясинин сонуну ися 

шаир  евлянянлярин  шяряфиня  «шянлик  рямзи  олан  йашыл  рянэ  щаггында  няьмя»  иля 

битирир: 

Йашыллыг щяр шейин тяравятидир 

Йашыл рянэ эюзляри ишыглы едир. 

 

Эцнлярдян чяршянбя эцнц йахшыдыр, 



Щяфтянин ортасы щяфтя нахышдыр.(7., 171-172) 

 

Бу ясярляр ряссамлыг мяктябинин инкишафына бюйцк тясир эюстярмишди.  



 

Ядябиййат 

 

1.  Тимурчин  Яфяндийев  «Щейдяр  Ялийев  вя  Милли – мяняви  дяйярляримиз»  Бакы-



2011, сящ. 170. 

2. М.Ъ.Ъяфяров «Ядяби дцшцнъяляр», Бакы, 1958, сящ.95. 

3.  Гасым  Ъащани  «Азярбайъан  ядябиййатында  Низами  яняняляри», «Елм» 

няшриййаты, Бакы – 1979, сящ 79. 

4. Щейдяр Ялийев «Мядяни ирсин кешийиндя»ЫЫ китаб. Бакы, 2001. сящ 261. 

5. Яфянди Р. «Азярбайъан Инъясяняти» Бакы: Чашыоьлу, 2001ил : 312.  

6.  Низами Эянъяви «Йедди эюзял», Бакы 1941, сящ.44 

7.  Низами Эянъяви «Йедди эюзял», Бакы 1941, сящ.171-172. 



 

Анар Сафарли 

Резюме 

 

В  заключение  следует  отметить,  чтоc  воспроизведенные  образцы  поз-



воляют  вцелом  правильно  определитьиуяснить  место  и  значение  в  развитии 

восточной живописи. С  этой точки зрения уделение особого внимания этико-

эстетической и литературно художественной значимости возвышенных и муд-

рых коранических повествований обусловлена  особенностями одного из важ-

ных источников «Хамсе». 

 

 



 

Filologiya  məsələləri – №7, 2013

 

 



278

Anar Safarli 

Summary 

 

Suming up, it should be noted that the specimens given to determine and 

estimate the place and significance of “Khamsa” by Nizami in the development of 

oriental painting.  From this point of view, paying particular attention to the ethical

aesthetical and literary significance of the high, wise quranic narratives is stipulated 

by the peculiarities of one of the grave sources of “Khamsa” 

  

 

Rəyçi:        Nizaməddin Şəmsizadə 



             filologiya elmləri doktoru, professor 

 

Filologiya  məsələləri – №7, 2013

 

 



279

БУРОБИЯ РАЖАБОВА 

ЎзР ФА Алишер Навоий номидаги  Тил ва Адабиёт Институти  

катта илмий ходими, филология фанлари номзоди 

 

НАВОИЙ ВА “ЗАНД” КИТОБИ ҲАҚИДА 



 

Açar sözlər: Zərdüşt, din, Zend, yaxşı iş, yaxşı əməl, yaxşı iş.    

Keywords: Zend, a historical source, Temurids, art word, ode, poem, enlighten-

ment, justice, humanity word, good deed, good idea. 



Ключевые  слова:  Зенд,  исторический  источник,  темуриды,  художественное 

слово, ода, поэма, просветительство, справедливость, гуманное слово, благое 

дело, добрая мысль.  

 

“Ота-боболаримизнинг  асрлар  давомида  тўплаган  ҳаётий  тажрибаси, 

диний, ахлоқий, илмий, адабий қарашларини ифода этадиган бу каби тарихий 

ёдгорликлар  орасида  бундан  қарийб  уч  минг  йил  муқаддам  Хоразм  воҳаси 

ҳудудида  яратилган  “Авесто”  деб  аталган  бебаҳо  маънавий  обида  алоҳида 

ўрин тутади” [10, 31-б.]. Бу бебаҳо маънавий обидани Навоийнинг ёдга оли-

ши, айниқса, эътиборлидир. 

Алишер  Навоий  ижодининг  маърифий,  таълим-тарбиявий  аҳамияти 

шундаки,  улуғ  ижодкор  ўз  асарлари  матни  таркибида  маълум  бир  мақсад, 

ниятда ва олға сурган фикрларини, ғояларини асослаш, далиллаш, изоҳлашда 

тарихий,  бадиий,  сиёсий,  диний,  дидактик  асар  номларини  келтириб  ўтади. 

Навоийшунос  Суйима  Ғаниева  ғайрат  кўрсатиб  Навоий  ХХ  жилдлик 

Мукаммал  асарлар  тўплами  нашридаги  матнлар  асосида  Навоий  ёдга  олган 

231 та асарни жамлаб, номи ва қисқа изоҳи билан гўзал бир шаклида “Навоий 

ёдга олган асарлар” рисоласини ёзди [19, 36-б.]. Шоир ижодига, ушбу рисола-

га    асосланиб  айта  оламизки,  Навоий  инсоният  тарихида  яратилган  кўплаб 

китобларни  ёдга  олишга  ҳаракат  қилган,  демак,  Навоий  яхши  китобхон 

сифатида ҳам қалам аҳлига устоздир. Лекин С.Ғаниева Навоий ёдга олган бир 

китоб номини назардан четда қолдирган.  Бу тарихий-адабий муштарак ёдгор-

лик – “Авесто”нинг сосоний ҳукмдорлари томонидан паҳлавий тилида қайта 

тикланган  китоби,  тафсири    “Занд”дир. “Занд / Зинд/Жанд/Позанд/По-

жанд/нинг луғавий маъноси  “баён  қилиш”, “изоҳлаш” [16, 419-б., 437-б., 74-

б.; 12, 243-б.; 15, 10-б.; 20, 16-17-б.; 14, 19-б.]  демакдир. Навоий 1488 йилда 

яратган машҳур тарихий асари “Тарихи мулуки Ажам”нинг “Каёнийлар” ном-

ли иккинчи табақасида салтанат қилган тўққиз кишининг бешинчиси сифати-

да  шоҳ  Гуштаспга  тегишли  маълумотлар  беради: “Гуштасп  Ҳалаб  мулкида 

тахтқа  ўлтурди  ва  Зардушт  анинг  замонида  зуҳур  қилди.  Ва  ул  габр  динида 

риёзатлар ва мужоҳадалар тортиб эрди. “Зинд” китобин тасниф қилиб, элни ул 

динға  даъват  қилди.  Чун  ҳаким  эрди  ва  риёзат  жиҳатидин  элни  сайд  қилиб 

эрди, Гуштасбни ҳам фирифта қилди. Гуштасб зардушт динин ихтиёр қилиб, 

элни  ҳам  ул  миллатқа  киюрди  ва  Румда  Қайсарға  киши  юбориб,  ани  доғи 

динға далолат қилди. Қайсар Фаридун аҳдномасин кўргуздиким, Рум қайсар-

лари бир динда бўлсалар, киши тағйир бермасун. Ул жадди фармонин инқиёд 


 

Filologiya  məsələləri – №7, 2013

 

 



280

қилиб,  ул  таклифдин  кечти  ва  ўзи  Истахр  тахтида  “Зинд”  китобин  ўқурға 

машғул бўлди” [8, 210-б.].  

Навоий  ушбу  маълумотида  шоҳ  Гуштасп  Ҳалаб  мулкида  ҳукмронлик 

қилган даврида Зардуштнинг пайдо бўлиши, оташпарастлик дини йўлида заҳ-

матлар,  саъй-ҳаракатлар  кўрсатиши, “Зинд”  китобини  тасниф  қилиши  ва 

ҳаким эканлиги, шу сабабли ҳукмдор ва халқ эътиборини ўз динига қарата ол-

ганлигини кўрсатиб ўтади. Бу шоҳ Гуштасп ички сиёсатида Зардушт динини 

расман  қабул  қилиб,  давлат  дини  мақомида  фуқаролари  билан  биргаликда 

янги дин қоидаларини ўргана бошлаши, ҳатто, ташқи сиёсатида ҳам Зардушт 

дини тарғиботи билан шуғулланиши баён қилинади. Рум қайсарига ишончли 

вакил юбориб, уларни ҳам бу янги динга даъват қилади. Аммо қайсар Фари-

дун  шоҳ  аҳдномасини  эслатиб,  Рум  қайсарлари  бир  динда  бўлишини,  диний 

ўзгариш қилмаслигини айтиб, рад қилади. Гуштасп Фаридун шоҳ аҳдномаси-

ни эътироф этиб, “Зинд” китобини ўқиш, ўрганиш билан машғул бўлади. 120 

йил салтанатни бошқаради. Фирдавсий “Шоҳнома” асарининг “Ўн икки жанг”  

достонида ҳам шундай фикрларни айтиб ўтган: “Эронда Гуштасп ҳукмронлик 

қилган даврда Зардушт исмли пайғамбар пайдо бўлади. Гуштасп ўз фуқарола-

ри билан биргаликда Зардуштнинг янги динини қабул қилади” [18, 279-б.]. Де-

макНавоий Зардуштни ҳаким деб таништирса, Фирдавсий эса пайғамбар деб 

кўрсатади, бошқа қатор манбаларда эса унинг мутафаккирлиги айтилади.  

Низомий  ҳам  “Иқболнома”  достонининг  “Дўстларни  ёдламоқ”  ва 

“Достонни  янгиламоқ  баёни”  бобида  Искандарнинг  зардуштийлик  динига  ва 

“Занд”  китобига  берган  талафотларини  назарда  тутиб, “Занд”  китобини  ёдга 

олади: 

Сеҳрдан у оби Зардуштни ютди, 

“Занд”ла тирик олов оламдан ўтди [13, 21-б.]. 

 

Байтда шоир маҳорат билан яширин талмеҳ санъати воситасида ҳукм-

дорнинг  Истахр  шаҳрини  босиб  олиб,  ўз  олимларига  “Авесто”даги  тиббиёт, 

фалсафа  ва  илми  нужумга  оид  ўринларини  таржима  қилиб,  қолган  қисмини 

ёқиб юбориш билан боғлиқ воқеаларга ишора қилган. Китобнинг мавзу-мун-

дарижасидан  келиб  чиқиб,  Алишер  Навоийнинг  асосий  мақсади,  аслида, 

Ажам шоҳлари қатори Гуштасп ҳақидаги маълумотларни баён қилиш бўлган. 

Аммо муаррих Навоий инсоният тарихида, хусусан, Гуштасп салтанати бош-

қарувида  маданий-маърифий  ҳодиса  ҳисобланган  “Занд”  китоби,  ҳаким  Зар-

душт  ва  оташпарастлик  дини  тўғрисида  ҳам  қимматли  маълумотлар  беради. 

“Тасвирда Навоийнинг “тариххонлик” билан бирга конкрет мақсад-муддаони 

кўзда тутгани равшан бўлади” [11, 133-б.]. Бу нималарда намоён бўлади? Би-

ринчидан,  Навоийнинг  “Занд”  китобини  ёдга  олишини  жуда  муҳим  ва  қим-

матли  факт  деб  баҳолаш  мумкин.  Иккинчидан,  Дақиқий,  Фирдавсий,  Масъ-

удий, Балхий, Берунийларнинг “Авесто” китоби ҳақидаги маълумотлари маж-

муасига  Навоий  маълумотини  ҳам  қўшиш  ўринли  бўлади.  Учинчидан  эса, 

Гуштаспнинг  Истахир  тахтида  ўтириб,  давлатни  бошқаришидан  ташқари, 

“Занд”  китобини  “ўқурға  машғул  бўлиши”,  бизнингча,  Навоийдек  буюк 

тафаккур соҳибига жуда маъқул бўлган машғулот – жараёндир. Бу машғулот 

орқали  шоирнинг  шоҳларга  ақл  ва  адолат  билан  тахтни  бошқаришини  эсла-



 

Filologiya  məsələləri – №7, 2013

 

 



281

тиш,  ўгит  бериш,  маърифатга  йўллаш  мақсадини  ҳам  кузатамиз.  Бу  маъқул 

машғулот билан боғлиқ тарихий, бадиий лавҳа, тасвирлар ва ёдномалар, ўрин-

ли истак ва даъватлар Навоий ижодида ўзининг гўзал ифодасини топган. Фик-

римиз  исботи  учун  баъзи  бир  мисолларни  келтиришга  ҳаракат  қиламиз. 

Маълумки,  Навоий  “Мажолис  ун-нафоис”нинг  еттинчи  мажлисни  Темур 

Кўрагон ва йигирма бир нафар темурийзодаларга бағишланган. Еттинчи маж-

лис Соҳибқирон ёди билан бошланади. Ироқда воқеа бўлган, яъни Мироншоҳ 

мирзо  сабаб  Темур  ҳукми  билан  қидирувда  юрган  Хожа  Абдулқодирнинг 

Қуръон  қироати  билан  боғлиқ  ибратли  ҳикоят  тасвирланади.  Аслида,  тасвир 

Темур  Кўрагон  сиймосига  қаратилган: “...Хожа  Абдулқодир  қочиб,  қаландар 

бўлиб, ўзин девоналиққа солиб, мулкдин мулкка мутавори юрур эрди, то ул-

ким,  ул  Ҳазрат  яна  Ироқ  юриши  қилди.  Ул  мамоликда  Хожанинг  ул  ҳоли 

баъзиға  маълум  бўлуб,  юқори  арз  қилдилар.  Ҳукм  бўлдиким,  тутуб  келтур-

сунлар.  Ул  Ҳазрат  тахтда  эрдиларким,  Хожаи  фақирни  девоналуққа  қўймай, 

судраб тахт илайига келтурдилар. Андин бурунким, сиёсат ҳукм бўлғай, чун 

Хожанинг  камолотидин  бири  Қуръон  хифзи  ва  қироат  иши  эрди,  филҳол 

бийик ун била Қуръон ўқимоқ бунёд қилдиким, ул Ҳазратнинг ғазаби лутфқа 

мубаддал  бўлуб,  фазл  ва  камол  аҳли  сори  боқиб,  бу  мисрани  ба  вақт  ўқиди-

ким: “Абдол зи бийм чанг бар мусҳаф зад”. Таржимаси: “Қаландар қўрққани-

дан  Қуръонга  чанг  солди”.  Андин  сўнгра  Хожаға  илтифот  ва  тарбиятлар  қи-

либ,  ўз  олий  мажлисида  надим  ва  мулозим қилди” [3, 163-164-б.].  Хожа  Аб-

дулқодирнинг  ҳушёрлиги,  закийлиги  ва  Қуръон  қироати  сабаб  бўлиб,  Темур 

Кўрагоннинг Шайх Абусаид Абулхайрнинг машҳур рубоийсидаги ушбу мис-

рани  яхши  ниятда  эслаши,  шариатдаги  жиноят  ва  жазо  ўрнига  афв  усулини 

қўллаши,  жон  бобидаги  бағрикенглиги,  нафақат,  Соҳибқирон  шахсига    хос, 

балки  дунё  шоҳларига  ибрат,  намуна  мақомида  Навоий  китобида,  тарих 

кўзгусида яна бир бор муҳрланди. 

 

Қиёматга дегунча аҳли айём, 

Ёзарлар онинг аҳкомидин аҳком [7, 464-б.], – 

 

каби  ўз  эҳтиромларини  Навоий  “Мажолис  ун-нафоис”нинг  еттинчи 

мажлисида  Улуғбек  Мирзонинг  етти  қироат  билан  Қуръони  мажидни  ёд 

олганлиги  ва  у  тузган  “Зиж”  китоби  ҳақида  қуйидагиларни  ёзган:  “Улуғбек 



Мирзо — донишманд подшоҳ эрди. Камолати бағоят кўп эрди. Етти қироат 

била  Қуръони  мажид  ёдида  эрди.  Ҳайъат  ва  риёзийни  хўб  билур  эрди. 

Андоқким, “Зиж”  битиди  ва  расад  боғлади  ва  ҳоло  анинг  “Зиж”и  орода 

шоеъдур” [3, 166-б.].  Мазкур  мажлисда  темурий  ҳукмдорлардан  Абулқосим 

Бобурнинг  Фахриддин  Ироқийнинг  “Ламаъот”  ва  Маҳмуд  Шабустарийнинг 

“Гулшани роз” асарларини ихлос билан мутолаа қилиб туриши ҳақида Навоий 

тўлқинланиб  шундай  ёзади:  “Бобур  Мирзо – дарвешваш  ва  фоний  сифат  ва 



карим ул-ахлоқ киши эрди. Ҳиммати олида олтуннинг дағи кумушнинг тош ва 

туфроғча  ҳисоби  йўқ  эрди.  Тасаввуф  рисолаларидин  «Ламаъот»  била 

«Гулшани роз»ға кўп машъуф эрди. Табъи дағи назмға мулойим эрди” [3, 166-

б.].  Кузатишларимиз  асосида  улуғ  шоир  бир  жиҳати  билан  бизни  ҳайратга 

солади. “Тўққиз  галгача  айтишга  ҳақлилик”  ҳуқуқи  Навоийга  шахзода 


 

Filologiya  məsələləri – №7, 2013

 

 



282

Бадиуззамонга маънавий жасорат билан оғзаки ёки ёзма равишда маърифатга 

чорловчи  “Кутубхонага  кирилса”, “Китоб  ўқилса”  каби  маслаҳату  даъватлар 

қилиш  имконини  англаймиз.  Шундай  ўринли  маслаҳату  даъватнинг  ёзма  на-

мунасини  Навоийнинг  “Муншаот”  асаридан  ўқиймиз: “Яна  улким,  мулк  ва 

мол  ишидин,  бас,  додхоҳ  ишидин  фароғат  ҳосил  бўлса,  малолат  дафъи  учун 

кутубхонага  кирилса,  кутубхона  аҳли  била  машғуллуқ  қилинса.  Наввобдин 

ҳар қайси муносиб кўрунса таворих ўқимоқ буйрулса, батахсис “Зафарнома”, 

агар машойих сўзи ё баъзи даввовин дағи гуфту-шунуфт бўлса номуносиб эр-

мас” [4, 187-б.].  Навоийона  талабнинг  бундай  беназир  анъаналарини  Бобур-

нинг “Бобурнома”сида ҳам учратишимиз мумкин. Бобур асарида отаси Умар-

шайх  Мирзо  ҳақидаги  “Ахлоқ  ва  атвори”  фаслида  айнан  биз  излаган  тасвир 

берилган: “Равон саводи  бор эрди. “Хамсатайн” ва маснавий китобларини ва 

тарихларни  ўқуб  эрди.  Аксар  “Шоҳнома”  ўқур  эрди.  Табъи  назми  бор  эрди, 

вале шеърға парво қилмас эрди” [9, 37-б.]. “Бобурнома” маълумотлари шуни 

кўрсатадики,  Бобурнинг  ўзи  ҳам  шоҳ  ва  шоир  сифатида  китоб  мутолаасида, 

китоб  тарғиботида,  китоблар  тасниф  қилишда,  китобларни  ёдга  олишда 

Навоийга  издош,  ҳамфикр  сиймодир.  Ҳукмдорларнинг  китобга  муносабати 

борасидаги  фикрларимизни Навоийнинг Шоҳғариб Мирзо тимсолида Ҳусайн 

Бойқаронинг  бошқа  ўғилларига  ва  камоллик  истаганларга  ҳам  қарата  ёзган 

насиҳатомуз байти билан хулосаласак: 

 

Равон тарих сори рағбат айла, 



Салотин бирла азми суҳбат айла [7, 464-б.]

 

Алишер  Навоий  “Тарихи  мулуки  Ажам”  асаридан  аввал  ёзган  “Садди 

Искандарий”  достонининг  “Иккинчи  табақаким  Каёнийлардурур,  аларнинг 

олий  тахтлари  ва  каёний  тожлари  бошдан-оёққача  демак”  номли XII бобида 

ҳам  Гершасп  ва  у  ҳимоя  қилган  ҳаким  Зардушт,  зардуштийлик  дини  ҳақида 

(Достонда “Занд” китоби ёдга олинмайди. –Б.Р.) шеърий – иккилик шаклида 

“Бу шоҳларки, назм ичра қилдим савод”, дея мамнунлик билан ёзади: 

 

Бировким, бу сўз айлади ибтидо, 



Қилур Форс тарих бу навъ адо. 

Ким, эрди Каёний иккинчи гуруҳ, 

Ки, оламда эрди алардин шукуҳ. 

Яна мулк уза қилди Гершасп ҳукм, 

Нечукким, қилиб эрди Куҳросб ҳукм. 

Вале тутти Зардушт ойин ул, 

Мажус ўлди истаб, алар дини ул. 

Яна мулк уза тутти Баҳман қарор, 

Ўчурди залолат ўтидин шарор [2, 78-79-б.]

 

Баҳман шоҳ ҳақидаги сўнгги байтни шарҳласак. Шоҳ Гершаспдан кей-

ин мамлакатда Баҳман ҳукмронлиги қарор топди. У зардуштийлик алангасини 

ўчирди.  Навоий  ёзиб  қолдирган  Гуштасп  ҳақидаги  маълумотларга  таяниб, 

“Авесто” китобига мурожаат қиламиз. Бугунги мавжуд “Авесто”да ҳам Гуш-


 

Filologiya  məsələləri – №7, 2013

 

 



283

тасп ҳақида айтилган хабарларни учратишимиз мумкин. Гуштасп ҳузурида паноҳ 

топган  Зардушт  Гоҳларнинг 1-, 4-, 5-қўшиқларида  бу  ҳукмдор  номини  “Кай 

Гуштасп”  тарзида тилга олади. “Кай” форсча сўз бўлиб, “улуғ подшоҳ”, “улуғ 

мартаба”  деган  маъноларни  англатиб [11, 300-б.],  ҳукмдорлик  унвони  ҳам 

ҳисобланиб,  каёний  подшоҳларнинг  номига  қўшиб  айтилган.  Чунончи,  каёний 

шоҳларнинг бешинчиси бўлган Гуштасп ҳам “Кай” унвони соҳиби эди. 

 

Эй, Ашаҳ! Эй, Ҳақиқат! 



Эзгу ният учун тортиқ қилинажак ажр-мукофотларни бер! 

Эй, Ормаитай! Эй Комил Ақл! 

Гуштасп ва менинг издошларим орзу-ю аъмолларини рўёбга чиқар! 

Эй Мазда! 

Сени  васф  айлагувчиларга  куч-қудрат  бахш  айла,  токи  улар  илоҳий 

каломингни инсониятга етказсинлар! [1, 8-б.] 

 

Ушбу  “Биринчи  қўшиқда  учта  мурожаат  бўлиб”,  биринчи  мурожаат 



зардушт  динидаги  барча  тўғри  йўллар,  Ҳақ  йўллар  бориб  қўшилган  Ашаҳга, 

иккинчи  мурожаат  Ахура  Мазданинг  дўстларидан  бири,  илоҳий  ва  дунёвий 

юмушларни  адо  этувчи  Ормаитайга,  яъни  Комил  Ақлга,  мазкур  мурожаатда 

Гуштасп  алоҳида  тилга  олинади,  учинчи  мурожаат  Маздага  қаратилган.  Бу 

қўшиқнинг  мазмунидан  “Авесто”нинг  ҳаёт  учун  йўриқнома  эканлиги  англа-

шилади.  “Кай Гуштасп муғлар қудрати, эзгу ният қўшиқлари билан шундай 



билим  соҳиби  бўлди.  Покиза  Мазда,  Ашаҳ – Ҳақиқат  нурлари  билан  бу 

билимни  яратди  ва  у  билан  бизларни  яхшиликлар  сари  етаклайди,  ҳидоят 

қилади” [1, 30-б.]. “Тўртинчи қўшиқ”да Гуштасп Кай унвони билан берилиб, 

Мазда,  Ашаҳ  каромати  билан  унинг  юксак  билим,  ақл  соҳибига  айланиши, 

ақлли шоҳ, обид тимсолида шарафланади ва “Авесто” “билимлар мажмуаси” 

сифатида талқин этилади. Мазкур қўшиқ Фирдавсий “Шоҳнома”сидаги “Ақл 

васфи” номли фаслдаги қуйидаги мисралар билан ҳамоҳанг: 

 

Худо берганларин ақл султони, 

Ақл-ку аслида юрак посбони [17, 35-37-б.]

 

“Улар  ҳақиқатда,  андиша,  сўз  ва  амалда  Мазданинг  хушнудлигига 

интилмоқлари  керак.  Уни – Ахурани  олқишласинлар,  шарафласинлар.  Кай 

Гуштасп – Сипийтмен  Зардуштнинг  ёронларидан  бири  ва  Фарашвиштари 

тўғри йўл динни танладилар. Уларни Мазда Ахура Зардуштга нозил айлади” 

[1, 31-б]. “Бешинчи  қўшиқ”да  эса  баъзи  ахлоқий  меъёрлар  ифодаланади  ва 

Зардуштнинг  издошларидан  бири  Гуштаспнинг  шу  динни  қабул  қилиши 

алоҳида  таъкидаланади. “Авесто”нинг  “Дравоспа”  қасидасининг 7-бўлимида 

Кай  Гуштаспнинг  қилган  хайру  эҳсони  ҳисоби  билан  ва  қабули  борасида 

маълумот  берилади. “...Қудратли  Кай  Гуштасп  Доитё  дарёси  соҳилида  юзта 

от,  мингта  сигир,  ўн  мингта  қўй  ва  завр  ниёз  келтириб,  ўтинди.  У  қудратли 

Кай  Гуштаспнинг  Доитё  дарёси  соҳилидаги  ўтинчини  қабул  қилди” [1, 244].  

Яъни  Дравоспа  завр  ва  қурбонлик  қилувчилар  хоҳишини  адо  айлади. “Авес-

то”нинг  Митра  қасидасининг 29-бўлимида  инсонлар  ўртасидаги  муносабат-



 

Filologiya  məsələləri – №7, 2013

 

 



284

ларни  тартибга    солувчи  иймон,  инсоф,  аҳд каби  фазилатларнинг  ҳаққи-ҳур-

мати    ва  бир  кунда  ўқишнинг  адади  ҳисоби ҳамда  Маздага  иймон  келтириш 

қуйидагича ифодаланади: 

 

Биз Митрани эъзозлаймиз, 

О, Митра, сен хонадонларнинг, 

Наслларнинг, эл-улусларнинг, 

Мамлакатлар, жамоаларнинг 

Соҳибисан.[1, 196-197]

 

“Авесто”да  одамларни  иймонли,  эътиқодли,  инсофли,  оқибатли  ва 

аҳдли бўлишга, ёмон, ният, ёмон сўз, ёмон амаллардан, ёмон муносабатлардан 

тийилишга даъват этадиган бундай қасидалар  талайгина. Бу шарҳлар Навоий-

нинг “Ҳайрат ул-аброр” достонидаги “Аввалғи мақолот. Иймон шарҳида” бо-

бидаги  фикр-мулоҳазалар  билан  уйғун  бўлиб,  қуйидаги  байтларни  ёдга  со-

лади: 

Кимки жаҳон аҳлида инсон эрур, 

Билки нишони анга иймон эрур... [6, 101-б.]

 

Навоийнинг  “Тарихи  мулуки  Ажам”  китоби  орқали  ҳукмдор  Гуштас-

пнинг  зардуштийлик  динининг  халқ  ўртасида  ёйилиши  учун  қилган  хизмат-

ларидан хабардор бўламиз. Бажарган хизматлари эвазига шоҳ Гуштасп номи 

ва Зардуштнинг шоҳ Гуштасп шарафи, ҳурматига айтган олқишлари, дуолари 

“Занд” – “Авесто”да  ўз  қадр-қимматини  топганлигини  кўрамиз.  Навоий  яна 

“Тарихи  мулуки  Ажам”да  зикр  қилган  “Занд”  китоби  изоҳи  билан  чекланиб 

қолмади. Балки ўз даври тафаккури даражасидан туриб, “Занд”да олға сурил-

ган энг қимматли билимлар, фикрлар, ғоялар, тажрибаларни ижодида маҳорат 

билан тараннум қилди. Асосийси, мутафаккир шоир “Занд” китобига – Турон, 

Хуросон, Ироқ, Эрон, Озарбайжон, Кичик Осиё халқларининг қадимги давр-

даги  иқтисодий,  сиёсий  турмуш  тарзи,  диний,  ҳуқуқий,  ахлоқий  қарашлари, 

урф-одат, одам, олам борлиқ ҳақида маълумот берувчи асосий тарихий манба, 

кўпчиликнинг  тажрибаси,  ҳар  қандай  синовларга  бардош  бера  олган  китоб, 

деб  қараган.  Ҳатто  Навоий  баъзи  ғазаллари  матни  таркибида  ҳам  авесто-

шуносликка  оид  “Пожанд”,  Зардушт,  зардуштийлик,  оташкада,  мажусийлик, 

фаришта  Суриш,  ёвуз  руҳ  Аҳраман  дев  каби  тушунча,  истилоҳларни  ёдга 

олиб,  авалло,  шоир уларни  ижтимоий  фикрларига  тамсил  қилса, иккинчидан 

эса “Пожанд” – хованд, хамуш – Суриш шаклида навоийона услубга хос бе-

такрор қофиялар яратган. Демак, Навоий ижод фондидаги бу каби ҳар бир сўз, 

ибора,  хабар,  маълумот,  ёднома  аслида  маданий-маънавий  меросгина  эмас, 

балки Навоийнинг тадқиқоти, таҳлили ҳам. 



 

Олам аҳли билингизким, иш эмас душманлиғ, 

Ёр ўлинг, бир-бирингизғаки, эрур ёрлиғ иш [5, 216-б.]. 

 

Шоир томонидан айтилган бундай шоҳбайтлар “Авесто”даги қуйидаги 



бадиий лавҳаларга монандлиги билан эътиборлидир: 

 

Filologiya  məsələləri – №7, 2013

 

 



285

Оламга қудрат бахшида бўлсин! 

Оламга олқишлар бўлсин! 

 

Самимий сўзлар оламга бўлсин! 

Бахт-саодат оламга бўлсин! 

Фаровонлик бўлсин оламга! 

Олам обод бўлсин! 

 

Олам  ободлиги  учун  ғайрат  кўрсатмоқ  лозим,  уни  яхшилик  билан 

асрамоқ ва ёруғлиқ сари элтмоқ керак” [1, 55-б.].  

 

Умуминсоний қадриятлар мужассам этган бундай мисралар, чорловлар 



турли  тарихий  даврларда  жаҳон  халқларининг  эътирофини  қозонган,  дея 

оламиз. Чунки эзгу ният, эзгу сўз, эзгу амал ҳақидаги сўзларни, олқишларни 

бугун ҳам Олам ва  Олам аҳли истайди. 

 

Адабиётлар рўйхати 



 

1.

 



Авесто. Тарихий-адабий ёдгорлик. Форс тилидан Асқар Маҳкам таржима-

си. – Тошкент: Шарқ, 2001. – 8-бет. 

2.

 

Алишер  Навоий.  Мукаммал  асарлар  тўплами. 11-жилд  (Садди  Искан-



дарий) Тошкент: Фан, 1993. 

3.

 



Алишер  Навоий.  Мукаммал  асарлар  тўплами. 13-жилд.  Мажлоис  ун-

нафоис. – Тошкент: Фан, 1997. 

4.

 

Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. 14-жилд. Муншаот. – Тош-



кент: Фан, 1998. 

5.

 



Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. 3-жилд. Ғаройиб ус-сиғар. – 

Тошкент: Фан, 1988.  

6.

 

Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. 7-жилд (Ҳайрат ул-аброр). – 



Тошкент: Фан, 1991. 

7.

 



Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. 8-жилд (Фарҳод ва Ширин) 

Тошкент: Фан, 1991. 

8.

 

Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. Йигирма жилдлик. 16-жилд. 



Тарихи мулуки Ажам. - Тошкент: Фан, 2000.  

9.

 



Заҳириддин Муҳаммад Бобур. Бобурнома”.   - Тошкент: Шарқ, 2002.  

10.


 

Ислом  Каримов.  Юксак  маънавият – енгилмас  куч. – Тошкент: “Маъна-

вият”, 2008.  

11.


 

Маллаев Н. Алишер Навоий ва халқ ижодиёти. - Тошкент: Ғ.Ғулом номи-

даги Адабиёт ва санъат, 1974. 

12.


 

Навоий асарлари луғати. (Тузувчи П.Шамсиев, С.Иброҳимова). - Тошкент: 

Ғ.Ғулом номидаги адабиёт ва санъат, 1972. 

13.


 

Низомий.  Иқболнома.  Форс  тилидан  Ж.Субҳон  таржимаси. - Тошкент: 

АRT FLEX, 2009.   

14.


 

Очилов  Э. Бир  ҳовуч дур / Навоий  ғазаллари  ва  байтлари  шарҳи. – Тош-

кент: Ўзбекистон, 2011.  


 

Filologiya  məsələləri – №7, 2013

 

 



286

15.


 

Фалсафий-қомусий луғат. Тузувчи ва масъул муҳаррир Қ.Назаров. – Тош-

кент: Шарқ, 2004. 

16.


 

Фарҳанги забони тожики.  (аз асри Х то ибтидои асри ХХ). Иборат аз ду 

жилд. I-II жилд.  А-О. П-Ж. – Москва: Энциклопедия, 1968. 

17.


 

Фирдавсий. “Шоҳнома”. 1-жилд. (Форс  тилидан  Ш.Шомуҳамедов  тар-

жимаси). - Тошкент: Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат, 1975. 

18.


 

Фирдавсий. Шоҳнома. 2-жилд. Форс тилидан Ҳ.Ғулом, Ж.Жабборов ва На-

зармат таржимаси. - Тошкент: Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат наш-

риёти, 1976. 

19.

 

Ғаниева С. Навоий ёдга олган асарлар.  - Тошкент: Тошкент давлат шарқ-



шунослик институти нашриёти, 2004. 

20.


 

Ҳомиджон Ҳомидий. Авестодан Шоҳномагача. – Тошкент: Шарқ, 2007.  

 

Burabiye Recebova 



Nəvai və Zənd Kitabı 

Xülasə 


 

Мəqalədə    İran və Turan xalqlarının müştərək  ədəbi nümunəsi sayılan 

“Аvesta” kitabı haqqında fikirlər irəli sürülür. Xüsusilə, bu ədəbi nümunənin bədii 

ədəbiyyata, Nəvainin yaradıcılığına təsiri məsələsi öyrənilir. Müəllif bütün qarşılaş-

dırılmalı-müqayisəli tədqiqatı “Avesta”dan və Nəvai yaradıcılığından nümunələrlə 

aparır. Məqalədə Ahura Mazda, Əhrimən kimi obrazlara toxunulur, Zərdüştliyin 

yaxşı iş, yaxşı əməl, yaxşı fikir kimi üç müddəası əsas götürülür.   


Yüklə 3,95 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   45




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin